گنجور

غزل شمارهٔ ۴۶۹

خاک غربت‌کیمیای مردم نیک اختر است
قطره درگرد یتیمی خشک چون شدگوهراست
موج شهرت درکمین خامشی پر می‌زند
مصرع برجسته آهنگی زتار مسطراست
زشتی اعمال دارد برق نفرین در بغل
شاهد حسن عمل را جوش تحسین زیور است
منصب‌گوهرفروشی نیست مخصوص صدف
هر نوایی‌کز لب خاموش جوشدگوهر است
از مآل جستجوهای نفس آگه نی‌ام
اینقدر دانم‌که سیر شعله تا خاکستر است
مهر خاموشی‌ست چون آیینه سرتا پای من
گر به عرض‌گفتگوآیم زبانم جوهر است
این معما جز دم تیغ تو نگشایدکسی
کز هزاران عقده‌ام یک عقدهٔ سودا، سر است
می‌خروشد عشق واز هم می‌گدازد پیکرم
نعرهٔ شیر، این نیستان را، به آتش رهبر است
گر مرا اسباب پروازی نباشدگو مباش
طایر رنگم‌، شکست خاطرم‌، بال و پر است
همچو شبنم در طلسم دامگاه این چمن
مرغ ما را فیض آب و دانه ازچشم تر است
راحت جاوید فقر از جاه نتوان یافتن
خاک ساحل قیمت خودگر شناسدگوهر است
کعبه جو افتاد شوخیهای طاقت ورنه من
هرکجا از پا نشینم آستان دلبر است
جوش دانش اقتضای صافی دل می‌کند
خانهٔ آیینه را جاروب زلف جوهر است
مرگ را در طینت آسوده طبعان راه نیست
آتش یاقوت بیدل ایمن از خاکستر است

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خاک غربت‌کیمیای مردم نیک اختر است
قطره درگرد یتیمی خشک چون شدگوهراست
هوش مصنوعی: در سرزمین غربت، زمین برای انسان‌های نیک‌نهاد به‌مانند طلا ارزشمند است. اما وقتی که یتیمان یا کسانی که در غم و اندوه هستند، به ذره‌ای از این زمین دست پیدا می‌کنند، مانند جواهرات درخشان می‌شوند.
موج شهرت درکمین خامشی پر می‌زند
مصرع برجسته آهنگی زتار مسطراست
هوش مصنوعی: موج شهرت در انتظار سکوت به شدت در حال حرکت است و جمله‌ای برجسته از آهنگ کوهی مانند تار در حال نواختن است.
زشتی اعمال دارد برق نفرین در بغل
شاهد حسن عمل را جوش تحسین زیور است
هوش مصنوعی: اعمال ناپسند باعث می‌شود که عیب و نقص‌ها به وضوح نمایان شوند، در حالی که زیبایی کارهای خوب، ستایش و تحسین را به همراه دارد و مانند زینت در زندگی جلوه‌گری می‌کند.
منصب‌گوهرفروشی نیست مخصوص صدف
هر نوایی‌کز لب خاموش جوشدگوهر است
هوش مصنوعی: مقام و جایگاه ارزشمند فقط به عده‌ای خاص تعلق ندارد؛ هر کسی که از دل خاموش و ساکتی، اندیشه یا نظری را ارائه دهد، می‌تواند مرواریدهای گرانبها تولید کند.
از مآل جستجوهای نفس آگه نی‌ام
اینقدر دانم‌که سیر شعله تا خاکستر است
هوش مصنوعی: من از پایان تلاش‌ها و خواسته‌های خود چیزی نمی‌دانم، اما این را می‌دانم که مثل شعله‌ای که بالا می‌رود، در نهایت به خاکستر تبدیل می‌شود.
مهر خاموشی‌ست چون آیینه سرتا پای من
گر به عرض‌گفتگوآیم زبانم جوهر است
هوش مصنوعی: دوست داشتن همانند یک آیینه است که تمام وجود من را نشان می‌دهد. اگر وارد بحث شوم، کلامم مانند جوهر گران‌بهاست.
این معما جز دم تیغ تو نگشایدکسی
کز هزاران عقده‌ام یک عقدهٔ سودا، سر است
هوش مصنوعی: این موضوع پیچیده جز با کمک تو حل نخواهد شد. هیچ کس نمی‌تواند به راز دل من پی ببرد، مگر اینکه تو را بشناسد.
می‌خروشد عشق واز هم می‌گدازد پیکرم
نعرهٔ شیر، این نیستان را، به آتش رهبر است
هوش مصنوعی: عشق در درونم به شدت احساس می‌شود و مانند توده‌ای گداخته مرا تسخیر کرده است. صدای نعره‌ی شیر، این دنیای پر آشوب را به تلاطم در می‌آورد و رهبری این آتش، حقیقت و قدرتی خاص است.
گر مرا اسباب پروازی نباشدگو مباش
طایر رنگم‌، شکست خاطرم‌، بال و پر است
هوش مصنوعی: اگر من امکان پرواز نداشته باشم، دیگر چرا به خودم اجازه بدهم که به عنوان یک پرنده رنگی تعبیر شوم؟ زیرا در عمق وجودم، شکسته و آسیب‌دیده‌ام و تنها چهره‌ام، بال و پر من است.
همچو شبنم در طلسم دامگاه این چمن
مرغ ما را فیض آب و دانه ازچشم تر است
هوش مصنوعی: مانند شبنم که در تله‌ی چمن نشسته است، پرنده‌ی ما از دیدن آب و دانه بهره‌مند می‌شود و این بهره‌مندی برایش ارزشمند است.
راحت جاوید فقر از جاه نتوان یافتن
خاک ساحل قیمت خودگر شناسدگوهر است
هوش مصنوعی: فقر و بی‌پولی به راحتی در دنیا به دست نمی‌آید و ارزش انسان به نسبت جایگاه اجتماعی‌اش نیست. اگر انسان خود را بشناسد و به ارزش وجودی‌اش آگاه باشد، مثل یک گوهر قیمتی است که باید به آن احترام گذاشت.
کعبه جو افتاد شوخیهای طاقت ورنه من
هرکجا از پا نشینم آستان دلبر است
هوش مصنوعی: هرجا که بروم، دل و احساسات من به سوی محبوب من است و برای من مهم نیست که به چه جایی می‌روم، چون عشق او در هر حال کنار من خواهد بود.
جوش دانش اقتضای صافی دل می‌کند
خانهٔ آیینه را جاروب زلف جوهر است
هوش مصنوعی: علم و دانایی از دل پاک و صاف نشأت می‌گیرد، همان‌طور که زلفی که از جوهر اصلی باشد، خانه آیینه را تمیز و روشن می‌کند.
مرگ را در طینت آسوده طبعان راه نیست
آتش یاقوت بیدل ایمن از خاکستر است
هوش مصنوعی: مرگ نمی‌تواند به سادگی سراغ کسانی بیاید که روحی آرام و لطیف دارند. مانند آتش یاقوت، کسانی که دل پاک و بی‌خیال دارند، از خطرات و غم‌های این دنیا در امان هستند.