گنجور

غزل شمارهٔ ۱۵۱۹

جایی‌که سعی حرص جنون‌آفرین دود
در سنگ نقب ریشه چو نقش نگین دود
تردامنی‌ست پایهٔ معراج انفعال
این موج چون بلند شود برجبین دود
بر جادهء ادب‌روشان پا شمرده نه
لغزش بهانه‌جوست مباد از کمین دود
خسٌت به منع جود خبیسان مقدم است
هرچند دست پیش‌کنند آستین دود
ای مایل تتبع دونان چه ذلت است
دم نیست فطرتت‌که قفای سرین دود
گرد سواد وادی حسرت نشاندنی‌ست
اشکی خوش است با نگه واپسین دود
تحصیل دستگاه تنعم دنائت است
چندان‌که ریشه موج زند در زمین دود
آزار دل مخواه کزین چینی لطیف
مو گر دمد ز هند شبیخون به چین دود
شوخی به چر‌‌ب و نرمی اخلاق عیب نیست
روغن به روی آب بهارآفرین دود
راه طواف مرکز تحقیق بسته نیست
پرگار اگر شوی قدم آهنین دود
شرم است دستگاه فلکتازی نگاه
در دامن آنکه پا شکند اینچنین دود
بیدل غنیمت است‌که عمر جنون عنان
پا در رکاب خانه بدوشان زین دود

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

جایی‌که سعی حرص جنون‌آفرین دود
در سنگ نقب ریشه چو نقش نگین دود
هوش مصنوعی: در مکانی که تلاش و حرص، به جنون می‌انجامد، دود در دل سنگ، مانند نقش زیبایی که بر روی نگین حک شده، به عمق ریشه نفوذ می‌کند.
تردامنی‌ست پایهٔ معراج انفعال
این موج چون بلند شود برجبین دود
هوش مصنوعی: شهامت و شجاعت، اساس رشد و ترقی است. اگر این موج قوی شود و به اوج برسد، چهره‌ی غم مخفی را نمایان می‌سازد.
بر جادهء ادب‌روشان پا شمرده نه
لغزش بهانه‌جوست مباد از کمین دود
هوش مصنوعی: در مسیر ادب و فرهنگ، باید با احتیاط و دقت قدم برداشت. نباید بهانه‌جوهایی که در کمین نشسته‌اند، اجازه دهند تا از مسیر صحیح دور شویم.
خسٌت به منع جود خبیسان مقدم است
هرچند دست پیش‌کنند آستین دود
هوش مصنوعی: بیت به این معناست که سختی و نادانی به فقر و تنگ‌دستی بدتر از بخشش افراد بد است، حتی اگر آن افراد دست دراز کنند و برای کمک تلاش نمایند. در واقع، مشکلات و بدبختی‌ها از بخل و خودخواهی افراد بد بیشتر تأثیرگذار هستند.
ای مایل تتبع دونان چه ذلت است
دم نیست فطرتت‌که قفای سرین دود
هوش مصنوعی: این شعر به این مفهوم اشاره دارد که انسان نباید به دنبال پستی و ذلت برود. او از قابلیت‌ها و فطرت بالای خود برخوردار است و باید به جای پیروی از دنباله‌روها و محکوم کردن خود، به سمت بلندپروازی و عزت حرکت کند. در واقع، تأکید بر خودشناسی و ارزش‌های درونی است.
گرد سواد وادی حسرت نشاندنی‌ست
اشکی خوش است با نگه واپسین دود
هوش مصنوعی: در جاده‌ی حسرت، تنها نشانی که می‌ماند، اشکی زیباست که با نگاه آخرین، به جا می‌ماند.
تحصیل دستگاه تنعم دنائت است
چندان‌که ریشه موج زند در زمین دود
هوش مصنوعی: آموختن و کسب نعمت‌های دنیوی به نوعی ناپاکی و پست‌فطرتی دلالت دارد، به گونه‌ای که مانند دودی که در زمین ریشه می‌زند، می‌تواند به شیوه‌ای زشت و پایین بیافتد.
آزار دل مخواه کزین چینی لطیف
مو گر دمد ز هند شبیخون به چین دود
هوش مصنوعی: دل را آزار نرسان، چرا که اگر این موهای نرم و چینی تو، به خواب دشمنی بربخورد، دود از چین برمی‌خیزد.
شوخی به چر‌‌ب و نرمی اخلاق عیب نیست
روغن به روی آب بهارآفرین دود
هوش مصنوعی: شوخی کردن و نرمی اخلاق داشتن عیب نیست، مانند روغنی که بر روی آب قرار می‌گیرد و به آن زیبایی و نشاط می‌بخشد.
راه طواف مرکز تحقیق بسته نیست
پرگار اگر شوی قدم آهنین دود
هوش مصنوعی: اگرچه در مسیر جستجو و تحقیق محدودیت‌هایی وجود دارد، اما اگر با اراده و قدرت پا به این میدان بگذاری، می‌توانی از موانع عبور کنی و به هدف برسی.
شرم است دستگاه فلکتازی نگاه
در دامن آنکه پا شکند اینچنین دود
هوش مصنوعی: نگاه کردن به کسی که در حال آسیب زدن به دیگران است، شرم‌آور است، به خصوص اگر این آسیب باعث بروز مشکلاتی شود.
بیدل غنیمت است‌که عمر جنون عنان
پا در رکاب خانه بدوشان زین دود
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به ارزش و اهمیت عشق و جنون اشاره می‌کند. او بیان می‌کند که این احساسات گاهی می‌توانند مانند دارایی ارزشمندی باشند و نشان می‌دهند که انسان‌ها در سفر زندگی خود، در دنیایی پر از شرایط نامساعد و غم، به دنبال معنای عمیق‌تری هستند. عشق و شوق را می‌توان به مثابه نیرویی دید که همچون سوارکاری با زین و بند به حرکت درآید و پا بر رکاب بگذارد، در حالی که زندگی پر از چالش‌ها و مشکلات است.