و چون امیر شهاب الدّوله از دامغان برداشت و به دیهی رسید بر یکفرسنگی دامغان که کاریزی بزرگ داشت، آن رکابدار پیش آمد که به فرمان سلطان محمود -رَضِيَ اللّهُ عنه- گسیل کرده آمدهبود با آن نامه توقیعی بزرگ به احماد خدمت سپاهان و جامهخانه و خزائن و آن ملطّفههای خرد به مقدّمان لشکر و پسر کاکو و دیگران که «فرزندم عاق است»، چنانکه پیش ازین بازنمودهام. رکابدار پیاده شد و زمین بوسه داد و آن نامه بزرگ از بر قبا بیرون کرد و پیش داشت. امیر -رَضِيَ اللّهُ عنه- اسب بداشت و حاجبی نامه بستد و بدو داد و خواندن گرفت. چون به پایان آمد، رکابدار را گفت:
«پنج و شش ماه شد، تا این نامه نبشتند. کجا ماندهبودی و سبب دیر آمدن تو چه بود؟»
گفت: «زندگانی خداوند دراز باد. چون از بغلان بنده برفت سوی بلخ، نالان شد و مدّتی به بلخ بماند. چون به سرخس رسید، سپاهسالار خراسان حاجب غازی آنجا بود و خبر آمد که سلطان محمود فرمان یافت و وی سوی نشابور رفت و مرا با خویشتن برد و نگذاشت رفتن که «خداوند به سعادت میبیاید، فایده نباشد از رفتن که راهها ناایمن شدهاست و تنها نباید رفت که خللی افتد.» چون نامه رسید سوی او که خداوند از ری حرکت کرد، دستوری داد تا بیامدم و راه از نشابور تا اینجا سخت آشفته است؛ نیک احتیاط کردم تا بتوانستم آمد. امیر گفت: «آن ملطّفههای خرد که بونصر مشکان تو را داد و گفت آن را سخت پوشیده باید داشت تا رسانیدهآید، کجاست؟». گفت: «من دارم» و زین فروگرفت و میان نمد باز کرد و ملطّفهها در موم گرفته بیرون کرد و پس آن را از میان موم بیرون گرفت. امیر -رَضِيَ اللّهُ عنه- بوسهل زوزنی را گفت: «بستان.» بوسهل آن را بستد. گفت: «بخوان تا چه نبشتهاند.» یکی بخواند. گفت: «هم از آن بابت است که خداوند میگفت.» و دیگری بخواند و بنگریست، همان بود. گفت: «همه بر یک نسخت است.» امیر یکی بستد و بخواند و گفت «بعینه همچنین به من از بغلان نبشتهبودند که مضمون این ملطّفهها چیست؛ سبحان اللّه العظیم! پادشاهی عمر به پایان آمده و همه مرادها بیافته و فرزندی را بینوا به زمین بیگانه بگذاشته با بسیار دشمن، اگر خدای -عزَّ وَ جلَّ- آن فرزند را فریاد رسید و نصرت داد تا کاری چند بر دست او برفت، واجب چنان کردی که شادی نمودی؛ خشم از چه معنی بوده است؟» بوسهل و دیگران که با امیر بودند، گفتند: «او دیگر خواست و خدای -عزَّ وَ جلَّ- دیگر که اینک جایگاه او و مملکت و خزائن و هرچه داشت، به خداوند ارزانی داشت و واجب است این ملطّفهها را نگاه داشتن تا مردمان آن را بخوانند و بدانند که پدر چه میسگالید و خدای -عزَّ وَ جلّ- چه خواست و نیز دل و اعتقاد نویسندگان بدانند.» امیر گفت: «چه سخن است که شما میگویید؟ اگر به آخر عمر چنین یک جفا واجب داشت و اندرین او را غرضی بود، بدان هزار مصلحت باید نگریست که از آنِ ما نگه داشت، و بسیار زلّت بافراط ما درگذاشتهاست و آن گوشمالها مرا امروز سود خواهد داشت. ایزد -عزَّ ذکرُه- بر وی رحمت کناد که هیچ مادر چون محمود نزاید. و امّا نویسندگان را چه گناه توان نهاد؟ که مأموران بودند و مأمور را از فرمانبرداری چه چاره است؟ خاصّه پادشاه. و اگر ما دبیری را فرمائیم که چیزی نویس، اگر چه استیصال او در آن باشد، زهره دارد که ننویسد؟» و فرمود تا جمله آن ملطّفهها را پاره کردند و در آن کاریز انداختند و اسب براند و رکابدار را پنجهزار درم فرمود.
و خردمندان چون بدین فصل رسند -هرچند احوال و عادات این پادشاه، بزرگ و پسندیده بود- او را نیکوتر بدانند و مقرّرتر گردد ایشان را که یگانهٔ روزگار بودهاست.
اطلاعات
منبع اولیه: کتابخانهٔ نور
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
و چون امیر شهاب الدّوله از دامغان برداشت و به دیهی رسید بر یکفرسنگی دامغان که کاریزی بزرگ داشت، آن رکابدار پیش آمد که به فرمان سلطان محمود -رَضِيَ اللّهُ عنه- گسیل کرده آمدهبود با آن نامه توقیعی بزرگ به احماد خدمت سپاهان و جامهخانه و خزائن و آن ملطّفههای خرد به مقدّمان لشکر و پسر کاکو و دیگران که «فرزندم عاق است»، چنانکه پیش ازین بازنمودهام. رکابدار پیاده شد و زمین بوسه داد و آن نامه بزرگ از بر قبا بیرون کرد و پیش داشت. امیر -رَضِيَ اللّهُ عنه- اسب بداشت و حاجبی نامه بستد و بدو داد و خواندن گرفت. چون به پایان آمد، رکابدار را گفت:
هوش مصنوعی: وقتی امیر شهابالدوله از دامغان حرکت کرد و به دهکدهای در یک فرسنگی دامغان رسید که قناتی بزرگ داشت، یکی از رکابداران که به فرمان سلطان محمود فرستاده شده بود، نزد او آمد. این رکابدار نامهای رسمی با خود داشت که حاوی دستورات و اخبار مهمی بود. او به امیر نزدیک شد، پیاده شد و به زمین بوسه زد و نامه را از زیر عبایش بیرون آورد و پیش امیر گذاشت. امیر نامه را از او گرفت و مشغول خواندن آن شد. وقتی که به پایان نامه رسید، با رکابدار صحبت کرد.
«پنج و شش ماه شد، تا این نامه نبشتند. کجا ماندهبودی و سبب دیر آمدن تو چه بود؟»
هوش مصنوعی: پنج یا شش ماه میشود که این نامه نوشته شده است. دلیل تأخیر تو چه بود و چرا به منزل نیامدی؟
گفت: «زندگانی خداوند دراز باد. چون از بغلان بنده برفت سوی بلخ، نالان شد و مدّتی به بلخ بماند. چون به سرخس رسید، سپاهسالار خراسان حاجب غازی آنجا بود و خبر آمد که سلطان محمود فرمان یافت و وی سوی نشابور رفت و مرا با خویشتن برد و نگذاشت رفتن که «خداوند به سعادت میبیاید، فایده نباشد از رفتن که راهها ناایمن شدهاست و تنها نباید رفت که خللی افتد.» چون نامه رسید سوی او که خداوند از ری حرکت کرد، دستوری داد تا بیامدم و راه از نشابور تا اینجا سخت آشفته است؛ نیک احتیاط کردم تا بتوانستم آمد. امیر گفت: «آن ملطّفههای خرد که بونصر مشکان تو را داد و گفت آن را سخت پوشیده باید داشت تا رسانیدهآید، کجاست؟». گفت: «من دارم» و زین فروگرفت و میان نمد باز کرد و ملطّفهها در موم گرفته بیرون کرد و پس آن را از میان موم بیرون گرفت. امیر -رَضِيَ اللّهُ عنه- بوسهل زوزنی را گفت: «بستان.» بوسهل آن را بستد. گفت: «بخوان تا چه نبشتهاند.» یکی بخواند. گفت: «هم از آن بابت است که خداوند میگفت.» و دیگری بخواند و بنگریست، همان بود. گفت: «همه بر یک نسخت است.» امیر یکی بستد و بخواند و گفت «بعینه همچنین به من از بغلان نبشتهبودند که مضمون این ملطّفهها چیست؛ سبحان اللّه العظیم! پادشاهی عمر به پایان آمده و همه مرادها بیافته و فرزندی را بینوا به زمین بیگانه بگذاشته با بسیار دشمن، اگر خدای -عزَّ وَ جلَّ- آن فرزند را فریاد رسید و نصرت داد تا کاری چند بر دست او برفت، واجب چنان کردی که شادی نمودی؛ خشم از چه معنی بوده است؟» بوسهل و دیگران که با امیر بودند، گفتند: «او دیگر خواست و خدای -عزَّ وَ جلَّ- دیگر که اینک جایگاه او و مملکت و خزائن و هرچه داشت، به خداوند ارزانی داشت و واجب است این ملطّفهها را نگاه داشتن تا مردمان آن را بخوانند و بدانند که پدر چه میسگالید و خدای -عزَّ وَ جلّ- چه خواست و نیز دل و اعتقاد نویسندگان بدانند.» امیر گفت: «چه سخن است که شما میگویید؟ اگر به آخر عمر چنین یک جفا واجب داشت و اندرین او را غرضی بود، بدان هزار مصلحت باید نگریست که از آنِ ما نگه داشت، و بسیار زلّت بافراط ما درگذاشتهاست و آن گوشمالها مرا امروز سود خواهد داشت. ایزد -عزَّ ذکرُه- بر وی رحمت کناد که هیچ مادر چون محمود نزاید. و امّا نویسندگان را چه گناه توان نهاد؟ که مأموران بودند و مأمور را از فرمانبرداری چه چاره است؟ خاصّه پادشاه. و اگر ما دبیری را فرمائیم که چیزی نویس، اگر چه استیصال او در آن باشد، زهره دارد که ننویسد؟» و فرمود تا جمله آن ملطّفهها را پاره کردند و در آن کاریز انداختند و اسب براند و رکابدار را پنجهزار درم فرمود.
هوش مصنوعی: سخن از زندگی طولانی خداوند بود. زمانی که از بغلان به بلخ رفت، با ناراحتی همراه شد و مدتی را در بلخ ماند. وقتی به سرخس رسید، سپاهسالار خراسان آنجا بود و خبر رسید که سلطان محمود دستور داده و به نشابور رفته است و او مرا با خود برد. او گفت که چون راهها ناایمن است، بهتر است که تنها نروم. بعد از رسیدن نامهای از سلطان که از ری حرکت کرده، به احتیاط راه را طی کردم و به مقصد رسیدم. امیر در مورد ملطّفههایی که بو نصر مشکان به من داده بود سؤالی کرد. من آنها را داشتم و بعد از اینکه آنها را از موم بیرون آوردم، امیر از بو سهل خواست که آنها را بخواند. پس از خواندن، مشخص شد که همه نامهها به یک مضمون نوشته شدهاند. امیر گفت که مضمون این ملطّفهها با اطلاعاتی که از بغلان داشتیم، یکی است و حاکی از این است که مدت حکومت پادشاه به پایان نزدیک شده است. اگر خداوند به فرزند او کمک کند و او کاری انجام دهد، جای شکر دارد، اما اگر غمانگیز باشد، چرا چنین خشمگین بوده است؟ دیگران گفتند که خداوند خواسته است تا این ملطّفهها حفظ شود تا مردم بدانند پدر چه خواسته و خداوند چه ارادهای داشته است. امیر نسبت به سخنان آنان ابراز تعجب کرد و گفت که اگر در پایان عمر چنین رفتار نادرستی از او سر زده، باید به هزار دلیل مصلحتسنجی شود. او همچنین بر این نکته تأکید کرد که هیچ مادری مانند محمود وجود ندارد. در پایان، او دستور داد که تمام ملطّفهها را پاره کنند و در آب انداخته و مبلغی به رکابدار بدهد.
و خردمندان چون بدین فصل رسند -هرچند احوال و عادات این پادشاه، بزرگ و پسندیده بود- او را نیکوتر بدانند و مقرّرتر گردد ایشان را که یگانهٔ روزگار بودهاست.
هوش مصنوعی: و دانایان وقتی به این فصل برسند، هرچند که اوضاع و رفتار این پادشاه بزرگ پسندیده بوده است، او را بهتر از آنچه هست میشناسند و بر این باور میرسند که او منحصر به فرد بوده است.
ابوالفضل بیهقی