ملک‌الشعرا بهارشمارهٔ ۹ - شاه دل آگاه
قصهٔ شاهان جهان بیش و کم
نیست به جز قصه جور و ستم
قاعده س عدل به دوران ما
هست پدیدار ز سلطان ما
عامل فرمانش به بحر و به بر
نیست به جز ورد دعای سحر
شد که نخواهد ز رعیت درم
شاه رعیت بود او لاجرم
هم به‌دلی رنجش اگر حاصل است
از قبل شه نه، که از عامل است
چیست شهنشه؟ یکی آزاد سرو
شاکرش از باب حلب تا به مرو
جور نکرده است به کمتر کسی
هم به عدو کینه نتوزد بسی
گرچه عدویی نبود شاه را
شاه دل‌افروز دل‌آگاه را
شه که به ملت سپرد اختیار
از دل ملت بزداید غبار
شاه که مسئول بد و خوب نیست
بد شود ار کاری، مسئول کیست؟
آه که با این‌همه احوال زار
کاش که مسئول بُد این شهریار
کاش که با ملت خود راه داشت
برتن خود رنج شهی می گماشت
پادشهی درخور احمد شه است
درخور احمد شه کارآگه است
خسرو خسرو فر خسرو نژاد
پادشه عادل هشیار راد
گفتم از این در سخنی چند نغز
تا شنود خسرو بیدار مغز
تا که بسنجد چو خردپروران
نیکی خود با بدی دیگران
شکر کند ایزد دادار را
توشه دهد قلب هشیوار را
جانب ملت نگرد تیز تیز
گوید با خصم که خونش مریز
دور نهد خستگی و بیم را
برشکند پنجهٔ دژخیم را
رایت اسلام بگیرد به‌دست
بر سپه کفر برآرد شکست
تا به عدو جمله دلیری کنیم
بار دگر جنبش شیری کنیم
پند همین است خموش ای‌قلم
جوی دل پند نیوش ای قلم
اطلاعات
وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
قصهٔ شاهان جهان بیش و کم
نیست به جز قصه جور و ستم
هوش مصنوعی: داستان پادشاهان در دنیا جز داستان‌های ظلم و ستم چیز دیگری نیست و تفاوتی نمی‌کند.
قاعده س عدل به دوران ما
هست پدیدار ز سلطان ما
هوش مصنوعی: در دوران ما، اصول و قواعد انصاف و عدالت به وضوح از سوی فرمانروای ما نمایان شده است.
عامل فرمانش به بحر و به بر
نیست به جز ورد دعای سحر
هوش مصنوعی: عوامل و کارهایی که در دریا و خشکی انجام می‌شود، تنها به دعا و نیایش در سحرگاه وابسته است.
شد که نخواهد ز رعیت درم
شاه رعیت بود او لاجرم
هوش مصنوعی: این متن به بررسی رابطه بین شاه و رعیت می‌پردازد. مفهوم آن این است که اگر شاه از رعیت خود حمایت و نیکی نکند، در واقع خود مهم‌ترین رعیت به شمار می‌رود. به عبارت دیگر، حکمرانی درست و مسئولانه باعث می‌شود که شاه از رعیت خود جدا نباشد و در خدمت آنها باشد. در غیر این صورت، او نیز در مقام رعیتی قرار می‌گیرد.
هم به‌دلی رنجش اگر حاصل است
از قبل شه نه، که از عامل است
هوش مصنوعی: اگر دل‌ها با یکدیگر خدشه‌دار شده‌اند، این مشکل از خود پادشاه نیست، بلکه از کسانی است که در اطراف او هستند و مشکلات را به وجود می‌آورند.
چیست شهنشه؟ یکی آزاد سرو
شاکرش از باب حلب تا به مرو
هوش مصنوعی: شهنشه کیست؟ او یک سرو آزاد و خوش قامت است که از حلب تا مرو، شکرگزار و قدردان است.
جور نکرده است به کمتر کسی
هم به عدو کینه نتوزد بسی
هوش مصنوعی: کسی که به دیگران ظلم نکرده، به ندرت از دشمنان خود کینه‌ای به دل می‌گیرد.
گرچه عدویی نبود شاه را
شاه دل‌افروز دل‌آگاه را
هوش مصنوعی: هر چند کسی با شاه دشمنی ندارد، اما پادشاه دل‌فروز و آگاه است.
شه که به ملت سپرد اختیار
از دل ملت بزداید غبار
هوش مصنوعی: پادشاهی که اختیار را به مردم سپرده است، می‌تواند از دل آنها غم و اندوه را برطرف کند.
شاه که مسئول بد و خوب نیست
بد شود ار کاری، مسئول کیست؟
هوش مصنوعی: اگر شاه نسبت به کارهای نادرست و درست پاسخگو نباشد، اگر اشتباهی از او سر بزند، پس چه کسی باید پاسخگو باشد؟
آه که با این‌همه احوال زار
کاش که مسئول بُد این شهریار
هوش مصنوعی: ای کاش کسی بود که مسئولیت این وضعیت غم‌انگیز را بر عهده می‌گرفت.
کاش که با ملت خود راه داشت
برتن خود رنج شهی می گماشت
هوش مصنوعی: ای کاش می‌توانست با مردم خود ارتباط برقرار کند و بار سختی را که بر دوش دارد، از طریق آنها به دوش بکشد.
پادشهی درخور احمد شه است
درخور احمد شه کارآگه است
هوش مصنوعی: پادشاهی که شایسته مقام احمد (ص) است، از آگاهی و دانش لازم برخوردار است.
خسرو خسرو فر خسرو نژاد
پادشه عادل هشیار راد
هوش مصنوعی: خسرو، پادشاه بزرگ و بافرزانه است که از نسل پادشاهان عادل و فهمیده می‌باشد.
گفتم از این در سخنی چند نغز
تا شنود خسرو بیدار مغز
هوش مصنوعی: من از این در چند کلام زیبا گفتم تا شاه بیدار و هوشیار آن را بشنود.
تا که بسنجد چو خردپروران
نیکی خود با بدی دیگران
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که فرد باید عمل نیک خود را با بدی‌های دیگران بسنجند و آن را مورد بررسی قرار دهند. به عبارت دیگر، باید توجه کرد که چقدر نیکی‌ها و خوبی‌هایمان ارزشمند است، وقتی آن را با خطاها و اشتباهات دیگران مقایسه می‌کنیم.
شکر کند ایزد دادار را
توشه دهد قلب هشیوار را
هوش مصنوعی: شکرگزاری از خداوندی که روزی می‌دهد، سبب می‌شود دل هوشیار و آگاه شود و از امکانات و نعمت‌ها بهره‌مند گردد.
جانب ملت نگرد تیز تیز
گوید با خصم که خونش مریز
هوش مصنوعی: مراقب ملت خود باش و به دشمنان تند و بی‌توجه نگو که خونشان بریزد.
دور نهد خستگی و بیم را
برشکند پنجهٔ دژخیم را
هوش مصنوعی: خستگی و ترس را دور می‌کند و قدرت دژخیم را می‌شکند.
رایت اسلام بگیرد به‌دست
بر سپه کفر برآرد شکست
هوش مصنوعی: علم و ایمان اسلامی در دست سپاه مسلمانان قرار می‌گیرد و با قدرت و استقامت، دشمنان کافر را شکست می‌دهند.
تا به عدو جمله دلیری کنیم
بار دگر جنبش شیری کنیم
هوش مصنوعی: برای مقابله با دشمن، دوباره باید شجاعانه عمل کنیم و از خود قدرت و جسارت نشان دهیم.
پند همین است خموش ای‌قلم
جوی دل پند نیوش ای قلم
هوش مصنوعی: نصیحت این است که ای قلم، سکوت کن و فقط به دنبال دل و احساسات باش. به اندرزها و سخنان گوشت فرا بده.