گنجور

شمارهٔ ۲۰۳ - تجرید و منقبت

دل ز دل بردار اگر بایست دلبر داشتن
دل به دلبر کی رسد جز دل ز دل برداشتن
دلبر و دل داشتن نبود طریق عاشقان
یا دم از دل داشتن زن یا ز دلبر داشتن
عشق‌ را شهوت چو رهبر گشت عشقی کافر است
با مسلمانی نشاید عشق کافر داشتن
بندهٔ نفسی مرو زی عشق کت ناید درست
سوی دریا رفتن و طبع سمندر داشتن
عقر کن خنگ هوس را تا توانی زیر گام
سطح این چرخ محدب را مقعر داشتن
شو که از راه مجاز آری حقیقت را به‌ دست
نی مزاج خویش را هر دم فروتر داشتن
ای زده دست طلب در دامن نفس پلید
بایدت آن دست را پیوسته بر سر داشتن
نفس را بگذار تا ز آفاق و انفس بگذری
سنگ را درهم شکن خواهی اگر زر داشتن
بشکن این آیینهٔ زنگار سود نفس را
تا توانی چهره پیش مهر انور داشتن
شو مجرد تا در اقلیم غنا گیری قرار
کاین‌چنین کشور به کف ناید ز لشگر داشتن
گر توانگر بود خواهی بایدت در هر طریق
ناتوانگر بودن و طبع توانگر داشتن
در تکاپوی طلب واپس‌تر است از گرد راه
آنکه بنشیند به امید تکاور داشتن
ای برادر هرچه هستی هیچ شو در راه دوست
تا توانی جمله اشیا را برابر داشتن
ای پسر باید پی تسخیر شهرستان دل
دل ز جان بگرفتن و جان دلاور داشتن
ترک‌ خود کن ای‌ پسر تا هر چه‌ خواهی آن کنی
اینت ملک و اینت جاه و اینت کشور داشتن
با سپاه جهد کن تسخیر ملک معرفت
تا توانی جمله گیتی‌ را مسخر داشتن
پیش شاهنشاه کل ننگ است در شاهنشهی
خان خاقان یافتن یا قصر قیصر داشتن
بلکه باید ملک معنی را گرفتن وانگهی
قیروان تا قیروان دریای لشکر داشتن
چشم صورت‌بین ببند ای دل که نبود جز گزاف
طرهٔ تاریک و رخسار منور داشتن
نیز ناید در نظر جز ریشخند کودکان
سبلت افشانده و ریش مدور داشتن
مانوی کیش‌ است در کیش حقیقت آنکه خواست
دیدهٔ حق‌‌بین به دیوان مصوّر داشتن
چیست نمرودی خلیل‌الله را هشتن ز دست
وانگه از کوری نظر بر صنع آزر داشتن
رو به کنج عافیت بنشین که از دریوزگی است
کنج دارا جستن و ملک سکندر داشتن
چیست دون‌طبعی هوای خسروی کردن به‌دهر
با نشان خدمت از فرزند حیدر داشتن
بوالحسن خورشید آل مصطفی کاید درست
با ولایش تاجی از خورشید بر سر داشتن
حجه هشتم رضا، شاهی که بتوان با رضاش
هفت چرخ نیلگون را زیر چنبر داشتن
هرکه امروز از صفا محشور شد در حضرتش
بایدش آسایش از فردای محشر داشتن
نعمت دنیا و عقبی بر سرکوی رضاست
با رضای او توان نعمای اوفر داشتن
ای طلب ناکرده و نادیده احسان امام
شایدت دل را بدین معنی مکدر داشتن
رو طلب کن با دل بیدار و چشم اشکبار
تا ببینی آنچه نتوانیش باور داشتن
چون‌ توئی کاهل‌، چه‌ می‌خواهی که‌ از بی‌ دولتیست
بینوای کاهل امید از توانگر داشتن
پادشاهی نیست آن کز روی غفلت چند روز
بر سر از دود دل درویش افسر داشتن
منصب شاهنشهی چبود؟ مقام بندگی
بر در نوباوهٔ موسی بن جعفر داشتن
ای به غفلت در پی اکسیر دنیا کنده جان
بایدت در بوته ابن یک بیت چون زر داشتن
«‌این ولی‌الله این اکسیر اعظم این امام
خاک شو تا زر شوی‌، این کشتن این برداشتن‌»

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

دل ز دل بردار اگر بایست دلبر داشتن
دل به دلبر کی رسد جز دل ز دل برداشتن
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی کسی را که دوستش داری در کنارت داشته باشی، باید از وابستگی‌های عاطفی خود بکاهی. زیرا تنها با رها کردن دل از دل‌مشغولی‌ها می‌توان به عشق حقیقی رسید.
دلبر و دل داشتن نبود طریق عاشقان
یا دم از دل داشتن زن یا ز دلبر داشتن
هوش مصنوعی: عاشقان نه تنها به دلبر و عشق خود وابسته‌اند، بلکه داشتن دل و احساست نیز در این مسیر اهمیت دارد. این عبارت به نوعی بیانگر این است که عشق واقعی نیازمند بیشتر از فقط وجود یک معشوق است؛ بلکه ارتباط عمیق‌تری نیز لازم است.
عشق‌ را شهوت چو رهبر گشت عشقی کافر است
با مسلمانی نشاید عشق کافر داشتن
هوش مصنوعی: وقتی که شهوت، عشق را هدایت کند، آن عشق به مانند عشق کافر است و با ایمان و مسلمانی سازگاری ندارد. عشق واقعی باید خالص و بدون جنبه‌های دنیوی باشد.
بندهٔ نفسی مرو زی عشق کت ناید درست
سوی دریا رفتن و طبع سمندر داشتن
هوش مصنوعی: انسانی هستم که به خودم وابسته‌ام، عشق به من نمی‌آموزد که چگونه درست عمل کنم. نمی‌توانم به راحتی به سمت دریا بروم و در عین حال ویژگی‌های یک سمندر را داشته باشم.
عقر کن خنگ هوس را تا توانی زیر گام
سطح این چرخ محدب را مقعر داشتن
هوش مصنوعی: حسرت و تمایلات بی‌فایده را کنار بگذار و تلاش کن تا زیر پاهای خود، سطح این دنیای برآمده را فروتر و هموار کنی.
شو که از راه مجاز آری حقیقت را به‌ دست
نی مزاج خویش را هر دم فروتر داشتن
هوش مصنوعی: این بیت اشاره دارد به این که انسان باید به دنبال حقیقت باشد و برای رسیدن به آن، باید از راه‌های دچار اشتباه و مجاز دوری کند. انسان باید تلاش کند تا مهارت و شناخت خود را افزایش دهد و در برابر چالش‌ها و تغییرات زندگی مقاوم باشد. در حقیقت، هر چه بیشتر درک و شناخت خود را بهبود بخشد، به حقیقت نزدیک‌تر می‌شود.
ای زده دست طلب در دامن نفس پلید
بایدت آن دست را پیوسته بر سر داشتن
هوش مصنوعی: اگر به دنبال خواسته‌ها و آرزوهای خود هستی و دستت را به دامان نفس سرکش و پلید زده‌ای، باید همیشه توجه و مراقبت را بر سر خود داشته باشی.
نفس را بگذار تا ز آفاق و انفس بگذری
سنگ را درهم شکن خواهی اگر زر داشتن
هوش مصنوعی: خودت را آزاد بگذار تا از جهات مختلف و از درون خودت عبور کنی. اگر می‌خواهی به چیزی ارزشمند دست پیدا کنی، باید موانع را پشت سر بگذاری و به سختی‌ها غلبه کنی.
بشکن این آیینهٔ زنگار سود نفس را
تا توانی چهره پیش مهر انور داشتن
هوش مصنوعی: شکستن این آیینه که نماد خواسته‌ها و نفس اماره است، باعث می‌شود تا بتوانی چهره‌ات را پیش عشق پاک و الهی حفظ کنی.
شو مجرد تا در اقلیم غنا گیری قرار
کاین‌چنین کشور به کف ناید ز لشگر داشتن
هوش مصنوعی: تنها بمان و در سرزمین ثروت قرار بگیر، زیرا این کشور را نمی‌توان با داشتن سپاه به دست آورد.
گر توانگر بود خواهی بایدت در هر طریق
ناتوانگر بودن و طبع توانگر داشتن
هوش مصنوعی: اگر ثروتمند باشی، باید در هر حال ناتوانی را بر خود بپذیری، در حالی که ذاتاً ثروتمند به نظر می‌رسی.
در تکاپوی طلب واپس‌تر است از گرد راه
آنکه بنشیند به امید تکاور داشتن
هوش مصنوعی: کسی که در جستجوی چیزی است و در حال تلاش و کوشش است، به نسبت کسی که فقط نشسته و منتظر است، بیشتر به هدف خود نزدیک می‌شود و می‌تواند به نتیجه بهتری برسد.
ای برادر هرچه هستی هیچ شو در راه دوست
تا توانی جمله اشیا را برابر داشتن
هوش مصنوعی: ای برادر، هر چه هستی، خود را در مسیر دوست نادیده بگیر و سعی کن تا آنجا که می‌توانی، همه چیز را به مساوات و برابری برسانی.
ای پسر باید پی تسخیر شهرستان دل
دل ز جان بگرفتن و جان دلاور داشتن
هوش مصنوعی: ای پسر، باید تلاش کنی تا قلب و احساساتت را تسخیر کنی. برای این کار، باید جان و دل شجاعی داشته باشی و از جان خود برای رسیدن به هدف‌هات بپاخیزی.
ترک‌ خود کن ای‌ پسر تا هر چه‌ خواهی آن کنی
اینت ملک و اینت جاه و اینت کشور داشتن
هوش مصنوعی: ای پسر، خودت را رها کن تا بتوانی هر چه را که می‌خواهی انجام دهی. این ملک و مقام و کشور همه برای توست.
با سپاه جهد کن تسخیر ملک معرفت
تا توانی جمله گیتی‌ را مسخر داشتن
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش، بر سرزمین دانش و معرفت تسلط پیدا کن تا بتوانی تمام موجودات را تحت کنترل خود درآوری.
پیش شاهنشاه کل ننگ است در شاهنشهی
خان خاقان یافتن یا قصر قیصر داشتن
هوش مصنوعی: در برابر پادشاه، داشتن هر نوع ننگی به حساب می‌آید، زیرا پیدا کردن پادشاهی خان خاقان یا داشتن قصر قیصر در مقابل او ارزش چندانی ندارد.
بلکه باید ملک معنی را گرفتن وانگهی
قیروان تا قیروان دریای لشکر داشتن
هوش مصنوعی: باید معنای حقیقی را درک کرد و سپس به شهر قیروان رفت، چرا که قیروان همچون دریایی از لشکر و نیروست.
چشم صورت‌بین ببند ای دل که نبود جز گزاف
طرهٔ تاریک و رخسار منور داشتن
هوش مصنوعی: ای دل، چشمانت را به روی زیبایی‌ها ببند، چرا که تنها چیزی که در این دنیا وجود ندارد، جز زیبایی‌های سطحی و ظاهری است.
نیز ناید در نظر جز ریشخند کودکان
سبلت افشانده و ریش مدور داشتن
هوش مصنوعی: شخصی که به نظر دیگران اهمیتی نمی‌دهد، فقط به تمسخر و بازی‌های بچگانه توجه می‌کند و به ظاهری که دارد اهمیت می‌دهد.
مانوی کیش‌ است در کیش حقیقت آنکه خواست
دیدهٔ حق‌‌بین به دیوان مصوّر داشتن
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که در مکتب مانوی، حقیقتی وجود دارد که به افراد بصیر و حق‌جو کمک می‌کند تا واقعیت‌های عمیق و هنری را به شکلی ملموس و زیبا درک کنند. در واقع، برای کسانی که به دنبال درک عمیق‌تری از حقیقت هستند، این مکتب می‌تواند به مثابه یک راهنما باشد که آنها را به دیدن زیبایی‌های دنیای واقعی و فهم عمیق‌تر از آنچه در اطرافشان وجود دارد، سوق می‌دهد.
چیست نمرودی خلیل‌الله را هشتن ز دست
وانگه از کوری نظر بر صنع آزر داشتن
هوش مصنوعی: نمرود، پادشاه کافر، چگونه می‌تواند خلیل‌الله (ابراهیم) را درک کند، در حالی که او همواره نگاهش به آفرینش آزر (پدرش) کور است و در حقیقت به غفلت مشغول است؟
رو به کنج عافیت بنشین که از دریوزگی است
کنج دارا جستن و ملک سکندر داشتن
هوش مصنوعی: به گوشه‌ای از آرامش برو و از کسانی که در جستجوی ثروت و قدرت هستند دوری کن، زیرا تلاش برای به‌دست آوردن چیزهای بزرگ مثل دارایی‌های پادشاهی یا مقام سکندر، به نوعی ذلت و نیازمندی است.
چیست دون‌طبعی هوای خسروی کردن به‌دهر
با نشان خدمت از فرزند حیدر داشتن
هوش مصنوعی: چگونه می‌توان به دنیا نشان خدمت کرد در حالی که از فرزند علی (حیدر) بودن این حس را به وجود می‌آورد که در کمال تواضع باشیم؟
بوالحسن خورشید آل مصطفی کاید درست
با ولایش تاجی از خورشید بر سر داشتن
هوش مصنوعی: بوالحسن، که از نسل پیامبر است، درخشان و نورانی است مانند خورشید. او با پیروی از آموزه‌های پیامبر، همچون تاجی از نور بر سر دارد.
حجه هشتم رضا، شاهی که بتوان با رضاش
هفت چرخ نیلگون را زیر چنبر داشتن
هوش مصنوعی: در این بیت به مقام و شأن شخصیت امام رضا (ع) اشاره شده است. می‌گوید که او حاکم و رهبری است که می‌تواند به دست آوردن قدرت و تسلط بر زمین و زمان را به دست گیرد. با قدرت او می‌توان به مرزهای دور دست نیز نفوذ کرد و بر آن‌ها تسلط یافت. در واقع، این بیانگر عظمت و جایگاه بالای اوست.
هرکه امروز از صفا محشور شد در حضرتش
بایدش آسایش از فردای محشر داشتن
هوش مصنوعی: هر کسی که امروز در فضای پاک و باصفای خداوند قرار گیرد، باید به این فکر کند که در فردای قیامت نیز آسایش و آرامش داشته باشد.
نعمت دنیا و عقبی بر سرکوی رضاست
با رضای او توان نعمای اوفر داشتن
هوش مصنوعی: دنیا و آخرت با حق رضایت خداوند به دست می‌آید و تنها با خوشنودی او می‌توان به نعمت‌هایش دست یافت.
ای طلب ناکرده و نادیده احسان امام
شایدت دل را بدین معنی مکدر داشتن
هوش مصنوعی: ای کسی که بدون جستجو و شناخت به فضائل امام توجه نکرده‌ای، شاید به خاطر اینکه دل خود را به این معنا ناراحت کرده‌ای.
رو طلب کن با دل بیدار و چشم اشکبار
تا ببینی آنچه نتوانیش باور داشتن
هوش مصنوعی: با دل آگاه و چشمی پر از اشک به دنبال حقیقت برو تا آنچه را که نمی‌توانی به راحتی باور کنی، مشاهده کنی.
چون‌ توئی کاهل‌، چه‌ می‌خواهی که‌ از بی‌ دولتیست
بینوای کاهل امید از توانگر داشتن
هوش مصنوعی: اگر تو تنبلی و کار نکنید، چه انتظاری می‌توانی از فقر و بی‌پولی داشته باشی که امیدوار باشی به ثروتمند شدن؟
پادشاهی نیست آن کز روی غفلت چند روز
بر سر از دود دل درویش افسر داشتن
هوش مصنوعی: پادشاهی واقعی آن نیست که به خاطر بی‌توجهی و غفلت، فقط برای چند روز بر سر خود تاجی در اثر رنج و آتش دل یک درویش قرار دهد.
منصب شاهنشهی چبود؟ مقام بندگی
بر در نوباوهٔ موسی بن جعفر داشتن
هوش مصنوعی: مقام پادشاهی چه ارزش و اهمیتی دارد وقتی که می‌توان در کنار دربار پسر موسی بن جعفر، به عنوان بنده و خدمت‌گزار حضور داشت؟
ای به غفلت در پی اکسیر دنیا کنده جان
بایدت در بوته ابن یک بیت چون زر داشتن
هوش مصنوعی: ای کسی که در پی لذت‌ها و ثروت‌های دنیا به غفلت هستی، باید بدانی که برای داشتن یک بیت شعر مانند طلا، جان و زندگی‌ات را باید در آتش آزمایش قرار دهی.
«‌این ولی‌الله این اکسیر اعظم این امام
خاک شو تا زر شوی‌، این کشتن این برداشتن‌»
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که باید در مسیر رشد و تعالی خود، از دنیای مادی و ظاهری فاصله بگیری و خود را در مقابل تجربیات و آموزه‌های معنوی قرار دهی. این تغییر و تحول می‌تواند به تو کمک کند تا به ارزش‌های بالاتر و درک عمیق‌تری از زندگی برسیدی و از حالت اولی به مرحله‌ای بالاتر و درخشان‌تر نائل شوی.

حاشیه ها

1402/04/20 18:07
مصطفی تهرانی

این شعر در رواق دارالاخلاص (رواق شماره 9) در قسمت بالاسر ضریح مبارک حضرت امام رضا (علیه السلام) با خطی خوش در سنگهایی دور تا دور رواق درج شده است.