غزل شمارهٔ ۲۵۶۵
دست جرأت دیدم آخر مغتنم در آستین
همچو شمع کشته خواباندم علم در استین
با همه الفت چو موج از یکدگر پهلو تهیست
عالمی زین بحر جوشیدهست رم در استین
باطن این خلق کافرکیش با ظاهر مسنج
جمله قرآن در کنارند و صنم در آستین
دامنافشان بایدت چون موج از این دریا گذشت
چند چون گرداب بندی پیچ و خم در آستین
شوق بیتابیم ما را رهبری در کار نیست
اشک هر جا سر کشد دارد قدم در آستین
گر تأمل پرده بردارد ز روی این بساط
هر کف خاکیست چندین جام جم در آستین
دم زدن شور قیامت خامشی حشر خیال
یک نفس ساز دو عالم زیر و بم در آستین
پنجهٔ قدرت رهین باد دستیها خوش است
تا به افسردن نگردد متهم در آستین
در جنون هم دستگاه کلفت ما کم نشد
ناله عریان است و دارد صد الم در آستین
دعوی کاذب گواه از خویش پیدا میکند
چون زبان شد هرزه گو دارد قسم در آستین
سرکشی در تنگدستیها مدارا میشود
سودنست انگشتها را سر بهم در آستین
بسکه بیدل عام شد افلاس در ایام ما
نقش ناخن هم نمیبندد درم در آستین
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
دست جرأت دیدم آخر مغتنم در آستین
همچو شمع کشته خواباندم علم در استین
هوش مصنوعی: در این شعر، شاعر به تصویری از شجاعت و فداکاری اشاره میکند. او با کنایه به شمع، که وقتی خاموش میشود، به خواب میرود، نشان میدهد که چگونه باید در برابر چالشها و سختیها ایستادگی کرد و علم و پرچم خود را با افتخار حمل کرد. در اینجا، اشاره به این است که ایمان و شجاعت باید در دل انسان باشد و باید آن را به نمایش بگذارد، حتی زمانی که در شرایط سخت قرار دارد.
با همه الفت چو موج از یکدگر پهلو تهیست
عالمی زین بحر جوشیدهست رم در استین
هوش مصنوعی: با تمام دوستی، مانند امواج دریا که از یکدیگر دور شدهاند، دنیایی پر از هیجان و تلاطم از این دریا به وجود آمده است.
باطن این خلق کافرکیش با ظاهر مسنج
جمله قرآن در کنارند و صنم در آستین
هوش مصنوعی: این گروه از مردم که ظاهرشان مذهبی به نظر میرسد، در باطن به ایمان و اصول دینی پایبند نیستند. آنها ظاهراً آیات قرآن را میشناسند و از آن بهره میبرند، اما در دل خود شک و کفر دارند و گویی به چیزهای بیارزش و غیرمفید اعتقاد دارند.
دامنافشان بایدت چون موج از این دریا گذشت
چند چون گرداب بندی پیچ و خم در آستین
هوش مصنوعی: باید مانند موج دریا دامن افکن و رها شوی و چندی بگذری، زیرا مانند گردابی که در آستین وجود دارد، پیچ و خمها و مشکلاتی در زندگی پیش خواهد آمد.
شوق بیتابیم ما را رهبری در کار نیست
اشک هر جا سر کشد دارد قدم در آستین
هوش مصنوعی: شوق و اشتیاق ما باعث شده که بیتاب و بیقرار باشیم، اما هیچ راهنما یا راهبری برای ما وجود ندارد. اشکهایمان هر جا که بخواهند جاری میشوند و ما همچنان در انتظار فرصت مناسبی هستیم.
گر تأمل پرده بردارد ز روی این بساط
هر کف خاکیست چندین جام جم در آستین
هوش مصنوعی: اگر کمی فکر کنیم، متوجه میشویم که در این دنیا هر چیزی به ظاهر ناقص و سادهانگارانه، ممکن است حاوی معانی عمیق و ارزشمندی باشد. مانند اینکه هر ذره خاک میتواند به صورتی شگفتانگیز و بینظیر پراکنده باشد، درست مانند جام جمی که دنیای وسیعی از زیباییها و رازها در خود دارد.
دم زدن شور قیامت خامشی حشر خیال
یک نفس ساز دو عالم زیر و بم در آستین
هوش مصنوعی: نفسی به خود آوردن، هم از شور و حال قیامت سخن گفتن و هم از حالت سکوت و آرامش عالم هستی؛ انگار تمام عالم در زیر و بم یک لحظه در آستین است.
پنجهٔ قدرت رهین باد دستیها خوش است
تا به افسردن نگردد متهم در آستین
هوش مصنوعی: قدرت و توانایی به مانند یک دست است که اگر به درستی استفاده شود، نتایج خوبی به همراه خواهد داشت. اما اگر دقت نشود، ممکن است خود فرد را در معرض خطر قرار دهد و به مشکلاتی دچار کند.
در جنون هم دستگاه کلفت ما کم نشد
ناله عریان است و دارد صد الم در آستین
هوش مصنوعی: در حالت جنون و دیوانگی هم، مقام و موقعیت ما دچار نقصان نشد. همانطور که شِکوه و فریاد ما بدون پوشش است و در دل ما درد و رنجهای زیادی نهفته است.
دعوی کاذب گواه از خویش پیدا میکند
چون زبان شد هرزه گو دارد قسم در آستین
هوش مصنوعی: ادعای دروغین، گواهی بر خود میآورد، زیرا وقتی فرد زبانش رها و بیپروایانه صحبت میکند، در درونش دروغهایی پنهان است.
سرکشی در تنگدستیها مدارا میشود
سودنست انگشتها را سر بهم در آستین
هوش مصنوعی: در زمانهای سختی و فقر، دستها باید به هم نزدیک شوند و با هم همکاری کنند تا بتوانند از مشکلات عبور کنند. در این شرایط، باید صبر و تحمل بیشتری به خرج داد و با همدلی به یکدیگر کمک کرد.
بسکه بیدل عام شد افلاس در ایام ما
نقش ناخن هم نمیبندد درم در آستین
هوش مصنوعی: در زمانه ما، فقر و تنگدستی به حدی رسیده که حتی نمیتوانیم پولی برای خرید یک چیز ساده مثل نقش ناخن در آستین خود داشته باشیم.

بیدل دهلوی