گنجور

بخش ۶۶ - ***

تو خدا را از یقین خود شناس
باش از قهرش همیشه در هراس
بعد از آن خود را شناس و اصل خویش
گرچه پیداگشتهٔ ای پاک کیش
هرچه گوئی و کنی تو در جهان
عاقبت گردد به پیش تو عیان
هرچه تو از دید آن نقصان کنی
عاقبت بین شو نباید آن کنی
هرچه گوئی در نصیحت ای پسر
اولّا تو در درون خود نگر
رو تو قدر مردمان نیک دان
دوست را کن تو بسودا امتحان
تو بکن دانای نیکو اختیار
یک چله در پیش آن دانا برآر
تا مسیح روح تو دانا شود
چون کلیم دل بجان بینا شود
چون سخن گوئی تو نیکو گو سخن
این معانی نکو را ورد کن
تو زبخل و از تکبّر دور باش
از صفای علم همچون نور باش
جهد کن علم معانی را شناس
تا بکی باشی ز شیطان در هراس
ای پسر در گوش گیر این پندها
تو مده سر رشته را از کف رها
از صفای علم لطف محض باش
داردایم حضرت حق را سپاس
روز بهر حق تو جان خویش باز
باش منصور و بحق میدار راز
رو تو اهل دل طلب نه اهل کل
زانکه اهل دل نباشد منفعل
اهل دل آنست عشق یار داشت
در الم نشرح بسی اذکار داشت
در الم نشرح چه گفته رو بدان
زانکه با او سرّها بوده عیان
هرکه از قرآن حق بیدار شد
والضحی وهل اتایش یار شد
هرکه با قرآن رود قرآن شود
همنشین رحمت رحمن شود
هر که او در مغز قرآن راز یافت
دیدهٔ خورشید را چون ماه یافت
هرکه او با فقر باشد همنشین
می‌نهم بر خاک پایش من جبین
هر که دارد این مراتب یار ماست
در خور سودای این بازار ماست
ای پسر در گوش گیر این پند من
تا که باشی در جهان پیوند من
هرکه پیوندی بود اصلی بود
زانکه او را با خدا وصلی بود
ای پسر میدان که غیر دوست نیست
در نهان و آشکارا ظاهریست
ای پسر گر بشنوی پند پدر
عاقبت سلطان شوی بی سیم و زر
چون پسر بشنید این پند از پدر
بر درون صومعه بنهادسر
گفت بد کردم ز لطف ای رهنما
عفو فرما جرم این بیچاره را
من بدم چون طفل نادان درجهان
حال من بد همچو حال آن ددان
من از این کیش بدان برخاستم
دل بشرع مصطفی آراستم
بعد از این حکم شما بر جان ماست
راه شرع احمدی ایمان ماست
هرچه فرمائی تو ای پیر طریق
من بجان گردم ورا یار و رفیق
پند پیران بهتر از عمر دراز
زآنکه ایشانند خود در عین راز
پند پیران بهتر از بخت جوان
بشنو این معنی ز پیر غیب دان
پند پیران همچو اسم اعظم است
بر جراحتها مثال مرهم است
پند پیران مرهم جانی بود
پند پیران راز پنهانی بود
پند پیران باشدت چون پیشوا
پند پیران باشدت خود مقتدا
پند پیران آفتاب بی زوال
پند پیرانست ماه عمر وسال
پند پیرانست فتح الباب دین
پند پیرانت کند با دین قرین
پند پیرانست بحر موج زن
پند پیرانست چون درّ عدن
پند پیرانست خود اسرار فاش
در معانی واقف عطّار باش
گفت عطّارت که بیخوای گزین
باش دایم با دل شب همنشین
هر که با شب همنشین شد نور شد
او بپاکی بهتر از صد حور شد
هر که با شب همنشین شد روز شد
هست چون شمعی که او پر سوز شد
هر که با شب همنشین شد یار دید
او چو منصور زمان دیدار دید
هر که با شب همنشین شد او ولی است
در میان مؤمنان نور علی است
رو تو روز و شب توکّل آر پیش
تا بیابی در حقیقت کام خویش
تو توکّل کن بدرگاه الاه
تا بمانی تو ز شیطان در پناه
نفس شوم تو بود شیطان تو
هست این خود آیتی در شأن تو
رو ز نفس شوم بگذر ای پسر
تا بیابی از همه معنی خبر
جملهٔ مردان که دین دار آمدند
از هوای نفس بیزار آمدند
از سر نفس و هوا برخاستند
خانهٔ ایمان خود آراستند
هرکه از نفس و هوا بیزار شد
او به اولادعلی خود یار شد
هرکه او از دین بدین محکم ستاد
مهر او در جان انسان اوفتاد
هرکه رفت او راه ایشان راه یافت
این حقیقت از دل آگاه یافت
از وفا گردی تو از اهل صفا
راه ایشان رو اگر داری وفا
این وفا خود خاص خاصان خداست
در وفاداری چو عطّاری کجاست
این وفا جبریل و احمد را بود
یا معانی دان ابجد را بود
بوی این معنی ز خاک من شنو
از درون چاک چاک من شنو
یا شنو از مظهر معجز نما
تا شوی واقف ز اسرار خدا
در وفا حبّ علی دارم بدل
گشته حبّ او بجان من سجلّ
جوهر ذاتم ز مشکلهای اوست
در درون مظهرم خود جای اوست
گر بدانی شد وفای تو درست
ورنه هستی دروفای ما تو سست
این وفا هرکس ندارد خارجی است
او و پیرش را بدوزخ ملتجی است
ناصبی چون خارجی بی‌دین شده
او زسر تا پای خود سرگین شده
این جماعت دشمنان حیدرند
پیش ما لایق به تیغ و خنجرند
تیغ لعنت بر سر دشمن بزن
تا نباشی پیش مردان کم ز زن
چون تو در راه وفا ارزنده‌ای
پند ما را یاد گیر ارزنده‌ای
پند ما را یاد گیر ای پور تو
دین و دنیا را بکن معمور تو

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

تو خدا را از یقین خود شناس
باش از قهرش همیشه در هراس
هوش مصنوعی: از یقین و باور خود به خدا آگاه باش و از عذاب او همواره بترس.
بعد از آن خود را شناس و اصل خویش
گرچه پیداگشتهٔ ای پاک کیش
هوش مصنوعی: پس از آن به شناخت خود و اصالت وجودت بپرداز، حتی اگر به وضوح در دینی پاک و نیکو پیدا شده‌ای.
هرچه گوئی و کنی تو در جهان
عاقبت گردد به پیش تو عیان
هوش مصنوعی: هر چه در دنیا بگویی و انجام بدهی، در نهایت همهٔ آن‌ها به وضوح در برابر تو نمایان می‌شود.
هرچه تو از دید آن نقصان کنی
عاقبت بین شو نباید آن کنی
هوش مصنوعی: هرچه در نظر تو از کمبودها و مشکلاتی که وجود دارد، به نظر می‌آید، در نهایت نباید به شکلی عمل کنی که آن کمبودها را بیشتر کنی.
هرچه گوئی در نصیحت ای پسر
اولّا تو در درون خود نگر
هوش مصنوعی: هر چیزی که در مورد نصیحت و راهنمایی می‌گویی، ابتدا به خودت توجه کن و در درونت بیندیش.
رو تو قدر مردمان نیک دان
دوست را کن تو بسودا امتحان
هوش مصنوعی: به ارزش و مقام انسان‌های خوب پی ببر و دوستت را در امتحان و آزمایش بسنج.
تو بکن دانای نیکو اختیار
یک چله در پیش آن دانا برآر
هوش مصنوعی: بهتر است که شک و تردید را کنار بگذاری و با علم و خرد خود به انتخاب‌های درست بپردازی. یک مدت زمان مشخص به یادگیری از افراد دانا اختصاص بده و از آموخته‌های آنها بهره‌مند شو.
تا مسیح روح تو دانا شود
چون کلیم دل بجان بینا شود
هوش مصنوعی: این جمله می‌گوید که وقتی روح و جان تو به حکمت و دانش مسیحی دست پیدا کند، قلب تو مانند دل کلیم (حضرت موسی) به بینش و روشن‌بینی می‌رسد.
چون سخن گوئی تو نیکو گو سخن
این معانی نکو را ورد کن
هوش مصنوعی: وقتی که تو صحبت می‌کنی، خوب است که با کلام زیبا و دلنشین حرف بزنی و این مفاهیم زیبا را همچون ادعیه و هدایتی در کلامت بگنجانی.
تو زبخل و از تکبّر دور باش
از صفای علم همچون نور باش
هوش مصنوعی: از فقر و خودبرتربینی دوری کن و مانند نور، در علم و دانش خالص و پاک باش.
جهد کن علم معانی را شناس
تا بکی باشی ز شیطان در هراس
هوش مصنوعی: تلاش کن تا معانی عمیق را بشناسی تا همیشه از وسوسه‌های شیطانی دور بمانی.
ای پسر در گوش گیر این پندها
تو مده سر رشته را از کف رها
هوش مصنوعی: ای پسر، به این نصیحت‌ها خوب گوش کن و سعی نکن که کنترل اوضاع را از دست بدهی.
از صفای علم لطف محض باش
داردایم حضرت حق را سپاس
هوش مصنوعی: به خاطر پاکی علم، لطف خداوند را داریم و از حضرت حق تشکر می‌کنیم.
روز بهر حق تو جان خویش باز
باش منصور و بحق میدار راز
هوش مصنوعی: در روز برای تحقق حق، جان خود را فدای آن کن. ای منصور، به حق راز را حفظ کن.
رو تو اهل دل طلب نه اهل کل
زانکه اهل دل نباشد منفعل
هوش مصنوعی: به دنبال افرادی باش که دارای دل و احساس هستند، نه کسانی که فقط به علم و دانش سطحی اکتفا می‌کنند. زیرا کسانی که احساس ندارند، نمی‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند.
اهل دل آنست عشق یار داشت
در الم نشرح بسی اذکار داشت
هوش مصنوعی: کسانی که دل شهر عشق را دارند، در دلشان یادهای بسیاری از عشق یار وجود دارد.
در الم نشرح چه گفته رو بدان
زانکه با او سرّها بوده عیان
هوش مصنوعی: در سوره انشراح چه گفته شده، باید متوجه باشی که رازهایی در آن به وضوح بیان شده است.
هرکه از قرآن حق بیدار شد
والضحی وهل اتایش یار شد
هوش مصنوعی: هر کسی که از قرآن آگاهی و بیداری پیدا کند، صبح روشنش فرامی‌رسد و در زندگی‌اش یاری و کمک خداوند به او خواهد رسید.
هرکه با قرآن رود قرآن شود
همنشین رحمت رحمن شود
هوش مصنوعی: هر کسی که در مسیر قرآن حرکت کند، به شخصیتی شبیه به قرآن تبدیل می‌شود و با رحمت خداوند همراه خواهد شد.
هر که او در مغز قرآن راز یافت
دیدهٔ خورشید را چون ماه یافت
هوش مصنوعی: هر کسی که در عمق قرآن حقیقتی را کشف کند، مانند این است که نور خورشید را مانند نور ماه درک کرده است.
هرکه او با فقر باشد همنشین
می‌نهم بر خاک پایش من جبین
هوش مصنوعی: هرکسی که در کنار فقر زندگی کند، من سر به پای او می‌گذارم و او را بزرگ می‌شمارم.
هر که دارد این مراتب یار ماست
در خور سودای این بازار ماست
هوش مصنوعی: هر کسی که این مراحل و ویژگی‌ها را دارد، همراه ماست و شایسته حضور در این محیط و فضای ماست.
ای پسر در گوش گیر این پند من
تا که باشی در جهان پیوند من
هوش مصنوعی: ای پسر، به این نصیحت من توجه کن تا در زندگی به پیوند و ارتباط من برسی.
هرکه پیوندی بود اصلی بود
زانکه او را با خدا وصلی بود
هوش مصنوعی: هرکسی که به ریشه و اصل خود متصل باشد، به خاطر ارتباطش با خداوند، به حقیقتی بزرگتر و عمیق‌تر دست پیدا کرده است.
ای پسر میدان که غیر دوست نیست
در نهان و آشکارا ظاهریست
هوش مصنوعی: ای پسر، آگاه باش که جز دوست، هیچ چیز دیگری در باطن و ظاهر وجود ندارد.
ای پسر گر بشنوی پند پدر
عاقبت سلطان شوی بی سیم و زر
هوش مصنوعی: ای پسر، اگر نصیحت‌های پدرت را گوش کنی، در نهایت به مقام و عظمت خواهی رسید، بدون نیاز به ثروت و جواهر.
چون پسر بشنید این پند از پدر
بر درون صومعه بنهادسر
هوش مصنوعی: زمانی که پسر این نصیحت را از پدرش شنید، سرش را در درون صومعه پایین آورد.
گفت بد کردم ز لطف ای رهنما
عفو فرما جرم این بیچاره را
هوش مصنوعی: گفت: من کار بدی کرده‌ام. ای راهنمای مهربان، لطفا اشتباهات این فرد بیچاره را ببخش.
من بدم چون طفل نادان درجهان
حال من بد همچو حال آن ددان
هوش مصنوعی: من مانند یک کودک نادان در این دنیا هستم و حال من مثل حال آن وحشی‌ها و آدم‌های بد است.
من از این کیش بدان برخاستم
دل بشرع مصطفی آراستم
هوش مصنوعی: من از این مذهب و عقیده جدا شدم و دل خود را بر اساس روش و راهنمایی پیامبر مصطفی تزئین کردم.
بعد از این حکم شما بر جان ماست
راه شرع احمدی ایمان ماست
هوش مصنوعی: پس از این، فرمان شما بر زندگی ما حاکم است و راهی که طبق دین پیامبر احمد (ص) باشد، حقیقی‌ترین ایمان ماست.
هرچه فرمائی تو ای پیر طریق
من بجان گردم ورا یار و رفیق
هوش مصنوعی: هر چه تو بگویی، ای استاد راه، من با جان و دل آن را پذیرا هستم و دوست و همراه تو خواهم بود.
پند پیران بهتر از عمر دراز
زآنکه ایشانند خود در عین راز
هوش مصنوعی: پند و نصیحت افراد با تجربه و سالخورده، ارزش بیشتری نسبت به زندگی طولانی دارد، چرا که آن‌ها خود در درک و دانایی عمیق‌تر هستند.
پند پیران بهتر از بخت جوان
بشنو این معنی ز پیر غیب دان
هوش مصنوعی: سخنان حکیمانه و تجربه‌کرده‌ی افراد سالخورده، از شانس و بخت جوانان ارزشمندتر است. به این نکته خوب دقت کن و از دانایی پیرانی که علم غیب دارند، درس بگیر.
پند پیران همچو اسم اعظم است
بر جراحتها مثال مرهم است
هوش مصنوعی: پند و نصیحت بزرگ‌ترها مانند نام بزرگ و مقدس است که می‌تواند دردها و زخم‌ها را درمان کند.
پند پیران مرهم جانی بود
پند پیران راز پنهانی بود
هوش مصنوعی: نصیحت و تجربه‌های بزرگ‌ترها می‌تواند برای روح آدمی آرامش و تسلی به همراه داشته باشد و همچنین این نصیحت‌ها می‌تواند از اسراری حکایت کند که در زندگی نهفته است.
پند پیران باشدت چون پیشوا
پند پیران باشدت خود مقتدا
هوش مصنوعی: نصیحت افراد با تجربه برای تو مانند راهنمایی است که می‌تواند به تو کمک کند. بهتر است خودت نیز به عنوان یک الگو برای دیگران باشی.
پند پیران آفتاب بی زوال
پند پیرانست ماه عمر وسال
هوش مصنوعی: نصیحت حکیمان مثل خورشیدی است که همیشه درخشان و پایدار است، و این نصیحت مانند ماه به ما عمر و سال را یادآور می‌شود.
پند پیرانست فتح الباب دین
پند پیرانت کند با دین قرین
هوش مصنوعی: نکته‌های حکیمانه و تجربیات نسل‌های گذشته، درهایی به سوی دین و اعتقادات صحیح گشوده می‌شود. این آموزه‌ها می‌تواند همراه دین، راهنمای انسان‌ها باشد.
پند پیرانست بحر موج زن
پند پیرانست چون درّ عدن
هوش مصنوعی: پند بزرگ‌ترها همچون دریا است که با امواجش می‌تازد و می‌تواند گرانبها و ارزشمند باشد مانند مرواریدهای عدن.
پند پیرانست خود اسرار فاش
در معانی واقف عطّار باش
هوش مصنوعی: سخنانی که از تجربه‌ی پیران به دست آمده، را درک کن و به عمق معانی آن‌ها توجه داشته باش. مثل عطّار که بر اسرار و رموز آگاه بوده است.
گفت عطّارت که بیخوای گزین
باش دایم با دل شب همنشین
هوش مصنوعی: عطار می‌گوید که اگر می‌خواهی در زندگی‌ات به آرامش دست یابی، همواره با دل شب و آرامش آن پیوند داشته باش. در دل شب می‌توان به تفکر و تأمل پرداخت و از زندگی لذت برد.
هر که با شب همنشین شد نور شد
او بپاکی بهتر از صد حور شد
هوش مصنوعی: هر کسی که در کنار شب و تاریکی قرار گیرد، به برکت آن، پاک‌تر و نورانی‌تر از صد حوری خواهد شد.
هر که با شب همنشین شد روز شد
هست چون شمعی که او پر سوز شد
هوش مصنوعی: هر کسی که در تاریکی و مشکلات زندگی صبور باشد، در نهایت به روشنایی و موفقیت دست پیدا خواهد کرد، مثل شمعی که با سوختن خود نور می‌دهد.
هر که با شب همنشین شد یار دید
او چو منصور زمان دیدار دید
هوش مصنوعی: کسی که با شب و تاریکی زندگی کند و همدم شود، در نهایت مانند منصور، زمان دیدار و روشنایی را خواهد یافت.
هر که با شب همنشین شد او ولی است
در میان مؤمنان نور علی است
هوش مصنوعی: هر کسی که در شب و در تاریکی به تنهایی بماند، در میان مؤمنان مانند نور علی (علی) می‌درخشد.
رو تو روز و شب توکّل آر پیش
تا بیابی در حقیقت کام خویش
هوش مصنوعی: برای رسیدن به خواسته‌هایت در زندگی، همیشه به خدا توکل کن و ایمان داشته باش. با این نگرش، به زودی به حقیقت آنچه که می‌خواهی، دست خواهی یافت.
تو توکّل کن بدرگاه الاه
تا بمانی تو ز شیطان در پناه
هوش مصنوعی: به خداوند اعتماد کن تا در امان بمانی و از وسوسه‌های شیطان دور باشی.
نفس شوم تو بود شیطان تو
هست این خود آیتی در شأن تو
هوش مصنوعی: وجود تو مملو از ویژگی‌های ناپسند و منفی است، و این نشان‌دهنده روحی شیطانی در توست.
رو ز نفس شوم بگذر ای پسر
تا بیابی از همه معنی خبر
هوش مصنوعی: ای پسر، از نفس و خواسته‌های زودگذر عبور کن تا بتوانی از تمام حقیقت و معنا آگاه شوی.
جملهٔ مردان که دین دار آمدند
از هوای نفس بیزار آمدند
هوش مصنوعی: تمامی مردان بزرگی که به ایمان و دین پایبند هستند، از خواسته‌های نفسانی خود دوری کردند و از آنها فاصله گرفتند.
از سر نفس و هوا برخاستند
خانهٔ ایمان خود آراستند
هوش مصنوعی: برخواستند از دنیای نفس و خواسته‌ها و خانه‌ای از ایمان برای خود تزیین کردند.
هرکه از نفس و هوا بیزار شد
او به اولادعلی خود یار شد
هوش مصنوعی: هر کسی که از خواسته‌های نفسانی و دنیا بیزار شود، به محبت و دوستی اهل بیت علی (علیه‌السلام) نزدیک می‌شود.
هرکه او از دین بدین محکم ستاد
مهر او در جان انسان اوفتاد
هوش مصنوعی: هر کسی که در دین خود به صورت محکم و استوار ایستاده باشد، محبت او در دل انسان‌ها نفوذ می‌کند.
هرکه رفت او راه ایشان راه یافت
این حقیقت از دل آگاه یافت
هوش مصنوعی: هرکس که به دنبال آنها حرکت کند، به حقیقتی دست می‌یابد که از دلش آگاه شده است.
از وفا گردی تو از اهل صفا
راه ایشان رو اگر داری وفا
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در دوستی و وفاداری موفق باشی، باید به رفتار و ویژگی‌های خوب اهل صفا توجه کنی و از آن‌ها پیروی کنی.
این وفا خود خاص خاصان خداست
در وفاداری چو عطّاری کجاست
هوش مصنوعی: وفاداری واقعی خاص کسانی است که به خدا نزدیکند. در این وفاداری، مانند عطاری (فروشندگان عطر) که به دقت و کیفیت محصولاتشان توجه دارند، باید نسبت به وفاداری هم به همین اندازه دقت و اهمیت قائل بود.
این وفا جبریل و احمد را بود
یا معانی دان ابجد را بود
هوش مصنوعی: این وفا به جبرئیل و پیامبر احمد تعلق دارد یا به معنای عمیق حروف ابجد مربوط می‌شود.
بوی این معنی ز خاک من شنو
از درون چاک چاک من شنو
هوش مصنوعی: بویی از این حقیقت را از خاک من بشنو و از درون زخم‌ها و دردهای من گوش بکش.
یا شنو از مظهر معجز نما
تا شوی واقف ز اسرار خدا
هوش مصنوعی: یا به سخنان کسی گوش کن که معجزات الهی را جلوه‌گر می‌کند تا به رازهای خدا آگاه شوی.
در وفا حبّ علی دارم بدل
گشته حبّ او بجان من سجلّ
هوش مصنوعی: من در وفاداری به علی عشق خاصی دارم، به طوری که عشق او در جان من تبدیل به ثبت و نشانه‌ای شده است.
جوهر ذاتم ز مشکلهای اوست
در درون مظهرم خود جای اوست
هوش مصنوعی: ذات واقعی من از ویژگی‌های پرچالش او شکل گرفته است و در وجود من، خود او جای دارد.
گر بدانی شد وفای تو درست
ورنه هستی دروفای ما تو سست
هوش مصنوعی: اگر بدانی که وفای تو درست است، خوب است؛ و گر نه، تو در وفای ما ضعیفی.
این وفا هرکس ندارد خارجی است
او و پیرش را بدوزخ ملتجی است
هوش مصنوعی: این وفا را هر کس ندارد، او شخصی خارجی است و پیرش به دوزخ پناه برده است.
ناصبی چون خارجی بی‌دین شده
او زسر تا پای خود سرگین شده
هوش مصنوعی: ناصبی همچون خارجی، از دین خارج شده و به خاطر این وضعیت، تمامی وجودش لکه‌دار و آلوده شده است.
این جماعت دشمنان حیدرند
پیش ما لایق به تیغ و خنجرند
هوش مصنوعی: این گروه که در مقابل ما قرار دارند دشمنان حیدر (علی) هستند و در جنگ، شایسته‌ی تیغ و خنجر هستند.
تیغ لعنت بر سر دشمن بزن
تا نباشی پیش مردان کم ز زن
هوش مصنوعی: با شمشیر خود به دشمن حمله کن تا در برابر مردان، کمتر از یک زن به نظر نیایی.
چون تو در راه وفا ارزنده‌ای
پند ما را یاد گیر ارزنده‌ای
هوش مصنوعی: تو در مسیر وفا و صداقت ارزشمند هستی، پس نصیحت‌های ما را بپذیر و به آن‌ها توجه کن.
پند ما را یاد گیر ای پور تو
دین و دنیا را بکن معمور تو
هوش مصنوعی: ای فرزند، پند ما را بپذیر و کوشش کن تا دین و دنیایت را آباد کنی.