گنجور

بخش ۲۷ - در دستور اربعین اول فرماید

چو کردی اربعین اول آغاز
ز هر کس تا توانی پوش آن راز
در آن مدت که آن خواهی برآورد
بکم خوردن ترا باید سرآورد
بباید احتیاط طعمه کردن
پس آنگه لقمه‌ها بر خود شمردن
کنی هر شب بتدریج اندکی کم
که تا از نفس ناید بر دلت غم
شب اول دو صد درهم خورش کن
بدان خوردن تنت را پرورش کن
بدین ترتیب هر شب میفکن پنج
که تا قوتت شود پنجاه بیرنج
همان پنجه مقرر تا بآخر
که تا ضعفی نگردد در تو ظاهر
اگر میلت بشیرین باشد و چرب
مشو با نفس خود پیوسته در حرب
بهر هفته بخور شیرین و چربی
درین معنی مکن با نفس حربی
ولی باید که یک گوشه گزینی
نداند کس که تو گوشه گزینی
اگر جفت حلالت هم نداند
ترا بهتر که آن پوشیده ماند
بپوشی از خلایق حال خود را
که کس واقف نگردد نیک و بد را
اگر معروف خواهی شد برین کار
برون جمع باید شد بناچار
یکی گوشه گزین از بهر خلوت
که تا یابد دلت آرام و سلوت
چنان جائی که باشد تنگ و تاریک
در او اندیشه‌ها میکن تو باریک
ولی پوشیده باید آن ز هر کس
چنانکه آن جای را تو دانی و بس
اگر پیرت نشاند باک نبود
دم او بر تو جز تریاک نبود
بهرجائی که او گوید تو بنشین
صلاح کار خود یکسر در آن بین
مکن ترک جماعت وان جمعه
بری شو از ریا و ذوق سمعه
برون میرو ولی از خلق مگریز
بصورت با کسی اندر میامیز
همیشه با وضو و ذکر میباش
بجان آنگه بدل با فکر میباش
بنصف آخر شب پاس میدار
تطوع میگذار و اشک میبار
شب هر جمعهٔ میدار زنده
بجان بشنو تو ای مرد رونده
اگر نوری ببینی یا خیالی
نظر با آن مکن در هیچ حالی
اگر پیرت بود از پیر می‌پرس
بهر مشکل ازو تعبیر می‌پرس
بصورت گر بود پیرت ز تو دور
مدار احوال خود از پیر مستور
اگر ممکن بود اعلام کردن
به پیر خویشتن پیغام کردن
مدار احوال خود پوشیده از پیر
که پیرت خود بسازد جمله تدبیر
چو پیر آنجا نباشد ذکر میکن
درین معنی همیشه فکر میکن
همان احوال را پوشیده میدار
که خود مکشوف گردد بر تو اسرار
به عشر اولین تسبیح کن ذکر
بگو عشر دوم تمجید با فکر
در تهلیل باید بعد از آن سفت
که تهلیلست ازتو بهترین گفت
بدین شیوه که شد گفته نگهدار
ز خواب و خورد و وز گفت وز کردار
اگر دولت بود یار و قرینت
بآخر آید اول اربعینت

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چو کردی اربعین اول آغاز
ز هر کس تا توانی پوش آن راز
هوش مصنوعی: وقتی که به اربعین اول رسیدی، سعی کن از هر کسی که می‌توانی آن راز را بپوشانی.
در آن مدت که آن خواهی برآورد
بکم خوردن ترا باید سرآورد
هوش مصنوعی: در آن زمان که به خواسته‌ات می‌رسی، باید خود را آماده کنی و از کم‌خوری خودداری کنی.
بباید احتیاط طعمه کردن
پس آنگه لقمه‌ها بر خود شمردن
هوش مصنوعی: ابتدا باید با احتیاط به شکار پرداخت و بعد از آن، با آرامش تعداد طعمه‌ها را شمرد.
کنی هر شب بتدریج اندکی کم
که تا از نفس ناید بر دلت غم
هوش مصنوعی: هر شب به تدریج کمی از بار غم و اندوهت را کاهش بده، تا این که دیگر احساس سنگینی و ناراحتی بر دلت حاکم نشود.
شب اول دو صد درهم خورش کن
بدان خوردن تنت را پرورش کن
هوش مصنوعی: شب اول با دوصد درهم سفره‌ای بچین و با آن خوردن، به پرورش بدنت بپرداز.
بدین ترتیب هر شب میفکن پنج
که تا قوتت شود پنجاه بیرنج
هوش مصنوعی: هر شب پنج نیرنگ و حیله را کنار بگذار تا انرژی و قدرت تو به اندازه پنجاه برسد.
همان پنجه مقرر تا بآخر
که تا ضعفی نگردد در تو ظاهر
هوش مصنوعی: به همان اندازه که تو را آماده کرده‌اند، باید به ادامه مسیرت بپردازی تا هیچ ضعفی در تو نمایان نشود.
اگر میلت بشیرین باشد و چرب
مشو با نفس خود پیوسته در حرب
هوش مصنوعی: اگر خواسته‌ات شیرین باشد، اما با نفس خود همراه نشو و از مبارزه دست برندار.
بهر هفته بخور شیرین و چربی
درین معنی مکن با نفس حربی
هوش مصنوعی: هر هفته از زندگی لذت ببر و از خوراکی‌های خوشمزه و چرب استفاده کن، اما در این لذت نباید به جنگ و جدال و تضاد بپردازی.
ولی باید که یک گوشه گزینی
نداند کس که تو گوشه گزینی
هوش مصنوعی: اما باید که در جایی پنهان شوی، و هیچ‌کس نداشته باشد که تو در کجا پنهان هستی.
اگر جفت حلالت هم نداند
ترا بهتر که آن پوشیده ماند
هوش مصنوعی: اگر شریک زندگی‌ات هم تو را نشناسد، بهتر است که این موضوع پنهان بماند.
بپوشی از خلایق حال خود را
که کس واقف نگردد نیک و بد را
هوش مصنوعی: در اینجا گفته می‌شود که اگر انسان وضعیتی از خودش را از دیگران پنهان کند، هیچ‌کس نمی‌تواند حقیقت حال او را دریابد، چه خوب باشد و چه بد.
اگر معروف خواهی شد برین کار
برون جمع باید شد بناچار
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در این کار معروف شوی، ناچار باید از جمع و اجتماع دوری کنی.
یکی گوشه گزین از بهر خلوت
که تا یابد دلت آرام و سلوت
هوش مصنوعی: یک جایی را برای خود انتخاب کن تا بتوانی در تنهایی‌ات آرامش و سکوت پیدا کنی.
چنان جائی که باشد تنگ و تاریک
در او اندیشه‌ها میکن تو باریک
هوش مصنوعی: در جایی که فضا تنگ و تاریک است، انسان باید در فکر و اندیشه خود دقت بیشتری به خرج دهد و خود را محدودتر کند.
ولی پوشیده باید آن ز هر کس
چنانکه آن جای را تو دانی و بس
هوش مصنوعی: ولی باید آن را از هر کس پنهان کرد، چنان‌که تو به تنهایی از آن آگاهی داری.
اگر پیرت نشاند باک نبود
دم او بر تو جز تریاک نبود
هوش مصنوعی: اگر بزرگ‌تر یا آموزش‌دهنده‌ات تو را مورد توجه قرار دهد، نباید نگران باشی، زیرا در این شرایط تنها نشانه‌ی توجه او به تو، همان احساس وابستگی و نیاز است.
بهرجائی که او گوید تو بنشین
صلاح کار خود یکسر در آن بین
هوش مصنوعی: هر جا که او بخواهد، تو صبر کن و آرام بنشین. باید بدان که تمام خیر و صلاح کار تو در آنجاست.
مکن ترک جماعت وان جمعه
بری شو از ریا و ذوق سمعه
هوش مصنوعی: تنها نرو و از جمع دور نشو، زیرا گریز از تظاهر و جلب توجه دیگران بر تو واجب است.
برون میرو ولی از خلق مگریز
بصورت با کسی اندر میامیز
هوش مصنوعی: به بیرون برو، اما از مردم دوری کن و با کسی در ارتباط نزدیکی قرار مگیر.
همیشه با وضو و ذکر میباش
بجان آنگه بدل با فکر میباش
هوش مصنوعی: همیشه با وضو و یاد خدا باش و در عین حال با فکر و اندیشه در کارهایت پیش برو.
بنصف آخر شب پاس میدار
تطوع میگذار و اشک میبار
هوش مصنوعی: در نیمه‌های شب، زمانی که همه جا آرام است، به نماز و نیایش بپرداز و احساسات خود را با اشک‌هایی که می‌ریزی، ابراز کن.
شب هر جمعهٔ میدار زنده
بجان بشنو تو ای مرد رونده
هوش مصنوعی: در هر شب جمعه، زمانی که جشن می‌گیری، به صدای زندگی گوش کن، ای مردی که در مسیر خود حرکت می‌کنی.
اگر نوری ببینی یا خیالی
نظر با آن مکن در هیچ حالی
هوش مصنوعی: اگر نوری را مشاهده کردی یا به خیالی برخوردی، در هیچ شرایطی به آن نگاه نکن.
اگر پیرت بود از پیر می‌پرس
بهر مشکل ازو تعبیر می‌پرس
هوش مصنوعی: اگر در مشکلی با چهره‌ای کهنه و با تجربه روبرو شدی، بهتر است که از او کمک و راهنمایی بگیری.
بصورت گر بود پیرت ز تو دور
مدار احوال خود از پیر مستور
هوش مصنوعی: اگر چهره‌ای زشت و پیر داری، از نزدیک کردن خود به او دوری کن و احوال خود را از او پنهان نگه‌دار.
اگر ممکن بود اعلام کردن
به پیر خویشتن پیغام کردن
هوش مصنوعی: اگر امکانش باشد، باید به خودم بگویم و پیغامی به درون خودم ارسال کنم.
مدار احوال خود پوشیده از پیر
که پیرت خود بسازد جمله تدبیر
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به این موضوع اشاره دارد که باید از مسائل و مشکلات زندگی خود به طور پنهانی و خفی عمل کنیم و در عین حال، به تجربه و دانایی پیران زندگی خود اعتماد کنیم. چون آنها می‌توانند راه و چاره‌های مناسبی برای حل مشکلات ما پیشنهاد دهند. در واقع، پیران با تدبیر و حکمت خود می‌توانند ما را در مسیر درست هدایت کنند.
چو پیر آنجا نباشد ذکر میکن
درین معنی همیشه فکر میکن
هوش مصنوعی: اگر آن شخص سالخورده در آنجا نباشد، در این مورد به یاد داشته باش و همیشه در این‌باره فکر کن.
همان احوال را پوشیده میدار
که خود مکشوف گردد بر تو اسرار
هوش مصنوعی: احوال و شرایط خود را به گونه‌ای نگه‌دار که رازها و اسرار زندگی‌ات به طور ناخواسته برای تو آشکار نشود.
به عشر اولین تسبیح کن ذکر
بگو عشر دوم تمجید با فکر
هوش مصنوعی: به آغاز تسبیح، ذکر خدا را بر زبان بیاور و در مرحله بعد، با تفکر و دقت، او را ستایش کن.
در تهلیل باید بعد از آن سفت
که تهلیلست ازتو بهترین گفت
هوش مصنوعی: در تحسین و تمجید باید بعد از آن بیاندیشی که بهترین سخن از تو چه چیزی است.
بدین شیوه که شد گفته نگهدار
ز خواب و خورد و وز گفت وز کردار
هوش مصنوعی: به این شکل که گفته شده، مراقب باش از خواب و خوراک و همچنین از گفتار و کردار خود.
اگر دولت بود یار و قرینت
بآخر آید اول اربعینت
هوش مصنوعی: اگر سرنوشت به تو کمک کند، در پایان کار، نتیجه‌ای خوب به دست خواهی آورد.