گنجور » عطار » هیلاج نامه » بخش ۵۴ - تحسین کردن جنید منصور را در اسرار عشق

عطار

بخش ۵۴ - تحسین کردن جنید منصور را در اسرار عشق

جنیدا راهبر چون راز بشنید

تبسّم کرد و گفت آن صاحب دید

ترا زیبد که این گوئی چنین است

چنین خواهد بدن عین الیقین است

ولیکن این زمان معنی توداری

ابا این نفس کل دعوی توداری

یقین شیخ معظم ایستاده است

دو چشم اندر سوی حضرت نهادست

حقیقت آنچه او داند تودانی

که او را یار غاری و تودانی

که او اینجا چه است و در چه چیز است

که در آفاق همچون جان عزیز است

عزیز است این زمان در آفرینش

وزو روشن شده اسرار بینش

من اینجا گرچه شیخ و پیشوایم

تو سلطانی و من همچو گدایم

گدایم من تو سلطان کباری

تو تاج سلطنت بر فرق داری

تو تاج سلطنت داری ابر سر

حقیقت میدهی هم تاج و افسر

نداند هیچکس قدر حیاتت

مگر آنکس که او بشناخت ذاتت

هر آنکو ذات خود بشناخت اینجا

ز شادی جان و دل در باخت اینجا

عجایب جوهری تو باز دیدم

هم از جان و دل همراز دیدم

سرافرازی و سربازی درین راه

که از راز خودی ای شیخ آگاه

تو آگاه خودی در آفرینش

تو همراز خودی در کل بینش

ندیده چشم عالم چون تو شاهی

همه اینجا بکش چون پادشاهی

تو شاه آفرینش آمدی کل

چرا افکندهٔ خود را درین ذل

نهٔ این ذلّ و دیگر بس چه خواهی

نخواهم یافت چون تو جان پناهی

حقیقت جملگی را قهر گردان

برافکن از میان چرخ گردان

بماتا چند اینجا میکشی تو

گهی اندر خوشی گه ناخوشی تو

چو بود تو یکی بوده است اول

همی کن بود را اینجامعطل

برون انداز خود را از سردار

که تا چیزی نباشد لیس فی الدار

چو میدانم که کلی جوهری تو

حقیقت نور ذات و سروری تو

تو اصلی این همه فرع تو آمد

مصاحب نیز از شرع تو آمد

از آن اینجا کمال خویش بردار

نمودستی تو از بهر نمودار

ازل را با ابد پیوند داری

چراخود را تو اندر بندداری

چو خواهی رفت عالم را بسوزان

که هستت بخت و تاج نیک روزان

چو خواهی رفت ازین صورت تو بیرون

بگردان جمله را در خاک ودرخون

چوخواهی رفت چیزی را بمگذار

بجز ذات خود ای دانای اسرار

بشرع اقوال پاکت یافتستم

نمود خود ز خاکت یافتستم

من اندر اصل جوهر از تو بودم

بجز ذات تودرکلی نبودم

تماشا کردمت سری که گفتی

تو خود گفتی و هم از خود شنفتی

رهی بردم سوی اسرار ذاتت

نماندستم کنون اندر صفاتت

چو ذاتت در صفاتت هست موجود

همه ذات تو هست ونیست جز بود

جنیدا ذات تست اینجا حقیقت

ولیکن از صفات اینجا پدیدت

جنیدا ذات تست و خود تودانی

که میدانی که اندر جان نهانی

جنید امروز می چیزی نداند

بجز تو در همه حیران بماند

چه میدانم که چیزی می ندانم

صفاتی چند اینجا آگاه خوانم

صفاتت کی جنید اینجا بیابد

چو تو کی صید کی اینجا بیابد

چو تو مرغی که سیمرغ مکانی

نموده روی خود در لامکانی

که داند تا چه تو دانی در اینجا

که بگشادی صفات خوددر اینجا

وصالت اندرین فقر است اینجا

که در فقری همیشه بود تنها

اگر شیخم تو شیخی داریم دوست

وگر مغزم تو اینجا کردهٔ پوست

ز شیخی این زمان من فارغم یار

بجز تو نقش خود میبینم اغیار

ز شیخی فارغم و از زهد و سالوس

حقیقت جملگی میدارم افسوس

ز شیخی فارغم از عین فتوی

ترا میدانم ای دنیا و عقبی

چه خواهم کرد شیخی زین سپس من

ترا میبینم اندر جمله بس من

ز شیخی جانم آمد بر زبانم

بطاقت آمد از این کار جانم

کنون بودم درین سر عین پندار

ازین پندار جان من برون آر

تو گفتی آنچه اینجا گفتنی است

دلم زان تو از جمله مکین است

همه فعلند و تو عین صفاتی

صفاتند این همه تو بود ذاتی

من اینها را ندانم چون تو دیگر

کجا باشد صدف مانند گوهر

صدف را گرچه گوهردار باشد

کجا همچون در شهوار باشد

درین دریا که اینجا جوهر تست

حقیقت عقل اینجا رهبر تست

اگرچه عاشقی معشوقه گردی

ز عشق خود کنی این ره نوردی

دگر میبشکنی بت از وجودت

که ناپیدا نماید بود بودت

چه بود تو یقین هم پایدار است

جنیدت عاشق اندر پای دار است

ز چندین راز کاینجا گفتهٔ باز

در اسرارها هم سفتهٔ باز

توقع دارم از شیرین زبانت

که برگوئی بسی شرح و بیانت

بیانت دمبدم ذات خود آمد

از آنت نحن و آیات خود آمد

تو نزدیکی چرا دوری گزینی

ز ما امروز معذوری نه بینی

همه معذور راهیم ای سرافراز

تو از بهر چه میآئی سرانداز

چرا دست و زبانت دور داری

ازین گفتن مرا معذور داری

چرا خود را بسوزانی درآتش

چرا بیرون شوی از پنج و از شش

در این ترکیب رخسارت پدید است

درین صورت ترا گفت و شنید است

همه معنی ازین صورت عیانست

وزین صورت همه شرح و بیانست

در این صورت تو میبینند و آفاق

وزین صورت همه شرحست و مشتاق

ازین صورت ترا بردار بینند

حقیقت نقطهٔ پرگار بینند

چو ما ز این صورت اینجا آشنائیم

نمود تو در این صورت نمائیم

چرائی محو خواهی کرد صورت

چه افتاده است بر گوئی ضرورت

چو در اصل تو صورت هست پیدا

وجود جمله اندر لاوالّا

تو ذاتی از تو ظاهر هست ذاتم

وز آن سر نکته دیگر برانم

من این فتوی نخواهم داد اینجا

که بُرندت زبان با دست و با پا

اگر سر میرود ما را حقیقت

نخواهم ترک کردن دید دیدت

مرا این سرفرازی از سر تست

مرا بر سر حقیقت افسر تست

مرا بر دست دستان تو باشد

بخاصه چون قدم زان تو باشد

حقیقت خود بسوزانم درین راه

کجا هرگز توانم سوخت ای شاه

ترا اینجا اگر جمله بسوزم

از آن به کین وجودت برفروزم

حقیقت این چنین است ای یگانه

مرا زهره نباشد در زمانه

که کاری این چنین آرم پدیدار

تو باقی هرچه میخواهی پدید آر

تو اینجا حاکم بود و وجودی

کنی هر چیز اینجاگه که بودی

ولکین راز بسیار است دانم

ترازین کار بس بار است دانم

حقیقت شیخ دین شیخ کبیر است

که در معنی و صورت بی نظیر است

ببینم تا چه میگوید درین راز

پس آنگه این همی کن ای سرافراز

بخش ۵۳ - جواب منصور شیخ جنید را (قس): بدو منصور گفت ای راز دیده بخش ۵۵ - سخن گفتن منصور با شیخ کبیر قدس سره: ز دار آنگاه منصور حقیقت

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.