گنجور » عطار » جوهرالذات » دفتر اول » بخش ۴۱

عطار

بخش ۴۱ - حکایت

مگر پیری ز پیران رسیده

طلب میکرد مردی راز دیده

یکی پیری بزرگی با ادب بود

ز شوق دوست دائم در طلب بود

بسی در عین طاعت کرده کوشش

چو دریا بود او در عین جوشش

همیشه صاحب درد و الم بود

ولی در عشق او صاحب قدم بود

بخوانده علم صورت بود بسیار

نشسته دائما با یار بسیار

طلب میکرد اینجا واصلی او

که تا یابد ز اعیان حاصلی او

طلب میکرد اینجا پیش بینی

در اعیان خدا صاحب یقینی

نشان دادن او را صاحب راز

بشد تا می خبر یابد از او باز

چو نزدیک وی آمد زود آن پیر

سلامی کرد و بنشست آن زمان پیر

برش بنشست و در وی مانده بد او

که پیری بود او هم نیک و خوشخو

نظر میکرد او را دید خاموش

نمود عشق را میدید با هوش

دمی بنشست با ما او به خلوت

که بود آن پیر صادق مست حضرت

سؤالی کرد آنگاه از حقیقت

که ما را گوی ای پیر طریقت

سؤالی دارم و برگوی ما را

مرنجان مر مرا اینجا خدا را

بگفت ای دوست برگوچه سؤالست

که را ما آشتی نه قیل و قال است

بگو تا من بگویم مر جوابت

که تا چونست این عین صوابت

بگفت ای پیر من جان جهانم

خدا اندر کجایست تا من بدانم

مرا بنمای حق گر رهبری تو

که میدانم که نیکو اختری تو

جوابش داد کین نیکو سؤالست

بگویم این من اکنون بی مجال است

طلبکاری و هم از خود بیابی

اگرنه غرقه اندر بحر آبی

خدا باتست اگر او را بجوئی

حجاب از پیش برداری تو اوئی

حجاب از پیش خود بردار ای پیر

مکن دیگر تو مر این رای و تدبیر

خدا با تست و در جانت نهانست

ولی در دید جان عین العیانست

خدا با تست چون تو بنگری تو

چگونه راه او را بسپری تو

خدا با تست در دیدار بنگر

درون جان و دل دیدار بنگر

خدا با تست هرگز او ندیدی

در این دم او ببین چون در رسیدی

خدا با تست این دم زود دریاب

درون جان و دل معبود دریاب

خدا با تست بنموده جمالش

ولیکن چون بیابی تو وصالش

خدا با تست اندر دیده میبین

ولیکن مر ورا در دیده میبین

خدا با تست و در بینائی تست

عیان بنگر که در دانائی تست

خدا با تست در گفتار بنگر

ز من دریاب وین اسرار بنگر

خدا با تست اینجا رخ نموده

ولیکن در دلست و دل ربوده

خدا با تست اگر دانی بیندیش

حجاب صورتت بردار از پیش

خدا با تست صورت محو گردان

چنین کردند اینجاگاه مردان

خدا با تست جز او کس مبین تو

اگر اینجا شوی راز و یقین تو

خدا با تست او را میشناسی

نکو کردی که با شکر و سپاسی

خدا با تست و اندر گفتگویست

جز این پیرا بگو چیت آرزویست

خدا با تست ای پیر طریقت

که بسپردی بحق راه شریعت

خدا با تست میدانم که دانی

که هستی پیر و بس صاحب معانی

درون خود نظر کن یار خود را

که یکّی بینی اندر خود احد را

درون جان تو دیدار بنمود

مرا این لحظه کل اسرار بنمود

تو چندینی که در آفاق گشتی

ندیدی وین زمان کل طاق گشتی

درون جان نظر کن حق ببین تو

که داری اوّلین و آخرین تو

درون جان نظر کن روی دلدار

که از مستی شدی ای پیر هشیار

درون جان همه اسرار او بین

وجود نقطه در پرگار او بین

درون جان نظر کن تا بیابی

اگر هر جای از خود میشتابی

نبینی مرد را جز دیدن خویش

نظر کن این زمان بشنیدن خویش

زبانت نیز خود گویا به او است

دل و جانت بکل جویای او است

دو چشمت هست بینائی از او دان

زمانی رخ از این معنی بگردان

چو بود تست او را می چه جوئی

چو او اینجاست با تو، تو چه گوئی

نهان تست و در صورت هویداست

نمودتست او پنهان و پیداست

ترا گفتم اگر دانی تو ای دوست

که دیدار همه در دید تو اوست

تو خود بشناس و حق شو در حقیقت

برون آ از هوا و از طبیعت

تو خود بشناس تا او را بدانی

اگر هستی تو مر صاحب معانی

تو خود بشناس کاینجا یار باتست

حقیقت بیشکی دلدار با تست

تو خود بشناس اگر حق میشناسی

چرا در علم حق تو ناسپاسی

تو خود بشناس آنگاهی خدا بین

نمود خود از او در ابتدا بین

تو خود بشناس تا واقف شوی تو

ز دید دید حق واصف شوی تو

تو خود بشناس تا واقف شوی هان

دل خود از بلای نفس برهان

تو خود بشناس و خود دیدار او بین

نمود جان و تن اسرار او بین

تو خود بشناس کاین جاگه قبولی

چو حق دیدی عیان صاحب وصولی

تو خود بشناس چون حقی تو در حق

خبر دادم ترا از راز مطلق

تو خود بشناس و همچون خود فنا باش

در آن دید فنا سّر خدا باش

تو خود بشناس تا جانان شوی کل

ز دید خویشتن پنهان شوی کل

تو خود بشناس و جز حق هیچ منگر

صور هیچست اندر هیچ منگر

تو خود بشناس و اندر حق نظر کن

دل خود را از این معنی خبر کن

تو خود بشناس و آنگه پادشا شو

ز اسم صورت و معنی خدا شو

تو خود بشناس تا جانان شوی تو

اگر معنی خدا الحق شوی تو

خدا شو گر تو جانان دوست داری

تو مغزی چون نظر با پوست داری

تو جانانی و آگاهی نداری

که این دم ملکت و شاهی نداری

بخش ۴۰ - در عیان پسر و اسرار منصور و اجازت از پدر خواستن فرماید: چو منصور این حقیقت راست برگفت بخش ۴۲ - در عین حقیقت بودن و از آن بی خبر شدن فرماید: همه ملک جهان پیش تو هیچ است

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.