گنجور » عطار » هیلاج نامه » بخش ۱۶ - در حقایق و توحید کل فرماید

عطار

بخش ۱۶ - در حقایق و توحید کل فرماید

بجز هو نیست چیزی در حقیقت

که هو آمد یقین ذات شریعت

همه جان در نمود ذات آمد

عیان جمله در ذرات آمد

اگر قرآن نبودی رهبر اینجا

که بگشادی مرا بیشک در اینجا

اگر قرآن نبودی جان نبودی

حقیقت بیشکی دو جهان نبودی

منور شد جهان جان ز قرآن

معاینه نگر جانان ز قرآن

منور شد دل از زنگ طبیعت

چو قرآن یافت دیدار شریعت

ز قرآن هرچه گوئی ذات آنست

که در قرآن یقین عین عیانست

عیان خواهی ز قرآن یاب اینجا

ز قرآن یاب فتح الباب اینجا

عیان جوئی ز قرآن جوی آخر

که اسرارت کند اینجای ظاهر

دلی گر بود قرآن باخبر نیست

مر او را راه از این منزل بدر نیست

دوای درد عشاقست قرآن

چو ذات کل یقین طاق است قرآن

حقیقت شیخ گنج ذات اینست

که قرآن بیشکی عین الیقین است

اگر از وصل من خواهی دراینجا

که قرآن کرد جان را واصل اینجا

ز قرآن با خبر شو ای دل ریش

بجز قرآن دگر چیزی نیندیش

ز قرآن باخبر شو ای دل اینجا

که قرآن کرد جان را واصل اینجا

ز قرآن باخبر شو تا بیابی

که وصل خویشتن یکتا بیابی

اگر در وصل قرآن بوی بردی

چو منصور از حقیقت گوی بردی

اگر از وصل قرآنی خبردار

حقیقت خیربین بگذر ز اشرار

چو نیک و بد همه زین شه پدید است

از آن منصور در وی ره بدید است

همه سری که در عین کتاب است

از آن منصور در وی بیحجابست

دل پاکیزه باید کین بخواند

حقیقت سر جانان باز داند

دل پر گوهر معنی است ما را

ز قرآن دیدن مولی است ما را

حقیقت شیخ با قرآن مرا راز

بود زانم در این عالم سرافراز

مرا وصلست در قرآن پدیدار

ز قرآنم شده جانان پدیدار

مرا وصلست از قرآن حقیقت

دم از قرآن زدم اندر شریعت

ز اول تا به آخر راز جانان

حقیقت راز تو گفتم ز قرآن

دمی از سرّ قرآن گرد آگاه

حقیقت قل هوالله است آن شاه

محمد بیشکی قرآن در اینجا

نمود شرع کرد آن شاه دانا

تو اسرار محمد شیخ دیدی

اگر او یافتی در کل رسیدی

هزاران همچو منصور است بردار

بقول شرع این شاه جهاندار

جهان جان ما نور حضور است

که احمد بیشکی ذاتست و نور است

ره دعوت که کرد اینجا یقین او

ز قرآن کرد و آمد پیش بین او

نگفت او سر خود با هیچکس باز

از آن آمد ازین اعیان سرافراز

دگر چون او نیاید سوی دنیا

همه مقصود بد در کوی دنیا

چو مقصود آفرینش مصطفایست

یقین منصور او را رهنمایست

مرا مقصود اینجا بود احمد

ازو گشتیم منصور و مؤید

حقیقت یا رسول الله بردار

ز اسرار توام اینجا خبردار

خبرداری ز نور آفرینش

توئی در آفرینش نور بینش

خبرداری ز درد دین حقیقت

که کردستیم بردار طریقت

مرا بردار شرع تو یقین شد

دل وجانم ز ذاتم پیش بین شد

مرا بردار شرع تست دیدار

بجان و دل شدم ذاتت خریدار

در این بازار تو ای شاه عالم

دم تو میزنم ظاهر درین دم

تو میدانی که به از دیگران من

یقین اسرار تست اینجای روشن

مرا ای اول و آخر همه تو

حقیقت باطن و ظاهر همه تو

توئی مقصود ما اینجا طفیل است

هزاران به ز من در کوی خیل است

همه اینجاترا جویند وخواهند

کسانی کاندرین دار فنایند

که ایشان برده ره در قربت تو

رسیده در نمود حضرت تو

ترا زیبد که شاه جمله آئی

که هم ذاتی و دیدار خدائی

ترا زیبد که اندر گوی عالم

زنی از من برانی در یقین دم

ترا زیبد که جمله یار بینی

که اینجا دیده و دیدار بینی

ترا زیبد که سرّ کل بدانی

تو خود بودی یقین خود را بدانی

ترا زیبد که سرّ کل نمودی

در معنی بصورت برگشودی

ترا زیبد که شاه انبیائی

حقیقت شاه بیچون و چرائی

ترا زیبد که اندر دار منصور

نمائی جمله ذرات منصور

ره دید او گردانیش واصل

کنی مقصود او در عشق حاصل

چه گویم برتر از آنی که گویند

که در میدان تو مانند گویند

درین میدان شرعت همچو گوئی

شدم گردان ز دستم هایهوئی

درین میدان تو گردان شدستم

درین اسرار تو حیران شدستم

چنان حیران حکم شرعم ای یار

که میبینم وجود خویش بردار

مرا این پرده از رخ بازکردی

مرا اینجا تو صاحب راز کردی

مرا کردی در اینجا صاحب راز

بتو مینازم اینجا ای سرافراز

سرافرازی من از تست ای شاه

که از دید توام ای شاه آگاه

چنان از تو شدم آگه بآخر

که میبینم ترا از جمله ظاهر

چنان آگه شدم در آخر کار

که میبینم ترا من سرّ اسرار

زهی بنموده رخ در لاوالا

ترا جان در حقیقت ذات یکتا

چو میدانی چگویم شاه و سرور

همه ذرات و تو هستی یقین خور

تو میدانی چه گویم از دل و جان

که هستم جان و دل خاک رهت هان

که وصل تست در جانم هویدا

حقیقت در یکی زانم هویدا

هویدا بود من بود تو آمد

زیان من همه سود توآمد

زیان و سود چبود جان عشاق

فدای خاکپای تست ای طاق

یگانه در جهان جز تو کسی نیست

جهان نزد تو جانان جز خسی نیست

همه بهر تو پیدا کرد بیچون

در آن منزل سرای هفت گردون

غلام و چاکر تست این یگانه

یقین خورشید از آن دارد زبانه

مه از شرم رخت بگداخت اینجا

برتیرت سپرانداخت اینجا

تو از نوری و ذاتی در حقیقت

سپهسالار دینی و شریعت

همه اشیاء بتو گشته منور

چه تحت و فوق چه افلاک و اختر

زمین با قدر تودر عین دیدار

حقیقت یافته درخویش اسرار

فلک از نورتو روشن شد ای دوست

جهان تابنده گلشن شد ای دوست

اگر تو پیشوائی برتمامت

تو خواهی بود هم شاه قیامت

همه در سایهٔ تو در پناهست

که خواهی این گدایان را ز شاهست

گدای خرمنت منصور آمد

از آن در حضرتت منصور آمد

بجز تو کس نداند تا بمحشر

توئی در ذات آدم شاه و سرور

ره ذرات من بنمای با خویش

حجاب جمله شان بردار از پیش

چو ره دادند در عین وصالت

رسیده یافته عین کمالت

مگردان دورشان ازخویش جانا

مکن محروم این درویش جانا

تو دارم در دو عالم کس ندارم

بجز تو راه پیش و پس ندارم

تو دارم زانکه بخشیدی لقایم

حقیقت درد را کردم دوایم

تو دارم زانگه بیشک بحر رازی

از آن از هر دو عالم بینیازی

ترا دارم که ذاتی در دل و جان

ترا میبینم ای دیدار خوبان

سلامت میکنم اینجا سلامت

که ازتو یافتم عین وصالت

سلامت میکنم ای برگزیده

که مثل تو دگر عالم ندیده

سلامت میکنم ای ماه عشاق

که درجانی و جان از تست کل طاق

سلامت میکنم زیرا که جانی

درون جان تو گفتی من رآنی

سلامت میکنم زیرا که شاهی

توداری فرد دیدار الهی

سلامت میکنم بخشایشی کن

مرا در جان ودل آرایشی کن

سلامت میکنم اندر سردار

مرا اینجایگه ضایع بمگذار

سلامت میکنم دستم بریده

ز سرّ تست اینجا آرمیده

سلامت میکنم تا خود بسوزم

ز نورت شمع جانم برفروزم

سلامت میکنم درجزو و در کل

نباشد حکم ما ای دوست هر ذل

حقیقت بود منصور حقیقت

ز سر تا پای او نور حقیقت

بتو زنده است جانش بر سردار

تو میگوئی درونش سرّ اسرار

تو میگوئی هوالله در درونم

از آن عشاق اینجا رهنمونم

ترا میبینم اینجا گاه الحق

که درجان میزنی جانا انالحق

ترا میبینم اندر جسم و درجان

که میگوید اناالحق ذات اعیان

تو ذاتی جملهٔعالم صفاتت

تمامت گم شده در نور ذاتت

تو خورشیدی و عالم هست ذرات

همه فعلاندو تواندر صفت ذات

چو خود منصور از تو راز دیده

ترا در دیده خود او باز دیده

چگویم وصف تو توبیش از آنی

که خود نعت و ثنای خویش خوانی

چگویم وصف تو ای سرور کل

که خود وصف خودی ای سرور کل

همه هستی من از دیدن تست

دلم جز تو دو دست از دیگران شست

توئی نزدیک تو کای راهدیده

ز خود گفته یقین از خود شنیده

جهانت در تعجب ماند آخر

که بیچون آمدی در وی تو ظاهر

زمین از عزت تو نور دارد

که از تو این ز جان دستور دارد

ز نور شرع اندر کل آفاق

شدم ای جان و دل من در جهان طاق

ره شرعت سپردستم به تحقیق

که تا آخر تو بخشیدیم توفیق

ره شرع تو بسپردم در اینجا

مرا در شرع خود کردی تو یکتا

ره شرع تو بسپردم یقین من

از آنم کردی اینجا پیش بین من

ره شرع تو بسپردم در این راز

از آنم کردهٔ اینجا درم باز

ره شرع تو هر کو کرد جان شد

چو جان درجملگی صورت عیان شد

ره تو کردهام تا درگه تو

منم امروز جانا در ره تو

تو معشوقی واکنون من چه جویم

توی محبوب رازت با که گویم

تو معشوقی و من مسکینم ای دوست

از آن دارم چنین تمکینم ای دوست

حبیب خالق بیچون توئی شاه

که ازحال منی اینجای آگاه

چو تو اینجایگه کل حاضری باز

حقیقت درد ودیده ناظری باز

طفیل تست جسم و جان منصور

توی پیدائی و پنهان منصور

طفیل تست این دنیا سراسر

قیامت با یک انگشتت برابر

ز قرآنت چنانم من خبردار

که میگویم هوالله سرّ اسرار

مرا تا جان بود جان میفشانم

ز پیدائیت جان زان میفشانم

تو ای دلدار و در دل راز گوئی

تو ای نطقم که هر دم بازگوئی

حدیث عشق تو اندر سر دار

ابا شیخ کبیرت صاحب اسرار

جنیدت چاکر و شبلی غلامند

حقیقت در ره تو ناتمامند

توقع یا رسول الله دارم

که ایشانند اینجا گاه یارم

نظر درحال ایشان کن بتحقیق

مرایشان را درآنجا بخش توفیق

حقیت از تو اینجا هر چه هستند

ز شوق نام تو امروز مستند

هر آنکو کرد ما را اینچنین خوار

مر او را بخش اینجاگه خبردار

مر او را از بقا بخشی کمالش

نمود خویش بنمائی زوالش

توی فی الجمله ناظر باکه گویم

بجز وصل تو اینجاگه چه جویم

زمین و آسمان اینجا طفیل است

ملک با آدمی درجنب خیل است

نیارم مدح تو اینجایگه گفت

که مدح تو حقیقت پادشه گفت

وصالم بخش چون من بر سردار

حقیقت هستم ازوصلت خبردار

وصالم بخش چون اندر نمودت

فنا خواهم شد اندر بود بودت

وصالم بخش با اندر وصالت

نباشم هیچ جز اندر خیالت

جمالت گرچه ظاهر می نهبینم

ولیکن کل نما عین الیقینم

فنا خواهم شدن اندر ره تو

یقین از جانم اینجا آگه تو

حقیقت بهترین و مهترینی

حقیقت رحمة للعالمینی

توئی جان و همه همچون طلسم است

به هر کسوت نموده عین اسم است

حقیقت در یقین دانم خدایت

که میبینم به هر چیزی لقایت

لقایت در همه ظاهر نموده است

مرا دیدار تو آخر نموده است

بشرعت مدح گفتم در حقائق

اگرچه مینیاید اینت لایق

بخش ۱۵ - در کشف اسرار حق عزو جل: هر آن نقشی که بنموده است جانان بخش ۱۷ - در ذات و صفات و عین الیقین فرماید: کجائی تو که دربود و جودی

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.