گنجور

(۱۱) حکایت سلطان محمود با ایاز

مگر سلطان دین محمود یک روز
ایاز خویش را گفت ای دلفروز
کرا دانی تو از مه تا بماهی
که ازمن بیش دارد پادشاهی
غلامش گفت ای شاه جهاندار
منم در مملکت بیش از تو صد بار
چو ملکم این چنین زیر نگین است
چه جای ملکت روی زمین است
پس آنگه شاه گفت آن نازنین را
که ای بنده چه حجّت داری این را
زبان بگشاد ایاز و گفت ای شاه
چه می‌پرسی چو زین رازی تو آگاه
اگرچه پادشاهی حاصل تست
ولیکن پادشاه تو دل تست
دل تو زیرِ دست این غلامست
مرا این پادشاهی خود تمامست
توئی شاه و دلت شاه تو امروز
ولی من بر دل تو شاه پیروز
فلک را رشک می‌آید ز جاهم
که من پیوسته شاه شاه خواهم
چه گرملک تو ملکی مطلق آمد
ولی ملک ایازت بر حق آمد
چو اصل تو دلست و دل نداری
بگو تا مملکت را بر چه کاری

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مگر سلطان دین محمود یک روز
ایاز خویش را گفت ای دلفروز
هوش مصنوعی: روزگاری سلطان دین محمود به ایاز که دل‌ربا و خوش‌چهره بود، گفت:
کرا دانی تو از مه تا بماهی
که ازمن بیش دارد پادشاهی
هوش مصنوعی: هر کس که از مه ( ماه) بیشتر است، نمی‌تواند برتری و سلطنت واقعی را درک کند، زیرا آنچه برتری می‌آورد، فقط مقام و پادشاهی نیست.
غلامش گفت ای شاه جهاندار
منم در مملکت بیش از تو صد بار
هوش مصنوعی: غلام به شاه می‌گوید: من در این سرزمین بیشتر از تو، به اندازه‌ای که صد بار باشد، نفوذ و قدرت دارم.
چو ملکم این چنین زیر نگین است
چه جای ملکت روی زمین است
هوش مصنوعی: اگر من اینطور تحت سلطه و کنترل قرار داشته باشم، دیگر چه نیازی به حکومت بر زمین است؟
پس آنگه شاه گفت آن نازنین را
که ای بنده چه حجّت داری این را
هوش مصنوعی: سپس شاه به آن فرد نازنین گفت: "ای بنده، تو چه دلیلی برای این موضوع داری؟"
زبان بگشاد ایاز و گفت ای شاه
چه می‌پرسی چو زین رازی تو آگاه
هوش مصنوعی: ایاز زبانش را باز کرد و گفت: «ای شاه، چرا چنین سوال می‌کنی وقتی که تو خود از این راز باخبری؟»
اگرچه پادشاهی حاصل تست
ولیکن پادشاه تو دل تست
هوش مصنوعی: با وجود اینکه تو مقام و قدرت زیادی داری، اما سلطنت واقعی تو بر دل و احساسات دیگران حاکم است.
دل تو زیرِ دست این غلامست
مرا این پادشاهی خود تمامست
هوش مصنوعی: دل تو در اختیار و تحت سلطه‌ی این بنده است و این برای من مانند یک حکومت و پادشاهی کامل است.
توئی شاه و دلت شاه تو امروز
ولی من بر دل تو شاه پیروز
هوش مصنوعی: تو امروز مانند یک شاه هستی و دل تو نیز در حال سلطنت است، اما من بر دل تو پیروزی یافته‌ام.
فلک را رشک می‌آید ز جاهم
که من پیوسته شاه شاه خواهم
هوش مصنوعی: آسمان به خاطر جایگاه من حسرت می‌خورد، زیرا من همیشه آرزوی بزرگی و سلطنت دارم.
چه گرملک تو ملکی مطلق آمد
ولی ملک ایازت بر حق آمد
هوش مصنوعی: اگرچه بزرگی تو بی‌نهایت و مطلق است، اما ملک و سلطنت تو بر اساس حقیقت و واقعیت است.
چو اصل تو دلست و دل نداری
بگو تا مملکت را بر چه کاری
هوش مصنوعی: اگر دل و احساسات تو در جایگاه اصلی قرار دارند و تو از این احساسات بی‌خبری، بهتر است بگویی که زندگی‌ات بر اساس چه چیزی پایه‌گذاری شده است.