گنجور

بخش ۲۶ - در بیان مواظبت بریاضت و چهار اربعین و کیفیت آن

مربّی باید ای جان اندر این راه
که او باشد ز سر کار آگاه
تن اندر راه دین باید در آورد
چهارت اربعین باید سر آورد
ترا در اربعینت پیر باید
که هر خواب ترا تعبیر باید
طبیب معنی آمد پیر این کار
بدین دعوی مکن انکار زنهار
طبیب حاذقت باید براندیش
تو معلولی هزاران علتی پیش
اگر بی پیر باشد اربعینت
بود شیطان در او یار و معینت
تو ربانی ز شیطانی ندانی
درین معنی فرو مانی بمانی
هوائی را خدائی خوانی آنگاه
فرو بندند بر تو یکسر آن راه
اگر باهستی و همدست کردی
به زیر پای شیطان پست گردی
بمانی در خیالات هوائی
بعمر اندر نیابی زو روائی
علاجت بعد ازاین دیگر نشاید
که غول مستیت از ره رباید
مجو از پیر خود زنهار دوری
تو میکن دایماً با او صبوری
بمعنی حاضر درگاه او باش
مدام اندر پناه جاه او باش
بصورت گر شوی از پیر خود دور
بمعنی زو مشو یک لحظه مهجور
بمعنی چون شوی همراه و حاضر
بود پیوسته پیرت در تو ناظر
چو غایب صورتی حاضر صفت باش
که تا بیرون شوی از صف اوباش
بمعنی چونکه غایب گشتی ای یار
برون رفتی یقین از جمع احرار
بصورت حاضر وغایب بمعنی
همه زرق است و تلبیس است و دعوی
بزرق و حیلت ودعوی و تلبیس
نگردد از تو راضی جز که ابلیس
بمعنی حاضر وغایب بصورت
اگر وقتی تو کردی از ضرورت
ندارد غیبت صورت زیانی
چو معنی نیست غایب یک زمانی
نمی‌گویم که صورت معتبر نیست
که کار صورت ای جان مختصر نیست
ولی چون تابع معنی است ای یار
بکسب معنی خود می‌کند کار
نباشد این چنین کار همه کس
خبرداران معنی را بود بس

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مربّی باید ای جان اندر این راه
که او باشد ز سر کار آگاه
هوش مصنوعی: معلم باید به فراگیر خود توجه کند و در این مسیر همواره از جزئیات و مسائلش آگاه باشد.
تن اندر راه دین باید در آورد
چهارت اربعین باید سر آورد
هوش مصنوعی: برای پیروی از دین، باید بدن را آماده کرد و چهار بار چهل روز را با جدیت و صبر سپری کرد.
ترا در اربعینت پیر باید
که هر خواب ترا تعبیر باید
هوش مصنوعی: در ایام اربعین، کسی باید وجود داشته باشد که خواب‌های تو را تعبیر کند و به تو کمک کند تا آنها را بفهمی.
طبیب معنی آمد پیر این کار
بدین دعوی مکن انکار زنهار
هوش مصنوعی: پیر و پزشک این فن می‌گوید که در این موضوع تردید نکن و بی‌جهت انکار نکن، مراقب باش.
طبیب حاذقت باید براندیش
تو معلولی هزاران علتی پیش
هوش مصنوعی: برای درمان تو، دکتر ماهری باید وجود داشته باشد که به عمق مشکلات تو پی ببرد، زیرا تو از مشکلات و بیماری‌های زیادی رنج می‌بری.
اگر بی پیر باشد اربعینت
بود شیطان در او یار و معینت
هوش مصنوعی: اگر بدون راهنما باشی، در روز اربعین شیطان همراه و کمک‌کار تو خواهد بود.
تو ربانی ز شیطانی ندانی
درین معنی فرو مانی بمانی
هوش مصنوعی: تو از جنس فرشتگان و نیکی‌ها هستی، نه از جنس شیطان و کارهای زشت. در این حقیقت و واقعیت عمیق، تو به نوعی درنگ کرده و متوجه نخواهی شد که چه ویژگی‌هایی را در خود داری.
هوائی را خدائی خوانی آنگاه
فرو بندند بر تو یکسر آن راه
هوش مصنوعی: اگر خود را به خدایی نسبت دهی و خود را در او بالاتر بینی، در نهایت تمام درها بر تو بسته می‌شود.
اگر باهستی و همدست کردی
به زیر پای شیطان پست گردی
هوش مصنوعی: اگر به شیطان کمک کنی و با او همدست شوی، در نهایت به جایگاه پایین و حقیری می‌رسی.
بمانی در خیالات هوائی
بعمر اندر نیابی زو روائی
هوش مصنوعی: اگر در خیالات و خواب‌های خود بمانی و به واقعیت‌ها توجه نکنی، هرگز نتوانی از آن چیزها چهره‌ای واقعی ببینی یا تغییراتی را در زندگی‌ات تجربه کنی.
علاجت بعد ازاین دیگر نشاید
که غول مستیت از ره رباید
هوش مصنوعی: در آینده بهتر است که به دنبال درمانی نباشی، زیرا وجود غول مست تو ممکن است تو را از مسیر صحیح منحرف کند.
مجو از پیر خود زنهار دوری
تو میکن دایماً با او صبوری
هوش مصنوعی: از استاد خود دوری نکن، زیرا او دائماً به تو عشق و صبر می‌آموزد.
بمعنی حاضر درگاه او باش
مدام اندر پناه جاه او باش
هوش مصنوعی: همواره در حضور و در کنار او باش و همیشه در حمایت جایگاه او قرار بگیر.
بصورت گر شوی از پیر خود دور
بمعنی زو مشو یک لحظه مهجور
هوش مصنوعی: اگر به صورت معشوقه‌ات تبدیل شوی، از پیر و ریش‌سفید خود دور نشو، یعنی هرگز از او یک لحظه هم دور نشو.
بمعنی چون شوی همراه و حاضر
بود پیوسته پیرت در تو ناظر
هوش مصنوعی: وقتی که تو همیشه همراه و حاضر باشی، پیر و راهنمایت همیشه ناظر بر تو خواهد بود.
چو غایب صورتی حاضر صفت باش
که تا بیرون شوی از صف اوباش
هوش مصنوعی: به گونه‌ای باشید که هرچند غایب هستید، ویژگی‌های خوب و نیکو را از خود بروز دهید. این‌گونه خواهید توانست از میان جمع‌های ناهمگون و ناسالم بیرون بیایید.
بمعنی چونکه غایب گشتی ای یار
برون رفتی یقین از جمع احرار
هوش مصنوعی: ای یار، تو که غایب شدی و از میان ما رفتی، به درستی که از جمع آزادگان دور گشتی.
بصورت حاضر وغایب بمعنی
همه زرق است و تلبیس است و دعوی
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که وجود چیزی که هم حاضر است و هم غایب، فقط ظاهری و فریبنده است و در واقع به نوعی نیرنگ و ادعا تبدیل می‌شود. در واقع، هیچ حقیقتی در پس آن وجود ندارد و تنها برای فریب و جذب توجه به کار می‌رود.
بزرق و حیلت ودعوی و تلبیس
نگردد از تو راضی جز که ابلیس
هوش مصنوعی: هیچ‌کس جز ابلیس از فریب و نیرنگ و تظاهر تو راضی نخواهد بود.
بمعنی حاضر وغایب بصورت
اگر وقتی تو کردی از ضرورت
هوش مصنوعی: اگر زمانی که تو به ضرورت نیازمند شدی، فراخور حال و احوال خود به موضوع نگاه کنی، می‌توانی هم حضور و هم غیاب را درک کنی.
ندارد غیبت صورت زیانی
چو معنی نیست غایب یک زمانی
هوش مصنوعی: غیبت و جدا بودن از کسی، به اندازه‌ای ضرر ندارد که اگر معنای او را درک نکنیم و او را فقط به عنوان غایبی ببینیم.
نمی‌گویم که صورت معتبر نیست
که کار صورت ای جان مختصر نیست
هوش مصنوعی: من نمی‌گویم که زیبایی ظاهری اهمیت ندارد، اما کار اصلی و ارزش واقعی فراتر از ظاهر است.
ولی چون تابع معنی است ای یار
بکسب معنی خود می‌کند کار
هوش مصنوعی: اما چون تابع معنای خود است، ای دوست، به کسب معنای خود مشغول می‌شود.
نباشد این چنین کار همه کس
خبرداران معنی را بود بس
هوش مصنوعی: هر کسی که در کار دیگران دخالت می‌کند و در موضوعات غیر مربوط نظر می‌دهد، باید بداند که این کار همیشه درست نیست و بهتر است که فقط افرادی که در آن زمینه تخصص دارند، نظر بدهند.