گنجور » عطار » جوهرالذات » دفتر اول » بخش ۳۴ - در صفت پیر دانا و حکایت اسرار کردن کل با او فرماید

عطار

بخش ۳۴ - در صفت پیر دانا و حکایت اسرار کردن کل با او فرماید

میان کشتی آنجا بود پیری

بمعنی و بصورت بی نظیری

بقدر خویشتن واصل بدش او

همه اسبابها حاصل بدش او

میان جمله مردان بود او مرد

در آن کشتی که بودش صاحب درد

سفر کرده بسی دانسته اسرار

گرفته سالها او انس دلدار

بمعنی برتر از هر دو جهان بود

ز عشق و عقل او صاحب بیان بود

ز درد عشق جانان باخبر بود

ز دید جزو و کل صاحب نظر بود

همی در عین اعیان بود با یار

که کرده بد سفرها نیز بسیار

علوم علم جان حاصل بکرده

وز آنجا گاه خود واصل بکرده

ره جانان سپرده بود آن پیر

در آن شرح پسر میکرد تأخیر

زمانی صبر کرد و گشت خاموش

دلش از شوق چون دریا زنان جوش

خوشش میآمد آن اسرار جانان

ز پیدایی نمودی خویش پنهان

همی دید و گمانش در یقین بود

که در عشق ازل او راه بین بود

همی دانست سرّی هست او را

که میگفت از حقیقت آن نکو را

همی دانست و میدیدش نمودار

که میگفت او همی در عین اسرار

دل آن پیر معنی موج جان زد

به یک دم او دم شرح و بیان زد

نظر کردش بسوی آن پسر گفت

که این معنی که گفتست و که اشنفت

نکو میگویی ار هستی خبردار

مشو بیهوش وز ما تو خبردار

ترا شد این مسلّم تا بدانی

که جوهر سوی دریا میفشانی

ترا شد این مسلّم در حقیقت

که می جوئی ره عین طریقت

ترا شد این مسلّم راز و گفتار

که داری در حقیقت حق پدیدار

ترا شد این مسلّم سرّ عالم

که دم از حق زدی اینجا دمادم

ترا شد این مسلّم در نهانی

که گفتی این همه شرح و معانی

دم وحدت زدستی بیشکی تو

که دیدستی مر این دریا یکی تو

دم وحدت زدی از راه مستی

در این کشتی مرا انباز گشتی

دم وحدت زدی و جان جانی

توئی در جان من صاحب معانی

دم وحدت زدی و گوش کردم

دل و جان در برت بیهوش کردم

دم وحدت زدی و کائناتی

ولیکن این زمان عین صفاتی

دم وحدت زدی و جمله هستی

که پنداری بت صورت شکستی

دم وحدت زدی و یار مائی

گره از کار من این دم گشائی

دم وحدت زدی ودیدمت کل

دمی فارغ شدم از رنج و از ذل

دم وحدت زدی و بی نشانی

همه اسرار معنی میفشانی

دم وحدت زدی ازنقش دریا

توئی در هر دو دریا دوست یکتا

دم وحدت زدیّ و جان ببردی

به معنی بس بزرگی گرچه خردی

دم وحدت زدی و دل ربودی

یقین دانم که ما را بود بودی

دم وحدت زدی در عقل رفتم

ز تو اشنفتم و هم با تو گفتم

دم وحدت تو داری که خدائی

چرا از دید ماتو میجدائی

چوداری جزو و کل در دید دلدار

منم از جان ترا اینجا خبردار

ترا میدانم و آنجات دیدم

در این دریا در آن دریات دیدم

تو دریائی و دریا قطرهٔ تست

تو خورشیدی و عالم ذرّهٔ تست

تو دریائی و جان جوهر نمودی

چرا جوهر ز چنگ خود ربودی

تو دریائی و هستی عین کشتی

نبد جائی که آنجاگه نگشتی

همه ذرّات عالم مست ذاتت

نمودار آمده اندر صفاتت

همه ذرّات جویان تو هستند

از این خمخانه دیرتو مستند

همه ذرّات عالم گشته جویان

ترا در وحدت کل جمله گویان

همه ذرّات اندر گفتگویند

توئی در جمله و جمله تو جویند

همه ذرّات میدانند بتحقیق

که از تو یافتند این عین توفیق

همه ذرّات میبینند دیدت

شدند از جان بکلی ناپدیدت

همه ذرّات مستند و سر از پای

نمیدانند رفته جمله از جای

کجا کانجا نباشد دیدن تست

همه گفت تو و بشنیدن تست

کجا اینجا نه هستی و ندیدند

چرا کاندر نمودت ناپدیدند

کجائی این زمان اندر دل و جان

در این کشتی نمودی راز پنهان

چو پیدائی چرا پنهان شوی تو

چو با من هستی جانان شوی تو

چگونه یافتم بر گوی با من

بیانی گوی با من سخت روشن

بسی کردم سفر زان سوی دریا

ز بهر دیدنت ای جان جانها

بسی کردم سفر در چین و ماچین

ز بهر رویت ای خورشید ره بین

بسی گردیدم و دریافتم هان

مرا این دم از این صورت تو برهان

بسی با سالکان این ره سپردم

که تا موئی ز وصلت راه بردم

بسی با سالکان گردیدم ای جان

نمود عشق اینجا دیدم ای جان

بسی گشتم بسی دیدم کسانت

شدم خاک قدوم رهروانت

بسی سودای تو اینجای پختم

هنوز از خام کاری نیم پختم

بسی در دیدن رویت بگشتم

بسی دریا بسی صحرا بگشتم

بسی با واصلان تقریر گفتم

همه از آیت و تفسیر گفتم

بسی سر بر سر زانو نهادم

ز پای خود به زانو درفتادم

بسی اندر چله سی پاره خواندم

ز خان و مان کنون آواره ماندم

بسی با رِند در میخانهٔ تو

نشستم این زمان دیوانهٔ تو

بسی گفتم و بسیاری شنودم

دمی از جستجو فارغ نبودم

بسی کردم اینجاگه طلب باز

که تادیدم ترا این جایگاه باز

کنون وقتست اگر ما رو نمائی

جهان جان توئی و هم خدائی

کنون سی و سه سالست ازنمودار

که یک شب دیدمت در خواب بیدار

نمود خود نمودی این چنینم

که امروزی ترا عین الیقینم

شده دید جمالت آشکاره

برویت جزو و کل گشته نظاره

در این دریا نمودت باز اوّل

کجا باشد صفات تو مبدّل

تو داری و تو دانیّ و تو گوئی

توئی شاه و تو سلطان نکوئی

نمیداند پدر ذاتت تمامی

که از تو یافتست او نیکنامی

نمیداند پدر اسرارت ای جان

که پیدائی بصورت لیک پنهان

بمعنی برتر از جانی و صورت

ترا دادند دیدار حضورت

توئی معنی و صورت دیدن تست

عیان گفتار من بشنیدن تست

توئی جان و جهان عالم دل

که بگشائی تمامت راز مشکل

توئی منصور تا دانی که دانم

که جز دیدار تو چیزی ندانم

توئی منصور صوری در همه دم

تو هستی دادهٔ در عین عالم

توئی منصور کز حدّ جلالت

نداند هیچکس جز خود کمالت

توئی منصور در عین حضوری

که نزدیکی بجمله لیک دوری

توئی منصور و در عین لقائی

سپر گشته تو در عین بلائی

ترا بسیار برهانست اینجا

که دیدت دید جانانست اینجا

حقیقت برتر از کون و مکانی

که هم جسمی و بیشک جان جانی

ترا بیشک حقیقت حق شناسم

که از دید تو با شکر و سپاسم

ترا بیشک حقیقت شد مسلّم

توئی نور جهان و جسم آدم

خدا داری درون دل بتحقیق

تو بردی گوی از میدان توفیق

خدا داری حقیقت در درونت

خدا باشد حقیقت رهنمونت

تو بنمودی رخ اندر عالم جان

تو هستی در بهشت آدم جان

تو بنمودی حقیقت روی ما را

تو آوردی همه در کون ما را

تو جانی و جهان هم سایهٔ تست

تو نوری شمس همچون سایهٔ تست

تو روحی و دل و جان رهبر آمد

که بودت جَست از خود بر درآمد

کنون چون دیدمت بنمای رخسار

که تا کلّی شوی بر من پدیدار

از این دریا که افتادم یقین من

ترا دیدم کنون عین الیقین من

از این دریا تو داری جوهر نور

ترا دانسته است اینجای منصور

از این دریا حقیقت کل تو داری

نمود عالم و هم دل تو داری

از این دریا مرا دل گشت بیهوش

چو کردم عین تحقیق ترا گوش

بدانستم یقین کان خواب دیدم

ترا در کشتی اندر آب دیدم

تو ما را رهنمائی این زمان زود

که دیدارت مرا دیدار بنمود

مرا کن واصل و صورت برانداز

مرا مانند شمعی تو بمگداز

مرا کن واصل اندر عین دریا

سر تختم رسان اندر ثرّیا

مرا واصل کن و جانم توئی بس

در این غرقاب جان فریاد من رس

مرا واصل کن و پرده برافکن

که نور تست در آفاق روشن

مرا واصل کن اندر دید دیدار

که دارم از تو کلّی عین اسرار

مرا واصل کن و جانم رها کن

مرا کل ابتدا و انتها کن

مرا واصل کن و کل وارهانم

که میبینم توئی جان و جهانم

مرا از وصل خود یک ذرّه بنمای

چرا اندازیم از جای بر جای

مرا از وصل جانان شاد گردان

دل و جانم بکل آبادگردان

مرا از وصل جانان رخ نمودی

گره این لحظه از کارم گشودی

مرا از وصل خود گردان فنا تو

که تا بینم ز تو عین بقا تو

چو بنمودی جمال اندر جمالت

برون آور مرا هان ازوبالت

جلالت یافتم طاقت ندارم

تو گوئی این زمان من پایدارم

کنون من پایدارم گر بگوئی

ندانم کاین زمان با من چگوئی

رهی بگذاشته و استاده اینجا

نمود من در اینجا داده غوغا

عیانی در دل و در جان گرفته

حقیقت کفر با ایمان گرفته

ز ایمانم ملال آمد بیکبار

شدم کافر حجاب از پیش بردار

ز وصلت کافری دارم چگویم

در این میدانِ تو مانند گویم

عنان عقل از دستم برون شد

چو دریا این دلم پر موج خون شد

عنان عقل از دستم شد ای جان

کنون از دیدن تو مستم ای جان

عنان عقل رفت و عشق آمد

مرا کل ازنهاد خویش بستد

عیان عشق دیدم از نمودت

یقین من خویش دیدم دید دیدت

عیان عشقی و دریای نوری

عجب در عشق اینجاگه صبوری

خدایا بیش از این چیزی ندانم

ز بعد صورت و معنی بیانم

ندانم جز خدایت آشکاره

گر این مردم کنندم پاره پاره

ندانم جز خدایت در همه من

توئی قلب و توئی جان و توئی تن

توئی افلاک و انجم در نمودار

توئی بنموده رخ از چرخ دوّار

توئی ماه و توئی خورشید جانها

که پیدا میکنی سرّ نهانها

توئی عرش و توئی فرش و توئی لوح

که جانها رادهی در عین تن روح

توئی عین قلم چون کل نوشتی

نمود جسم را از طین سرشتی

توئی کرسی و دائم در خروجی

که در عین همه ذات البروجی

توئی عین بهشت و عین ناری

چرا با ما دمی در دم نیاری

توئی آتش توئی در جملگی باد

که از تو شد جهانِ عشق آباد

توئی آب و توئی دیدار در خاک

نمود صنع خود در عالم پاک

توئی هستی در این دریای جوهر

نمودی از نمود هفت اختر

توئی کوه و زکان گوهر نمائی

که جان را اندرو رهبر نمائی

توئی اصل و نمودِتست دیدار

کنون اسرار کل ما را پدیدار

نمودخود نما اینجا بتحقیق

که گفتم از تو بیشک راز توفیق

توئی دید بهشت و عین یاری

چرا بابا دمی دردم نیاری

جوابم ده که گفتار از تو دارم

نهانم کن که انوار از تو دارم

جوابم ده چرا خاموش هستی

توئی دریا منم در عین مستی

بیانم کن که اصل واصلانی

مرا برگوی این راز نهانی

بخش ۳۳ - در بلا و غصّه این جهان فرماید: در این دنیا همه عین غرور است بخش ۳۵ - در جواب گفتن پسر پیر دانا را و اسرار گفتن فرماید: جوابش داد کای پیر پراسرار

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.