دیوانگی (جنون) ما را قدرشناسِ کوه و دشت نمی‌کند (یعنی ما را محدود و خاکی و زمینی نمی‌سازد).همان عقل و فرزانگی روزی دو بار ما را دیوانه می‌کند (ما را بیشتر از جنون، آزار می‌دهد و دیوانه می‌سازد).

هر دم که نفس می‌کشیم، صد قیامت (صبح محشر) از دل این فتنه سر برمی‌آورد و به ما می‌خندد (یعنی هربار که می‌خواهیم زنده باشیم، با فتنه‌های بی‌پایان روبرو می‌شویم).هوای باغ خیالی (غیرواقعی) با افسون خود ما را جادو می‌کند و فریب می‌دهد.

خدایا! هیچ‌کس را گرفتار حسد و رقابت چشم‌هم‌چشمی قرار مده؛دستی که حنا به نشانه زیبایی می‌بوسد، (در نگاه ما) چنان حسد و آزار دارد که ما را به خون می‌نشاند.

اگر در خیال ما فقط خاک آستان معشوق چون صبح بدرخشد،ما چنان دگرگون می‌شویم که انگار تمام رنگ‌ها را به خود می‌گیریم و آسمان (گردون) ما را به تمامی تغییر می‌دهد.

تماشای تکبر و غرور دیگران خود عالمی از اثر و درد دارد؛سکه‌ای که روی زر بنشیند (یعنی کسی بر مال دنیا تکیه زند)، ما را به حال و روز قارون می‌اندازد (حسرت‌خور، درمانده یا مغرور).یعنی مانند داستان قارون از دیدن چنین ثروت و غروری، یا مغرور یا منزجر می‌شویم، .

اگر دفتر زندگی را از نظر کمّی و اعتباری بررسی کنیم،در نهایت چیزی جز صفرِ هوس بر آن افزوده نمی‌شود؛ یعنی تمام آنچه می‌اندوزیم، تهی و بی‌ارزش است.

اگر ما (چون حبابی) از دریای حقیقت برخاسته باشیم، پس حتی جرعه‌ای از هوش آن دریا (آگاهی) کافی است؛که این اندک آگاهی، ما را چنان می‌سازد که نیازی به شراب نیست، جام واژگون (تهی) نیز ما را سرمست می‌کند.

اگر نیستی و فنا بر صفحه‌ی امکان، نقش هستی را حک نکند،تمام کلمات (عبارات) هرچه که باشند، بی‌محتوا و ننگ‌آور می‌شوند.

حتی اگر همه‌ی ما مانند آفتاب بدرخشیم و در عرصه‌ی شادی ظاهر شویم،در نهایت گرفتگی و تیره‌روزی‌ای هست که چون افیون، ما را از خود بی‌خود و نابود می‌سازد.

از نوای سرو و بیدِ این باغ، این نغمه شنیده می‌شود که:این نغمه‌ها، ناله‌هایی از بی‌ثمری و محرومیت‌اند که ما را موزون و شاعر کرده‌اند.

هوش مصنوعی: در دل تاریکی‌های شب، گناهان و خطاها سوز و گداز دارند و صبحی که پر از رحمت است، خواهان تغییر و بهبودی می‌باشد. این وجود سیاه و آلوده ما نیز به تغییر و شست و شو نیاز دارد.

ای بیدل، آدمی تا کی باید سنگینیِ بازسازی و ترمیم خرابی‌ها را تحمل کند؟فشار سقف و دیوار، بالاخره انسان را از خانه‌اش بیرون می‌کند.