شمارهٔ ۴۰
ای یازده امهات و نه آب
نازاده خلف تر از تو فرزند
قهر تو دو رخ نهاده بر زهر
لطف تو سه ضربه داده بر قند
شیر اجم از تو ریسمان صید
شیر علم از تو آسمان رند
خورشید ز خلعتت قباپوش
جمشید به خدمتت کمربند
از شکر تو طبع دل جگر خوار
وز شکر تو کام گل شکر خند
تدوار سر سپهر بی مغز
تا گرز تو سایه بر وی افگند
بشکسته به صد هزار پاره
در بسته به صد هزار پیوند
آن کز نصرت به خصم پیوست
برداشت ز کار زار تو بند
زان شاخ یگانگی فرو کاست
بیخ دو دلی ز سینه برکند
آوازه چشم زخم این رزم
هر چند که در جهان پراکند
دانند جهانیان که با کیست
تیغ و دل و بازوی هنرمند
لیکن چو قضا مخالف آید
دل باید داشت رام و خرسند
ای مصطنع سخات قلزم
وی بر بنه وقارت الوند
فرخنده مثال تو که اوراست
رام از در روم تا خط جند
پیوست بر آنکه جبهتش را
با خاک در تو باد پیوند
سوگند به تاج و تارک ماه
اعنی به رکاب شاه سوگند
کاین بنده به چشم و سر چمیدی
نی تا سر آب تا سمرقند
گر وقت بشول او نبودی
در زنگان گوشت پاره ای چند
آه دو ضعیف در پی او
کس نپسندد تو نیز مپسند
هر تف جگر کز این علل خاست
زایل نشود به قرص ریوند
تا مهر پرست طبع گل راست
بلبل شده عشر خوان پازند
خصم تو به حالتی گرفتار
بس تنگ چو پرده نهاوند
اطلاعات
وزن: مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای یازده امهات و نه آب
نازاده خلف تر از تو فرزند
هوش مصنوعی: ای مادران یازدهگانه و نه فرزند زنازاد، تو از همه آنها نازادهتر و پستتر هستی.
قهر تو دو رخ نهاده بر زهر
لطف تو سه ضربه داده بر قند
هوش مصنوعی: غضب و خشم تو چهرهای دارد، در حالی که مهربانی و لطافت تو سه بار بر شیرینی زندگی تاثیر گذاشته است.
شیر اجم از تو ریسمان صید
شیر علم از تو آسمان رند
هوش مصنوعی: شیر اجم به معنای شیر قوی و نیرومند است که به صفات خاص و بینظیری اشاره دارد. در اینجا، به نظر میرسد که فردی که اشاره شده، همچون یک شیر قهرمان و برجسته است که دیگران را تحت تأثیر قرار میدهد. صید شیر علم به معنای دستیابی به دانش و معرفت است که به وسیلهی شخص خاصی میسر شده است. آسمان رند به نوعی به فضاهای آرمانی و زیبا اشاره دارد که این فرد به دیگران هدیه میدهد و بر غنای زندگی آنها میافزاید. در مجموع، این متن به تمجید از ویژگیها و تأثیرات مثبت شخصی خاص میپردازد.
خورشید ز خلعتت قباپوش
جمشید به خدمتت کمربند
هوش مصنوعی: خورشید از لباس زیبای تو مانند جامهی جمشید، با کمر بسته به خدمت تو آمده است.
از شکر تو طبع دل جگر خوار
وز شکر تو کام گل شکر خند
هوش مصنوعی: از شیرینی تو، دل در حال رنج و عذاب، راحتی مییابد و از شیرینی تو، گلها به شادی و خوشحالی میخندند.
تدوار سر سپهر بی مغز
تا گرز تو سایه بر وی افگند
هوش مصنوعی: در اینجا به تصویر کشیده میشود که چرخش بیفکری زمان مانند گرزی است که بر سر انسان سایه میافکندو به نوعی به بیثمر بودن و ناتوانی در اداره زندگی اشاره دارد.
بشکسته به صد هزار پاره
در بسته به صد هزار پیوند
هوش مصنوعی: این جمله به توصیف وضعیتی میپردازد که چیزی شکسته و از هم پاشیده شده، بهگونهای که به طور کامل پراکنده و تکهتکه شده است و در عین حال، هنوز به نوعی در پیوند و ارتباط با یکدیگر قرار دارد. این تصویر بیانگر تضاد میان شکستگی و پیوند است.
آن کز نصرت به خصم پیوست
برداشت ز کار زار تو بند
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر پیروزی به دشمن ملحق شده، از میدان جنگ تو دور شده است.
زان شاخ یگانگی فرو کاست
بیخ دو دلی ز سینه برکند
هوش مصنوعی: از آن شاخ یگانگی، به دو دلی و جدایی پایان داد و ریشهی شکاف در دلها را از سینهها بیرون کشید.
آوازه چشم زخم این رزم
هر چند که در جهان پراکند
هوش مصنوعی: شایعه و تأثیر منفی نگاه بد دیگران از این جنگ، هرچند در بین مردم گسترده شده است.
دانند جهانیان که با کیست
تیغ و دل و بازوی هنرمند
هوش مصنوعی: جهان به خوبی میداند که هنرمند با کدام قدرت و شجاعت عمل میکند.
لیکن چو قضا مخالف آید
دل باید داشت رام و خرسند
هوش مصنوعی: اما وقتی سرنوشت به خلاف پیش میرود، باید دل شاد و آرامی داشت.
ای مصطنع سخات قلزم
وی بر بنه وقارت الوند
هوش مصنوعی: ای کسی که با بذل و بخشش خود چون دریا، سخاوت را به نمایش میگذاری، محبت و عظمت خود را بر مردم نمایان کن.
فرخنده مثال تو که اوراست
رام از در روم تا خط جند
هوش مصنوعی: شما مانند یک خوشبختی هستید که به آرامش دست یافتهاید. من از دروازه روم میگذرم تا به خط جند برسم.
پیوست بر آنکه جبهتش را
با خاک در تو باد پیوند
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که باید در انتظار بمانیم تا شخصی که در موقعیتی برجسته قرار دارد، با زمین و خاک، که نماد تواضع است، ارتباط برقرار کند. این ارتباط میتواند به مسائلی چون humility و نزدیکی به واقعیت زندگی اشاره داشته باشد.
سوگند به تاج و تارک ماه
اعنی به رکاب شاه سوگند
هوش مصنوعی: به تاج و سرپوشی که مانند ماه درخشان است، و به پشتیبانی از شاه قسم میخورم.
کاین بنده به چشم و سر چمیدی
نی تا سر آب تا سمرقند
هوش مصنوعی: این بنده، به خاطر عشق و علاقهای که دارم، حتی اگر برای رسیدن به تو باید تا سمرقند سفر کنم و در این راه سختی بکشم، باز هم در پی تو هستم و مانعی برایم وجود ندارد.
گر وقت بشول او نبودی
در زنگان گوشت پاره ای چند
هوش مصنوعی: اگر زمانی در زنگان نبودی، چند تکه از گوشت به تو میرسید.
آه دو ضعیف در پی او
کس نپسندد تو نیز مپسند
هوش مصنوعی: عملاً کسی علاقهای به ضعف و ناتوانی ندارد، پس تو هم آن را نپسند.
هر تف جگر کز این علل خاست
زایل نشود به قرص ریوند
هوش مصنوعی: هر دفعهای که درد و رنجی از علل مختلف بر دل مینشیند، از بین نمیرود مگر با درمانی خاص مانند قرص ریوند.
تا مهر پرست طبع گل راست
بلبل شده عشر خوان پازند
هوش مصنوعی: این غزل به زیبایی ارتباط میان بلبل و گل را توصیف میکند. بلبل به خاطر محبت و عشقش به گل، به او آواز میخواند و از زیباییهایش لذت میبرد. این تصویر نمادین نشاندهندهی روح لطیف و عاشقانه در طبیعت است.
خصم تو به حالتی گرفتار
بس تنگ چو پرده نهاوند
هوش مصنوعی: دشمن تو در وضعیتی بسیار سخت و دشوار گرفتار شده که همچون پرده ای محصور و محدود است.

مجیرالدین بیلقانی