گنجور

غزل شمارهٔ ۱۳۴۰

امروز ناقصان به کمالی رسید‌ه‌اند
کز خودسری به حرف سلف خط کشیده‌اند
انکار کاملان همه را نقل مجلس ‌است
ناکس گمان برد که به معنی رسیده‌اند
این امت مسیلمه ز افسون یک دو لفظ
در عرصهٔ شکست نبوت دویده‌اند
از صنعت محاوره لولیان فارس
هندوستانیان تمغل خزیده‌اند
سحر است روستایی و، انگار شهریان
جولاه چند، رشته به‌ گردون تنیده‌اند
از حرفشان تری ‌نتراود چه‌ ممکن است
دون‌فطرتان سفال نو آب‌دیده‌اند
بی‌حاصلی ز صحبتشان خاک می‌خورد
چون بید اگر به هم ز تواضع خمیده‌اند
هرجا رسیده‌اند به ترکیب اتفاق
چون زخم‌های کهنه نداوت چکیده‌اند
هرگاه وارسی به عروج دماغشان
در زیر پا چو آبله بر خویش چیده‌اند
پیران این گروه به حکم وداع شرم
بی‌شبنم عرق همه صبح دمیده‌اند
پاس ادب مجو ز جوانان ‌که یک قلم
از تحت و فوق چشم و دیرها دریده‌اند
گویا عفف‌تراش و خموشان تپش تلاش
خرد و بزرگ یک سگ عقرب ‌گزیده‌اند
انصاف آب می‌خورد از چشمه‌سار فهم
خرکره‌ها کرند و سخن کم شنیده‌اند
در خبث معنیی که تنزه دلیل اوست
لب باز کرده‌اند به حدی که ریده‌اند
بیدل در این مکان ز ادب دم زدن خطاست
شرمی که لولیان همه تنبک خریده‌اند

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

امروز ناقصان به کمالی رسید‌ه‌اند
کز خودسری به حرف سلف خط کشیده‌اند
هوش مصنوعی: امروز افرادی که دارای نقص‌هایی بودند، به مرحله‌ای از کمال دست یافته‌اند که از خودرایی خود دست کشیده و به سخنان پیشینیان احترام گذاشته‌اند.
انکار کاملان همه را نقل مجلس ‌است
ناکس گمان برد که به معنی رسیده‌اند
هوش مصنوعی: افراد کامل و اهل معرفت، هیچ کس را تحمل نمی‌کنند و از نادانان انتظار می‌رود که گمان نکنند که به مقام و دانش بالایی دست یافته‌اند.
این امت مسیلمه ز افسون یک دو لفظ
در عرصهٔ شکست نبوت دویده‌اند
هوش مصنوعی: این گروه، مانند مسیلمه که با یک یا دو کلمه فریبنده، در عرصه شکست نبوت تلاش کرده‌اند، به دنبال نیرنگ هستند.
از صنعت محاوره لولیان فارس
هندوستانیان تمغل خزیده‌اند
هوش مصنوعی: از هنر گفتگو و گفت‌وگوهای مردمان فارس در هند، آن‌ها بهره‌مند شده‌اند.
سحر است روستایی و، انگار شهریان
جولاه چند، رشته به‌ گردون تنیده‌اند
هوش مصنوعی: صبح است و در روستا، به نظر می‌رسد که عده‌ای از شهرنشینان، به مانند بافندگانی ماهر، رشته‌هایی به آسمان بافته‌اند.
از حرفشان تری ‌نتراود چه‌ ممکن است
دون‌فطرتان سفال نو آب‌دیده‌اند
هوش مصنوعی: از کلام آن‌ها نمی‌توان به خوبی انتظار داشت، زیرا چگونه ممکن است افرادی با روحیات پایین، ظرف‌هایی جدید و با کیفیت و آب‌خورده بسازند؟
بی‌حاصلی ز صحبتشان خاک می‌خورد
چون بید اگر به هم ز تواضع خمیده‌اند
هوش مصنوعی: دوستی‌های بی‌فایده باعث می‌شود که انسان به مانند بید در خاک بماند و حتی اگر در ظاهر با تواضع خمیده شده باشند، در واقع چیز خاصی عایدشان نمی‌شود.
هرجا رسیده‌اند به ترکیب اتفاق
چون زخم‌های کهنه نداوت چکیده‌اند
هوش مصنوعی: هرجا که به هم پیوسته‌اند و با هم ترکیب شده‌اند، مانند زخم‌های کهنه‌ای که به تدریج درد و خونریزی خود را نشان می‌دهند.
هرگاه وارسی به عروج دماغشان
در زیر پا چو آبله بر خویش چیده‌اند
هوش مصنوعی: هر بار که به چهره‌هایشان نگاه می‌کنم، انگار زیر پایشان مانند یک آبله، نشانه‌هایی از زخم و درد را مشاهده می‌کنم که خودشان ایجاد کرده‌اند.
پیران این گروه به حکم وداع شرم
بی‌شبنم عرق همه صبح دمیده‌اند
هوش مصنوعی: این چه وضعیتی است که سن‌وسال‌داران این جمع، به رغم جدایی، شرم و خجالت را کنار گذاشته‌اند و همه در آغاز صبح، عرق و تلاش خود را صرف کرده‌اند؟
پاس ادب مجو ز جوانان ‌که یک قلم
از تحت و فوق چشم و دیرها دریده‌اند
هوش مصنوعی: احترام را از جوانان طلب نکن، زیرا آنها با یک قلم، همه آداب و رفتارهای گذشته و قدیم را شکسته‌اند.
گویا عفف‌تراش و خموشان تپش تلاش
خرد و بزرگ یک سگ عقرب ‌گزیده‌اند
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که عفت تو مثل تپش‌های آرام و خموش، نتیجه تلاش و کوشش خردمندانه است و بزرگ‌تر از این، گویی که مانند سگی هستی که نیش عقرب او را گزیده است.
انصاف آب می‌خورد از چشمه‌سار فهم
خرکره‌ها کرند و سخن کم شنیده‌اند
هوش مصنوعی: عدالت و انصاف از چشمه‌ای زلال نشات می‌گیرد، اما افرادی که دانش و آگاهی کافی ندارند، معمولاً درک درستی از مسائل ندارند و صحبت‌های اندکی را می‌فهمند.
در خبث معنیی که تنزه دلیل اوست
لب باز کرده‌اند به حدی که ریده‌اند
هوش مصنوعی: افرادی که به بی‌حرمتی به حقیقت می‌پردازند، به قدری از واقعیت دور شده‌اند که حتی در بیان خود از زشتی و ناپاکی عبور کرده و به سطحی از بی‌اعتباری رسیده‌اند.
بیدل در این مکان ز ادب دم زدن خطاست
شرمی که لولیان همه تنبک خریده‌اند
هوش مصنوعی: در اینجا صحبت از این است که در این مکان، ابراز ادب و معصومیت نادرست است. زیرا افرادی که ظاهراً بی‌خیال و بازیگوش هستند، همه به نوعی مشغول خوش‌گذرانی و تفریح‌اند.

حاشیه ها

1397/04/30 14:06
جباری

در بیت دوم، الف «انکار» افتاده است و یک فاصله بین آن و کاملان رعایت نشده.

1397/04/01 00:07
محمدرضا جباری هرسینی

به جای «تا» در مصرع دوم بیت دوم، پیشوند «نا» در «ناکس» در تصحیح استاد دکتر مولایی آمده که بی مناسبت نیست. همین جا بر خود فرض می‌دانم از استاد نازنین خودم، آقای دکتر محمد سرور مولایی که تصحیح طبقات الصوفیه و کلیات بیدل و چندین اثر مهم را با دقت و صرافت و تحمل مشقت فراوان، انجام داده‌اند، سپاسگزاری نمایم اگرچه این اندک، حق‌گزار آن همه کوشش نیست.

1397/04/01 00:07
محمدرضا جباری هرسینی

در مصراع دوم بیت چهارم، «به» بعد از «هندوستانیان» طبق تصحیح دکتر مولایی، مناسب‌تر و البته ضروری است.