گنجور

بخش ۵ - در فضیلت امیرالمؤمنین عثمان بن عفّان

جهان معرفت دریای عرفان
امیرالمؤمنین عثمان عفّان
حیابحریست کورا پاو سر نیست
ولی دروی به جز عثمان گهر نیست
کسی در صحبت قرآن همیشه
حیا چون نبودش پیوسته پیشه
دلش در علم و تقوی عالمی پاک
نبی را و ُنبی را همدمی پاک
نکویی با پیمبر بی عدد کرد
بسی در ساعة العسرش مدد کرد
بدامادی پیمبر بر گزیدش
مکن ردّش چو پیغمبر گزیدش
چو او مقبول قرآن و رسولست
ترا گر نیست مغزت بر فضولست
چنان آن گوهر پاکش صفا داشت
که در دریای قرآن آشنا داشت
دل پاکش چو جان پاک در باخت
بپاکی با کلام پاک در ساخت
بهر حرفی که از قرآن بخواندی
ز سرّش صدورق از جان بخواندی
ولی تا یک ورق از جان گرفتی
جهانی علم از جانان گرفتی
بمعنی حرف او بودی جهانی
ز کاف و نون ترا این بس نشانی
جهانی چون زهر حرفی درون داشت
ببین تا وسعت جان چند و چون داشت
ز یک یک نقطهٔ قرآن چنان بود
که نقطه نقطه چشمش خون فشان بود
ز هر نقطه که در اسرار میگشت
بگرد نقطه چون پرگار میگشت
چو عثمان کرد آن بنیاد آغاز
ثواب جمله میگردد بدو باز

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

جهان معرفت دریای عرفان
امیرالمؤمنین عثمان عفّان
هوش مصنوعی: جهان علم و دانش مانند دریایی عمیق از معرفت و بصیرت است که در آن شخصیت‌های بزرگی چون علی و عثمان عفّان وجود دارند.
حیابحریست کورا پاو سر نیست
ولی دروی به جز عثمان گهر نیست
هوش مصنوعی: حیا مثل دریایی است که نمی‌توان به عمق آن پا گذاشت. با این حال، جز درویش، کسی به حقیقت معانی آن دسترسی نخواهد داشت، و در اینجا فقط اسم عثمان اشاره‌ای به ارزشمندی و مقام اوست.
کسی در صحبت قرآن همیشه
حیا چون نبودش پیوسته پیشه
هوش مصنوعی: افرادی که در صحبت از قرآن همیشه حیا ندارند، نشان‌دهنده این است که این ویژگی به شکل همیشگی در آنها وجود ندارد.
دلش در علم و تقوی عالمی پاک
نبی را و ُنبی را همدمی پاک
هوش مصنوعی: دل او از علم و تقوی پاک است و در کنار پیامبر نیز دوستی پاک و خالص دارد.
نکویی با پیمبر بی عدد کرد
بسی در ساعة العسرش مدد کرد
هوش مصنوعی: نیکی و مهربانی با پیامبر بسیاری بود و در روزهای دشواری، او را یاری کرد.
بدامادی پیمبر بر گزیدش
مکن ردّش چو پیغمبر گزیدش
هوش مصنوعی: در انتخاب همسر برای پیامبر تردید نکن، چون او به عنوان پیامبر این انتخاب را داشته است.
چو او مقبول قرآن و رسولست
ترا گر نیست مغزت بر فضولست
هوش مصنوعی: اگر او مورد پسند قرآن و پیامبر است، پس اگر تو عمق و فهمی بر مسائل بی‌فایده نداری، بهتر است بر آن چیزهای نادرست نهی کنی.
چنان آن گوهر پاکش صفا داشت
که در دریای قرآن آشنا داشت
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و خلوص یک گوهر اشاره دارد که آنچنان روشن و صاف است که در دریای قرآن هم‌سان و هم‌نواست. این نشان‌دهنده‌ی ارزش و مقام والای آن چیز یا شخصیتی است که به آن اشاره شده است.
دل پاکش چو جان پاک در باخت
بپاکی با کلام پاک در ساخت
هوش مصنوعی: دل پاک او مانند جان پاکش، با خلوص و پاکی ارتباط برقرار می‌کند و از طریق کلام پاک، ساختاری محکم می‌سازد.
بهر حرفی که از قرآن بخواندی
ز سرّش صدورق از جان بخواندی
هوش مصنوعی: هر زمانی که آیه‌ای از قرآن را می‌خوانی، باید با عمق و روحی که در آن نهفته است، آن را دریافت و درک کنی.
ولی تا یک ورق از جان گرفتی
جهانی علم از جانان گرفتی
هوش مصنوعی: اما وقتی که یک ذره از وجودت را درک کردی، دانشی بی‌نهایت از معشوق به دست آوردی.
بمعنی حرف او بودی جهانی
ز کاف و نون ترا این بس نشانی
هوش مصنوعی: اگر حرف او را بفهمی، نمادی از کل جهان را به دست آورده‌ای که تنها نشانه‌اش «کاف» و «نون» است.
جهانی چون زهر حرفی درون داشت
ببین تا وسعت جان چند و چون داشت
هوش مصنوعی: جهانی که به ظاهر زیباست، اما در دلش زهر و تلخی وجود دارد، باید دید که عمق و وسعت روح این عالم چه اندازه است و چگونه است.
ز یک یک نقطهٔ قرآن چنان بود
که نقطه نقطه چشمش خون فشان بود
هوش مصنوعی: از هر نقطه‌ای از قرآن به گونه‌ای بود که هر نقطه، همچون چشمی اشک می‌ریخت و خون می‌فشاند.
ز هر نقطه که در اسرار میگشت
بگرد نقطه چون پرگار میگشت
هوش مصنوعی: هر نقطه‌ای که در رازها جستجو می‌کرد، همچون پرگار، دور آن نقطه می‌چرخید.
چو عثمان کرد آن بنیاد آغاز
ثواب جمله میگردد بدو باز
هوش مصنوعی: زمانی که عثمان (رهبر اسلامی) آغاز به ایجاد یک پایه و یا بنیادی نیکو کرد، نتیجه‌ی تمامی اعمال نیک به او برمی‌گردد و ثواب آن به او تعلق می‌گیرد.