ملک‌الشعرا بهارخمسه مسترقه
سیصد و شصت و پنج و ربعی روز
مدت سال بود و هست مدام
ماه سی روز بود و پنج دگر
بد به پایان سال، پنجی نام
گشت پنجی فزوده آخر سال
طبق آداب و سنت دیرین
بعد از آن پنج جشن «اندرگاه»
بین اسفند و ماه فروردین
جمع گشتی ز ربع روز، مهی
بود جشن «وهیزک» اندر پیش
«بهترک» ضبط گشته در فرهنگ
جشن سی روزه بود سخت عزیز
چون گذشتی ز سال‌ها صد و بیست
چون که می کرد ماه آبان پشت
لیک نامش به جز «وهیزک» نیست
اندر ایران به مذهب زردشت
موبدان و مغان به زیج و رصد
داشتندی حساب سال درست
تا نگردد به سنت ملی
جشن‌ها منحرف ز روز نخست
چون ز ساسانیان سه قرن گذشت
شد فرامش دویست سال دگر
بود «پنجی» به جای خویش ولی
از «وهیزک» کسی نداد خبر
چون در اسلام ماه بد قمری
رفت آن پنج روز نیز از یاد
لاجرم بود اول نوروز
گه در آبان و گاه در مرداد
کار قسط خراج و کشت و درو
واپس افتاد و وضع شد دشوار
معتضد چون خلیفه شد فرمود
زیج‌ها نو کنند دیگر بار
چون ملکشاه شد جهان‌آرای
آنکه بودش لقب جلال‌الدین
رصدی تازه بست و زیجی کرد
عدد روز و ماه را تعیین
گشت تقویم‌ها از آن پس راست
که جلالی است نام تاریخش
بود ازینگونه مبدأ تقویم
که بگفتم تمام تاریخش
پنج روزی که شرح آن گفتیم
گشت قسمت میان چندین ماه
ماه‌ها گشت کم سی و پر سی
شش بلند و شش دگرکوتاه
شش اول دو «لا» و سوم «لب»
چارم و پنجم و ششم هم «لا»
«للکط» « کطلل» آن شش دیگر
کرده بونصر در نصاب املا*
ربع روزی که گفته شد زین پیش
از پس چار سال گرد آید
پس هر چار سال بر اسفند
روزی از ربع‌ها بیفزاید
شد ز نو سال و ماه ما قمری
بار دیگر پس از هجوم مغول
سال ترکی فزوده گشت بر آن
موش و گاو و پلنگ شد معمول
چون ز مشروطه چند سال گذشت
سال شمسی دوباره قانون شد
ترک شد سال ترکی و تازی
فال ایرانیان همایون شد
پنج روز فزون به آخر سال
«پنج دزدیده» یافتند لقب
پنج مسروق و ربع‌ها را نام
شد «نسی» در میان قوم عرب
امر فرموده بود پیغمبر
کز «نسی» هیچ کس نیارد نام
گفت کاین خرده را رها سازند
که «نسی» نیست سنت اسلام
لیک از آن کاحتیاج مبرم بود
که بود سال‌ها درست و تمام
سال و تاربخ پارسی قدیم
گشت رایج به دولت اسلام
رومیان هم برین روش بودند
جملهٔ غرب هم برین روش است
لیک در هند و مکه و بابل
بین خورشید و ماه کشمکشست
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
سیصد و شصت و پنج و ربعی روز
مدت سال بود و هست مدام
هوش مصنوعی: سال به طور دائم دارای سیصد و شصت و پنج روز و یک ربع است.
ماه سی روز بود و پنج دگر
بد به پایان سال، پنجی نام
هوش مصنوعی: ماه به مدت سی روز است و در پایان سال، پنج روز دیگر نیز وجود دارد که به آن‌ها "پنجی" می‌گویند.
گشت پنجی فزوده آخر سال
طبق آداب و سنت دیرین
هوش مصنوعی: در پایان سال، طبق traditions و روش‌های قدیمی، تغییراتی به وجود آمده است.
بعد از آن پنج جشن «اندرگاه»
بین اسفند و ماه فروردین
هوش مصنوعی: در روزهای پایانی اسفند و آغازین فروردین، جشن‌هایی برگزار می‌شود.
جمع گشتی ز ربع روز، مهی
بود جشن «وهیزک» اندر پیش
هوش مصنوعی: جمعی در میانه روز گرد هم آمده‌اند، و جشن بزرگ "وهیزک" در برابرشان برپا شده است.
«بهترک» ضبط گشته در فرهنگ
جشن سی روزه بود سخت عزیز
هوش مصنوعی: در فرهنگ جشن سی روزه، واژه "بهترک" به خوبی ثبت شده و از اهمیت زیادی برخوردار است.
چون گذشتی ز سال‌ها صد و بیست
چون که می کرد ماه آبان پشت
هوش مصنوعی: وقتی از مرز صد و بیست سالگی گذشتی، مانند ماه آبان که پشت سر گذاشته می‌شود.
لیک نامش به جز «وهیزک» نیست
اندر ایران به مذهب زردشت
هوش مصنوعی: اما در ایران، تنها به نام «وهیزک» او را می‌شناسند و به مذهب زرتشتی ارتباط دارد.
موبدان و مغان به زیج و رصد
داشتندی حساب سال درست
هوش مصنوعی: موبدان و مغان با دقت به نجوم و محاسبات سالیانه می‌پرداختند و زمان را به درستی تعیین میکردند.
تا نگردد به سنت ملی
جشن‌ها منحرف ز روز نخست
هوش مصنوعی: تا زمانی که جشن‌ها با سنت ملی ما فاصله نگیرند و از روز نخست خود منحرف نشوند، برقرار خواهند بود.
چون ز ساسانیان سه قرن گذشت
شد فرامش دویست سال دگر
هوش مصنوعی: پس از گذشت سه قرن از دوران ساسانیان، دویست سال دیگر نیز فراموشی برقرار شد.
بود «پنجی» به جای خویش ولی
از «وهیزک» کسی نداد خبر
هوش مصنوعی: پنجی در جای خود حضور داشت، اما هیچ‌کس از وهیزک خبری نداشت.
چون در اسلام ماه بد قمری
رفت آن پنج روز نیز از یاد
هوش مصنوعی: زمانی که ماه قمری در نظام اسلامی به پایان می‌رسد، آن پنج روز باقی‌مانده هم به فراموشی سپرده می‌شود.
لاجرم بود اول نوروز
گه در آبان و گاه در مرداد
هوش مصنوعی: بنابراین، نوروز در ابتدا در زمانی مشخص از سال، گاهی در آبان و گاهی در مرداد برگزار می‌شود.
کار قسط خراج و کشت و درو
واپس افتاد و وضع شد دشوار
هوش مصنوعی: کارهای مربوط به پرداخت مالیات و زراعت به تأخیر افتاده و وضعیت به سختی انجام می‌شود.
معتضد چون خلیفه شد فرمود
زیج‌ها نو کنند دیگر بار
هوش مصنوعی: معتضد وقتی که به مقام خلافت رسید، دستور داد که جدول‌های نجومی را دوباره تهیه کنند.
چون ملکشاه شد جهان‌آرای
آنکه بودش لقب جلال‌الدین
هوش مصنوعی: زمانی که ملکشاه به سلطنت رسید و زیبایی و سرسبزی جهان را به خود اختصاص داد، او را با لقب جلال‌الدین می‌شناختند.
رصدی تازه بست و زیجی کرد
عدد روز و ماه را تعیین
هوش مصنوعی: بزرگمهر به تازگی یک تلسکوپ جدید راه‌اندازی کرد و با آن، زمان دقیق روزها و ماه‌ها را مشخص نمود.
گشت تقویم‌ها از آن پس راست
که جلالی است نام تاریخش
هوش مصنوعی: پس از آن، تقویم‌ها به راستی درست شدند و تاریخش به نام جلالی شناخته می‌شود.
بود ازینگونه مبدأ تقویم
که بگفتم تمام تاریخش
هوش مصنوعی: از این نوع آغاز، تقویم شکل گرفت که من تمام تاریخش را بیان کردم.
پنج روزی که شرح آن گفتیم
گشت قسمت میان چندین ماه
هوش مصنوعی: پنج روزی که توضیح آن را دادیم، سرانجام میان بسیاری از ماه‌ها تقسیم شد.
ماه‌ها گشت کم سی و پر سی
شش بلند و شش دگرکوتاه
هوش مصنوعی: مدت‌ها گذشت، سی روز کامل و سی و شش روز بلند و شش روز کوتاه.
شش اول دو «لا» و سوم «لب»
چارم و پنجم و ششم هم «لا»
هوش مصنوعی: این متن به ساختار واژگان اشاره دارد و می‌گوید که در ابتدای کلمات دو بار "لا" آمده است، و در کلمه سوم "لب" وجود دارد، و در چهارم، پنجم و ششم هم دوباره "لا" تکرار شده است. به طور کلی، مفهوم این است که در این عبارت، تکرار "لا" و "لب" وجود دارد.
«للکط» « کطلل» آن شش دیگر
کرده بونصر در نصاب املا*
هوش مصنوعی: در این بیت به مجموعه‌ای از ویژگی‌ها اشاره شده که به نوعی در یک نظام یا چارچوب مشخص شده‌اند. این ویژگی‌ها در کنار هم نشان‌دهنده‌ی اهمیت و اثرگذاری یکدیگر هستند. به عبارت دیگر، اشاره به این دارد که هر یک از این شش نکته یا خصوصیت به نحوی بر دیگری تأثیر گذاشته و به تعادل و هماهنگی کلی کمک می‌کند.
ربع روزی که گفته شد زین پیش
از پس چار سال گرد آید
هوش مصنوعی: یعنی ربع روزی که درباره‌اش صحبت شد، بیش از چهار سال طول خواهد کشید تا به پایان برسد.
پس هر چار سال بر اسفند
روزی از ربع‌ها بیفزاید
هوش مصنوعی: هر چهار سال یک بار، در روز اسفند یک روز به فصل‌ها اضافه می‌شود.
شد ز نو سال و ماه ما قمری
بار دیگر پس از هجوم مغول
هوش مصنوعی: سال و ماه ما دوباره به شکل قمری درآمده‌اند، پس از آن که مغول به ما هجوم آوردند.
سال ترکی فزوده گشت بر آن
موش و گاو و پلنگ شد معمول
هوش مصنوعی: در طول سال‌ها، موش، گاو و پلنگ به ویژگی‌های معمول خود ادامه دادند و تغییرات خاصی در آن‌ها ایجاد نشد.
چون ز مشروطه چند سال گذشت
سال شمسی دوباره قانون شد
هوش مصنوعی: پس از گذشت چند سال از دوره مشروطه، قانون دوباره به شکل سال شمسی اجرایی شد.
ترک شد سال ترکی و تازی
فال ایرانیان همایون شد
هوش مصنوعی: سال ترکی و تازی به پایان رسید و سرنوشت ایرانیان به خوبی رقم خورد.
پنج روز فزون به آخر سال
«پنج دزدیده» یافتند لقب
هوش مصنوعی: پنج روز به پایان سال مانده بود که لقب «پنج دزدیده» به آن‌ها تعلق گرفت.
پنج مسروق و ربع‌ها را نام
شد «نسی» در میان قوم عرب
هوش مصنوعی: در میان مردم عرب، نام‌هایی برای مقادیر مشخصی از مسروقیات وجود دارد که به پنج مسروقه و ربع‌ها اشاره دارد و به اصطلاح «نسی» نامیده می‌شوند.
امر فرموده بود پیغمبر
کز «نسی» هیچ کس نیارد نام
هوش مصنوعی: پیامبر دستور داده بود که هیچ کس نامی از «نسی» نیاورد.
گفت کاین خرده را رها سازند
که «نسی» نیست سنت اسلام
هوش مصنوعی: گفتند که این مشکلات و نواقص را رها کنید چون در سنت اسلامی گذاشته نشده است.
لیک از آن کاحتیاج مبرم بود
که بود سال‌ها درست و تمام
هوش مصنوعی: اما چون نیازمندی من شدید بود، سال‌ها به درستی و کامل بودن گذشت.
سال و تاربخ پارسی قدیم
گشت رایج به دولت اسلام
هوش مصنوعی: در دوران حکومت اسلامی، سال و تاریخ فارسی باستان متداول شد و به رسمیت شناخته شد.
رومیان هم برین روش بودند
جملهٔ غرب هم برین روش است
هوش مصنوعی: رومیان و مردم غرب نیز به همین شیوه عمل می‌کنند.
لیک در هند و مکه و بابل
بین خورشید و ماه کشمکشست
هوش مصنوعی: اما در کشورهای هند، مکه و بابل بین خورشید و ماه نزاع و جدال وجود دارد.
حاشیه ها
1395/12/24 16:02
احد تهرانزاد
استاد به خوبی دراشعارنغزخودتاریخچه گاهشماری درایران رابیان کرده اند.تنها درمعنایکه درقران هم امده است خلطی انجام گرفته وتوضیحی می طلبد .اعراب دوره جاهلیت مانندیهودان ازنوعی تقویم مخلوط خورشیدیقمری استفاده میکردند .سال قمری وخورشیدی به ترتیب درحدود354و365روزاست یعنی قمری نزدیک به 11روز کوتاهترازشمسی است ازاین روهرسه سال یکباریک ماه به سال قمری میافزودندکه ان رانسی می گفتندوقلامسه عهده داراین کاربودند. برای اینکه زمان حج رابه پاییز بیندازندگاه تقلب هم میکردند.بانهی نسی دست قلامسه کوتاه شدوهرمسلمانی میتواندخودزمان فرایض رابیابد.