گنجور

شمارهٔ ۲۳ - در مدح شمس الملک

خیز ای کشیده حسن تو بر آفتاب خط
کامد پدید بر مهت از مشک ناب خط
گوئی به پشت گرمی تاب و رخت کشید
گردون ز تار زلف تو بر آفتاب خط
لعلت ز بهر نرگس خونخوار، تا نوشت
بر دیده و دل من بی صبر و خواب خط
دائم خیال او بر چشمم چو، ساغریست
کآرد بر قنینه بخون شراب خط
بر آب چهره خط چه نگاری که نزد عقل
بی آبی آن کند که نگارد بر آب خط
ممزوج حسن و لطف ترا فسخ می کند
آری محقق است درین یک دوباب خط
تا بر لب تو خامه تقدیر خط نگاشت
در حیرتست خامه و در اضطراب خط
نی، نی؛ که از لب تو چنان فخر می کند
کز نوک کلک، صاحب عالیجناب خط
والا عماد دولت و دین کز بنان اوست
منصور تیغ و خسرو مالک رقاب خط
خطی اگر کشد قلم اعتراض او
بر روز روشن و شب ظلمت نقاب خط
حقا که هر دو منتظر امر او شوند
تا خود کرا دهد بدرنگ و شتاب خط
ای صاحبی که معجز کلک ترا شود
سطح فلک، بیاض و سواد سحاب، خط
تا دیو بدسگال تو خط امان بجست
آتش نگشت در سر کلک شهاب خط
خط خوش تو در خوشابست و بین بسحر
کردم روانه در پی در خوشاب خط
در رفعت جناب تو در ذروه ی برین
گر یابد از در تو برفعت جناب خط
سر بر خط رکاب جناب تو ز آن بود
تیغ ملوک را که بود در رکاب خط
کز هیبت آسمان چو زمین گردد آنزمان
کانشاء کنی میان خطا و صواب خط
تا منهزم شود ز نجوم سپهر مهر
تا منقطع شود ز حروف کتاب خط
بادا نجوم قدر تو از علوه ی سپهر
بادا کتاب عمر ترا از شباب خط
تا منصب تو حاکم دیوان چرخ را
راجع کند بموجب حسن المئاب خط
تا ملک را ز گردش پرگار حفظ تو
گرد محیط مرکز یوم الحساب خط

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خیز ای کشیده حسن تو بر آفتاب خط
کامد پدید بر مهت از مشک ناب خط
هوش مصنوعی: بالا برو، ای زیبای خوش‌برخورد که خطی زیبا به روشنی خورشید بر چهره‌ات نمایان است و بر پیشانی‌ات، نشانی از عطر خالص مشک دیده می‌شود.
گوئی به پشت گرمی تاب و رخت کشید
گردون ز تار زلف تو بر آفتاب خط
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که آسمان با تکیه بر زیبایی و جذابیت‌های تو، سرپناهی از تارهای موی تو را بر روی آفتاب به وجود آورده است.
لعلت ز بهر نرگس خونخوار، تا نوشت
بر دیده و دل من بی صبر و خواب خط
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که زیبایی و اثرات لعل (جواهر قرمز) به خاطر نرگس خونخوار، باعث شده که اندیشه‌ها و احساسات من بر روی دیده و دل بی‌تاب و بی‌خوابی نوشته شود. به عبارتی، زیبایی و جذابیت چیزی باعث می‌شود که ذهن و قلب من درگیر آن شود و آرامش خود را از دست بدهد.
دائم خیال او بر چشمم چو، ساغریست
کآرد بر قنینه بخون شراب خط
هوش مصنوعی: همیشه در نظرم، تصویر او مانند جامی است که بر لبه‌اش، خون شراب، آثاری از عشق را به نمایش می‌گذارد.
بر آب چهره خط چه نگاری که نزد عقل
بی آبی آن کند که نگارد بر آب خط
هوش مصنوعی: بر روی آب چه نقشی می‌توان زد که عقل دریابد بی‌آبی آن باعث می‌شود که هر خطی که بر آب نقش بسته، به زودی محو خواهد شد.
ممزوج حسن و لطف ترا فسخ می کند
آری محقق است درین یک دوباب خط
هوش مصنوعی: حضور زیبایی و نیکی تو، هرگونه قید و بند را از بین می‌برد. در واقع، این حقیقتی است که در دل دو مسئله نهفته است.
تا بر لب تو خامه تقدیر خط نگاشت
در حیرتست خامه و در اضطراب خط
هوش مصنوعی: تا زمانی که سرنوشت بر لب تو خط می‌کشد، خود قلم در حیرت و نگرانی است که چه چیزی را بر این لب‌ها می‌نگارد.
نی، نی؛ که از لب تو چنان فخر می کند
کز نوک کلک، صاحب عالیجناب خط
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف زیبایی صدای نی (آلت موسیقی) و همچنین زیبایی خط و خوشنویسی اشاره دارد. شاعر می‌گوید که نی به خاطر لحن و صدایش از لب تو به شکلی زیبا و برجسته سخن می‌گوید، به‌گونه‌ای که هنر نویسندگی و خوشنویسی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد و از ذوق و زیبایی تو فخر می‌کند. به‌عبارتی دیگر، این عبارت نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق بین هنر موسیقی و هنر خطاطی است و اینکه هر دو به نوعی به زیبایی و هنر منبع قدرت و فخر تبدیل می‌شوند.
والا عماد دولت و دین کز بنان اوست
منصور تیغ و خسرو مالک رقاب خط
هوش مصنوعی: این بیت به شخصیت و ویژگی‌های یک فرد بزرگ و تاثیرگذار اشاره دارد که نه تنها رهبری را بر عهده دارد، بلکه به عنوان بنیان‌گذار و پشتیبان دولت و دین شناخته می‌شود. او نماد قدرت و اقتدار است و توانایی مدیریت و کنترل امور را دارد.
خطی اگر کشد قلم اعتراض او
بر روز روشن و شب ظلمت نقاب خط
هوش مصنوعی: اگر قلم از روی اعتراض چیزی بنویسد، روشن‌تر از روز و تیره‌تر از شب خواهد بود.
حقا که هر دو منتظر امر او شوند
تا خود کرا دهد بدرنگ و شتاب خط
هوش مصنوعی: واقعاً هر دو منتظر فرمان او هستند تا به سراغ کسی بروند که با رنگ و شتاب خاصی به آنها پاسخ دهد.
ای صاحبی که معجز کلک ترا شود
سطح فلک، بیاض و سواد سحاب، خط
هوش مصنوعی: ای صاحب دستان توانمند که خط تو می‌تواند آسمان را پر از زیبایی کند، همچون باران که بر صفحه سفید و سیاه ابری می‌نویسد.
تا دیو بدسگال تو خط امان بجست
آتش نگشت در سر کلک شهاب خط
هوش مصنوعی: تا زمانی که دیو بدی به دنبال تو نباشد، آتش در ذهن خلاقیت تو زبانه نمی‌کشد.
خط خوش تو در خوشابست و بین بسحر
کردم روانه در پی در خوشاب خط
هوش مصنوعی: خط زیبا و خوش قلم تو در آب خوشاب است و در جستجوی آن، روحم را به سمت سحر روانه کردم.
در رفعت جناب تو در ذروه ی برین
گر یابد از در تو برفعت جناب خط
هوش مصنوعی: اگر مقام تو در بالاترین حد خود باشد، حتی اگر از درگاه تو چیزی به مقام بلندی برسد، باز هم آن نمی‌تواند با عظمت و جایگاه تو رقابت کند.
سر بر خط رکاب جناب تو ز آن بود
تیغ ملوک را که بود در رکاب خط
هوش مصنوعی: این شعری اشاره دارد به اینکه مقام و منزلت بالای تو باعث شده است که تیغ و شمشیر پادشاهان نیز تحت تاثیر و در خدمت تو قرار گیرد. در واقع، تو آنقدر بزرگ و معتبر هستی که حتی سلاح‌های پادشاهان نیز در کنار تو به نظر کوچک و ناچیز می‌آید.
کز هیبت آسمان چو زمین گردد آنزمان
کانشاء کنی میان خطا و صواب خط
هوش مصنوعی: زمانی که خوف و هیبت آسمان چنان باشد که زمین نیز به لرزه درآید، آن وقت تو می‌توانی در میانه‌ی حق و باطل تفکر و انتخاب کنی.
تا منهزم شود ز نجوم سپهر مهر
تا منقطع شود ز حروف کتاب خط
هوش مصنوعی: تا زمانی که ستاره‌ها از آسمان افتاده و خورشید خاموش شود، تا وقتی که کلمات و حروف از کتاب‌ها ناپدید شوند.
بادا نجوم قدر تو از علوه ی سپهر
بادا کتاب عمر ترا از شباب خط
هوش مصنوعی: ای کاش ستارگان مقدر تو از بلندی آسمان درخشان باشد و ای کاش کتاب عمر تو از جوانی پرمحتوا باشد.
تا منصب تو حاکم دیوان چرخ را
راجع کند بموجب حسن المئاب خط
هوش مصنوعی: تا زمانی که مقام تو توانایی اداره و رسیدگی به امور را دارد، امیدوارم که با نیکوکاری و درستی رفتار کنی.
تا ملک را ز گردش پرگار حفظ تو
گرد محیط مرکز یوم الحساب خط
هوش مصنوعی: برای حفظ سلطنت و مملکت از چرخش و دگرگونی، تو باید مانند یک دایره‌زن، محیط مرکز حساب روز قیامت را بگردی.