گنجور

بخش ۱۹ - در بیان تواضع و ترک تکلف

سر چه آرایی به دستار ای پسر
گر توانی دل به‌دست آر ای پسر
تا نگیری ترک عزّ و مال و جاه
از همه بر سر نیایی چون کلاه
نیست مردی خویشتن آراستن
قصد جان کرد آنکه او آراست تن
نیست در تن بهتر از تقوی لباس
در تکلّف مرد را نبود اساس
هر که او دربند آرایش بود
در جهان فرزند آسایش بود
عاقبت جز نامرادی نبودش
بهره‌ای از عیش و شادی نبودش
خودستایی پیشهٔ شیطان بود
آنکه خود را کم زند مرد آن بود
گفت شیطان «من ز آدم بهترم»
تا قیامت گشت ملعون لاجرم
از تواضع خاک مردم می‌شود
نور و نار از سرکشی گم می‌شود
رانده شد ابلیس از مستکبری
گشت مقبول آدم از مستغفری
شد عزیز آدم چو استغفار کرد
خوار شد شیطان چو استکبار کرد
دانه پست افتد زبردستش کنند
خوشه چون سربرکند پستش کنند

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

سر چه آرایی به دستار ای پسر
گر توانی دل به‌دست آر ای پسر
هوش مصنوعی: ای پسر، چرا خود را به زینت و تزیین می‌آرایی؟ اگر می‌خواهی، سعی کن دل‌ها را به‌دست آوری و از زیبایی‌های ظاهری فراتر بروی.
تا نگیری ترک عزّ و مال و جاه
از همه بر سر نیایی چون کلاه
هوش مصنوعی: اگر از مقام و ثروت و جاه و جلال خود دست نکشی، هرگز نمی‌توانی به جایگاه بلندتر و ارزشمندی دست یابی.
نیست مردی خویشتن آراستن
قصد جان کرد آنکه او آراست تن
هوش مصنوعی: هیچ مردی نیست که خود را آراسته باشد، بلکه آن کسی که بر خود تکیه کرده، در حقیقت به جان خود حمله کرده است.
نیست در تن بهتر از تقوی لباس
در تکلّف مرد را نبود اساس
هوش مصنوعی: هیچ چیزی در بدن بهتر از تقوا نیست، مانند اینکه لباس زیبا در یک تکلّف نمی‌تواند پایه و اساس وجود یک مرد را تشکیل دهد.
هر که او دربند آرایش بود
در جهان فرزند آسایش بود
هوش مصنوعی: هرکس که در دنیا به زیبایی‌ها و آرایش‌ها وابسته و درگیر باشد، در حقیقت در بند آسایش و راحتی‌های زندگی است.
عاقبت جز نامرادی نبودش
بهره‌ای از عیش و شادی نبودش
هوش مصنوعی: در پایان، او هیچ دستاوردی جز ناکامی نداشت و از لذت و خوشحالی بهره‌مند نشد.
خودستایی پیشهٔ شیطان بود
آنکه خود را کم زند مرد آن بود
هوش مصنوعی: کسی که در حال خودستایی باشد، شبیه به شیطان است؛ اما مرد واقعی کسی است که خود را کمتر از آنچه هست معرفی کند.
گفت شیطان «من ز آدم بهترم»
تا قیامت گشت ملعون لاجرم
هوش مصنوعی: شیطان گفت که من از آدم برترم و به همین خاطر تا همیشه نفرین شده باقی ماند.
از تواضع خاک مردم می‌شود
نور و نار از سرکشی گم می‌شود
هوش مصنوعی: از فروتنی و تواضع انسان، روح و نورانیت به وجود می‌آید، ولی از سرکشی و خودبزرگ‌بینی، انسان دور می‌شود و گم‌راه می‌شود.
رانده شد ابلیس از مستکبری
گشت مقبول آدم از مستغفری
هوش مصنوعی: ابلیس از جایی که خیلی مغرور و خودخواه بود، رانده شد. اما آدم با حالتی از ندامت و طلب بخشش، مقبول درگاه خداوند قرار گرفت.
شد عزیز آدم چو استغفار کرد
خوار شد شیطان چو استکبار کرد
هوش مصنوعی: زمانی که آدم توبه و استغفار کرد، به مقام عزیز و ارزشمندی رسید، اما شیطان به دلیل تکبر و خودبزرگ‌بینی‌اش به خفت و ذلت افتاد.
دانه پست افتد زبردستش کنند
خوشه چون سربرکند پستش کنند
هوش مصنوعی: دانه‌ای که در بالای درخت قرار دارد، وقتی خوشه‌اش را برداشتند، آن دانه که در پایین است، به پایین می‌افتد.