گنجور

بخش ۴۷ - شمه‌ای از تاریخ خراسان

گرچه‌زرتشت‌از خراسان خاست
دین زرتشت از خراسان کاست
مردم کابل و تخارستان
گوزکانان و غور و غرشستان
بگزیدند کیش بودا را
بردریدند زند و استارا
مردم تورفان‌ و فرغانی
بگرفتند مذهب مانی
طوس‌ و باورد و رخّج و گرگان
نیمروز و عراق و ماه و مغان
دین پیشینه را بسر بردند
چار اخشیج‌ا را نیازردند
اورمزد بزرگ را خواندند
آفرین‌ها بر ایزدان راندند
وندرین ملک هر سه آتشگاه
قبلهٔ خلق گشت سوی اله
آذرآبادگان‌ مزیّن شد
در وی آذرگشسب‌ روشن شد
و آذرخوره شد به پارس مکین
در نشابور آذر برزبن‌
در دگر شهر و قریه با اکرام
پرتو افکند آذر بهرام‌
لاجرم این نفاق دیرینه
شد درختی و بار آن کینه
خلق ایران شدند به سه فریق
شمن‌ و زردهشتی و زندیق
دین زردشت چون اساسی بود
روشی متقن و سیاسی بود
اندر او جلوه کرد ایرانی
چیره شد بر دوکیش عرفانی
که در آن هر دوکیش صوفی‌وار
بود تجرید و حاصل‌،‌ترک کار
مرکزیت به غرب کشور تاخت
شرق را تابع و مسخر ساخت
مشرق از جهل کیش بودایی
شد به یغمای قوم صحرایی‌
گاه شد عرضگاه لشکر هون‌
گه ز هیتال ‌شد خراب و زبون
پس به ایران بتاخت جیش عرب
روز زرتشتیان رسید به شب
شد نفاق جماعت زندیق‌
کاربرداز رهزنان فریق
خصم را ره به خانمان دادند
ره و چه را بدو نشان دادند
بود در نهب تخت و تاج کیان
یزک تازیان ز مانو‌یان
سرخ‌پوشان مزدکی آیین‌
شده یار عرب به جستن کین
زبن سبب شده سپاه مزدایی
صید لشکر کشان صحرایی
همه در کار زار کشته شدند
جمله ‌با خاک‌ و خون ‌سرشته ‌شدند
و آن بنای بلند داد نهاد
شد ز بیداد همگنان بر باد
شاه ‌ایران سوی خراسان تاخت
سوی‌ دژخیم‌ خود هراسان تاخت
شد به مانند داریوش سوم
در خراسان شکار آن مردم
کیش بودا ز طبع ایرانی
ساخت پتیاره دیو تورانی
در زمان خلافت خلفا
همچنان بود این نقار بجا

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

گرچه‌زرتشت‌از خراسان خاست
دین زرتشت از خراسان کاست
هوش مصنوعی: هرچند زرتشت از سرزمین خراسان ظهور کرد، اما دین او از خراسان نشأت نگرفته است.
مردم کابل و تخارستان
گوزکانان و غور و غرشستان
هوش مصنوعی: مردم کابل و تخارستان به گوزن‌ها و همچنین به غوریان و دیگر مناطق اشاره دارند. این عبارت به نوعی نمادین است و می‌تواند نشان‌دهندهٔ فرهنگ، زندگی و زیبایی‌های طبیعی این مناطق باشد.
بگزیدند کیش بودا را
بردریدند زند و استارا
هوش مصنوعی: آنها آئین بودا را انتخاب کردند و به طور کامل آن را مورد بررسی و نقد قرار دادند.
مردم تورفان‌ و فرغانی
بگرفتند مذهب مانی
هوش مصنوعی: مردم شهرهای تورفان و فرغانه به آیین مانی گرویدند و آن را پذیرفتند.
طوس‌ و باورد و رخّج و گرگان
نیمروز و عراق و ماه و مغان
هوش مصنوعی: طوس، باور، رخّج، گرگان، نیمروز، عراق، ماه و مغان، همه مکان‌ها و سرزمین‌هایی هستند که در اینجا ذکر شده‌اند. این عبارت به بیان نام‌های جغرافیایی و مناطق مختلف می‌پردازد که هر یک دارای ویژگی‌ها و تاریخ خاص خود هستند.
دین پیشینه را بسر بردند
چار اخشیج‌ا را نیازردند
هوش مصنوعی: اجداد دین‌دار به سادگی از این دنیا رفتند و کسی هیچ‌گونه آسیبی به اصول و آرمان‌های آن‌ها نرساند.
اورمزد بزرگ را خواندند
آفرین‌ها بر ایزدان راندند
هوش مصنوعی: ایزد بزرگ اورمزد را ستایش کردند و از سوی سایر ایزدان او را مورد تحسین و قدردانی قرار دادند.
وندرین ملک هر سه آتشگاه
قبلهٔ خلق گشت سوی اله
هوش مصنوعی: در این سرزمین، هر سه آتشگاه مانند قبله‌ای برای مردم شدند که به سوی خداوند قرار گرفتند.
آذرآبادگان‌ مزیّن شد
در وی آذرگشسب‌ روشن شد
هوش مصنوعی: آذربایجان زیبا و آراسته شد و در آنجا آذرگشسب، که نماد روشنایی و قدرت است، نمایان گشت.
و آذرخوره شد به پارس مکین
در نشابور آذر برزبن‌
هوش مصنوعی: در شهری به نام نشابور، آتش و نور درخشانی بر افروخته شد که یادآور قدرت و عظمت است.
در دگر شهر و قریه با اکرام
پرتو افکند آذر بهرام‌
هوش مصنوعی: در شهرها و روستاهای دیگر، ستاره‌ای مانند آذر بهرام با شکوه و احترام می‌درخشد.
لاجرم این نفاق دیرینه
شد درختی و بار آن کینه
هوش مصنوعی: در نتیجه، این نفاق قدیمی به درختی تبدیل شده که بار آن کینه و حقارت را به دوش می‌کشد.
خلق ایران شدند به سه فریق
شمن‌ و زردهشتی و زندیق
هوش مصنوعی: مردم ایران به سه دسته تقسیم شدند: پیروان شمن، زرتشتیان و بی‌دینی.
دین زردشت چون اساسی بود
روشی متقن و سیاسی بود
هوش مصنوعی: دین زرتشت بر پایه‌ای محکم و اصولی بنا شده است و جنبه‌های سیاسی متعددی دارد.
اندر او جلوه کرد ایرانی
چیره شد بر دوکیش عرفانی
هوش مصنوعی: در آنجا نمایان شد ایرانی که بر دو نوع گرایش عرفانی برتری پیدا کرد.
که در آن هر دوکیش صوفی‌وار
بود تجرید و حاصل‌،‌ترک کار
هوش مصنوعی: در آنجا هر دو روحیه صوفیانه وجود داشت؛ یکی مربوط به خلوص و دوری از دنیای مادی و دیگری مربوط به رسیدن به هدف و نتیجه، که به معنای رها کردن مشاغل و امور دنیوی است.
مرکزیت به غرب کشور تاخت
شرق را تابع و مسخر ساخت
هوش مصنوعی: مرکز کشور به سمت غرب حرکت کرد و شرق را تحت سلطه و کنترل خود درآورد.
مشرق از جهل کیش بودایی
شد به یغمای قوم صحرایی‌
هوش مصنوعی: شرق به دلیل نادانی و جهل تحت تأثیر آموزه‌های بودایی قرار گرفت و توسط مردمان بیابانی که متعرض آن شدند، مورد تصرف قرار گرفت.
گاه شد عرضگاه لشکر هون‌
گه ز هیتال ‌شد خراب و زبون
هوش مصنوعی: گاهی میدان جنگ لشکر هون خراب و ویران می‌شود و به ذلت می‌افتد.
پس به ایران بتاخت جیش عرب
روز زرتشتیان رسید به شب
هوش مصنوعی: پس به ایران حمله کردند و روزی که زرتشتیان جشن می‌گرفتند، شب فرا رسید.
شد نفاق جماعت زندیق‌
کاربرداز رهزنان فریق
هوش مصنوعی: نفاق و دورویی در میان گروهی از بی‌ایمانان به اوج خود رسیده و آن‌ها به گونه‌ای عمل می‌کنند که شخصی در جایگاه رهزنی برای فریب دیگران ظاهر می‌شوند.
خصم را ره به خانمان دادند
ره و چه را بدو نشان دادند
هوش مصنوعی: دشمن را راهی به خانه و زندگی‌اش نشان دادند و او را به مسیر باختن راهنما کردند.
بود در نهب تخت و تاج کیان
یزک تازیان ز مانو‌یان
هوش مصنوعی: در گذشته، تخت و تاج پادشاهان ایران در دستان افراد بیگانه بود که از نسل مانویا بودند.
سرخ‌پوشان مزدکی آیین‌
شده یار عرب به جستن کین
هوش مصنوعی: سرخ‌پوشان مزدکی، که پیرو آیین خاص خود هستند، به دنبال انتقامی از یار عرب می‌باشند.
زبن سبب شده سپاه مزدایی
صید لشکر کشان صحرایی
هوش مصنوعی: به خاطر این علت، سپاه مزدایی شکارچیان و نیروهای جنگی در بیابان شده‌اند.
همه در کار زار کشته شدند
جمله ‌با خاک‌ و خون ‌سرشته ‌شدند
هوش مصنوعی: همه در میدان جنگ جان خود را از دست دادند و همه چیز با خاک و خون آغشته شد.
و آن بنای بلند داد نهاد
شد ز بیداد همگنان بر باد
هوش مصنوعی: این بنا که به بلندایی رفیع ساخته شده بود، به دلیل ظلم و ستم اطرافیان، در حال نابودی و ویرانی است.
شاه ‌ایران سوی خراسان تاخت
سوی‌ دژخیم‌ خود هراسان تاخت
هوش مصنوعی: شاه ایران به سوی خراسان حرکت کرد و با دلی پر از نگرانی به سمت دژخیم خود رفت.
شد به مانند داریوش سوم
در خراسان شکار آن مردم
هوش مصنوعی: شکاری شدم مانند داریوش سوم در خراسان، آن مردم مرا گرفتار کردند.
کیش بودا ز طبع ایرانی
ساخت پتیاره دیو تورانی
هوش مصنوعی: ایران به گونه‌ای باعث شکل‌گیری شخصیت بودا شده که به آن جنبه‌ای از دیو و تخریب‌گری تورانی اضافه کرده است.
در زمان خلافت خلفا
همچنان بود این نقار بجا
هوش مصنوعی: در زمان حکومت خلفا، این کشمکش و اختلاف همچنان ادامه داشت.