گنجور

بخش ۱۶ - در بیان ریاضت فرماید

یکی دلقی و دو نان و سجاده
چو دانا گوشهٔ عزلت فتاده
بترک جمله بایداکردی یار
ارادت را نشاید جز که اینکار
بدان ای طالب راه سعادت
که آمد اصل کارت با سه عادت
نخستین آنکه اندک خوار گردی
اگر پرخور شوی پر خوار گردی
دوم کم گوی تا گردی سلامت
که پرگوئی بسی دارد ملامت
سیم کم خسب تا کاهل نگردی
که از کاهل نیاید هیچ مردی
تو دایم این سه عادت را نگهدار
سعادت بر تو بگشاید همه کار
که تا یابی در این ره اجتهادی
همی کن دائماً با خود جهادی
بجد و جهد و سعی و طاقت خویش
خورش از خود بگیر ای مرد درویش
خورش چون از وجودت پاک باشد
خورنده رهرو و چالاک باشد
خورش در راه تو اصل تمام است
ز خوردن کار هرکس بانظام است
خورش را اصل راه کار دین دان
خللها ازخورش آمد یقین دان
هران تن کو بشبهت پرورش کرد
هر آن آفت کزو آید خورش کرد
که تا یابی تو ذوقی از طریقت
شود مکشوف بر جانت حقیقت
ز تقوی جامهٔ ایمان خود دوز
که تا عریان نمانی اندرین روز
چو با شرع تو تقوی یار نبود
بنزد خاصگانت بار نبود
اگر خواهی که باشی رهرو تیز
ز پیش مال و جاه خویش برخیز
چو اندر بند مال و قید جاهی
نیابی هیچ مقصودی که خواهی
سر موئی مشو خارج از آداب
که تا بیدار گردد بختت ازخواب

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یکی دلقی و دو نان و سجاده
چو دانا گوشهٔ عزلت فتاده
هوش مصنوعی: یک درویش با یک لباس ساده، دو نان و یک سجاده در گوشهٔ خلوتی نشسته است، همچون فردی دانا و عاقل.
بترک جمله بایداکردی یار
ارادت را نشاید جز که اینکار
هوش مصنوعی: بهتر است همه چیز را رها کنی، زیرا عشق و ارادت به یارت تنها جز این کار نمی‌تواند باشد.
بدان ای طالب راه سعادت
که آمد اصل کارت با سه عادت
هوش مصنوعی: ای کسی که به دنبال خوشبختی هستی، بدان که برای رسیدن به هدف اصلی زندگیت به سه ویژگی نیاز داری.
نخستین آنکه اندک خوار گردی
اگر پرخور شوی پر خوار گردی
هوش مصنوعی: اگر مقدار کمی هم از غذا بخوری، ممکن است کمی ضعیف شوی، اما اگر شکم‌پرست باشی، به طرز محسوسی ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر خواهی شد.
دوم کم گوی تا گردی سلامت
که پرگوئی بسی دارد ملامت
هوش مصنوعی: برای حفظ سلامت خود، کمتر سخن بگو، زیرا پرحرفی معمولاً به سرزنش و ملامت می‌انجامد.
سیم کم خسب تا کاهل نگردی
که از کاهل نیاید هیچ مردی
هوش مصنوعی: بیدار و فعال باش تا تنبل نشوی، زیرا از انسان‌های تنبل هیچ کاری برنمی‌آید.
تو دایم این سه عادت را نگهدار
سعادت بر تو بگشاید همه کار
هوش مصنوعی: همیشه این سه ویژگی را حفظ کن، تا خوشبختی برایت به ارمغان آورد و همه چیز را بر وفق مرادت کند.
که تا یابی در این ره اجتهادی
همی کن دائماً با خود جهادی
هوش مصنوعی: برای اینکه در این مسیر به درک و دانش جدیدی برسی، باید مدام در تلاش و کوشش باشی و خود را به چالش بکشی.
بجد و جهد و سعی و طاقت خویش
خورش از خود بگیر ای مرد درویش
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش و زحمت و توان خود، مثل آفتاب از درون خود نور و روشنی بیافرین، ای مرد زاهد و بی‌نیاز.
خورش چون از وجودت پاک باشد
خورنده رهرو و چالاک باشد
هوش مصنوعی: وقتی که خورشید از وجود تو عاری باشد، راهم آن کس می‌شود که با انرژی و شتاب در حرکت است.
خورش در راه تو اصل تمام است
ز خوردن کار هرکس بانظام است
هوش مصنوعی: در مسیر تو، خورشید حقیقت و زنده‌گی به شمار می‌رود و هر فرد باید به ترتیب و نظم خاصی به انجام کارهای خود بپردازد.
خورش را اصل راه کار دین دان
خللها ازخورش آمد یقین دان
هوش مصنوعی: خورش را باید اصل و اساس راه و کار دین بدانیم، زیرا قطعاً مشکلات و نقایص از خورش ناشی می‌شود.
هران تن کو بشبهت پرورش کرد
هر آن آفت کزو آید خورش کرد
هوش مصنوعی: هر کسی که در تربیت خود به مسیری نادرست برود، از همانجهت با مشکلات و آسیب‌های جدی مواجه خواهد شد.
که تا یابی تو ذوقی از طریقت
شود مکشوف بر جانت حقیقت
هوش مصنوعی: تا زمانی که تو از راه و روش زندگی معنوی لذت و ذوقی پیدا نکنی، حقیقت وجودی‌ات به تو آشکار نخواهد شد.
ز تقوی جامهٔ ایمان خود دوز
که تا عریان نمانی اندرین روز
هوش مصنوعی: از تقوا و پرهیزکاری، لباس ایمان خود را بدوز که در این روز، بی‌پوشش و عریان نمانی.
چو با شرع تو تقوی یار نبود
بنزد خاصگانت بار نبود
هوش مصنوعی: وقتی که تقوا در کنار قوانین تو وجود نداشته باشد، نزد محبت‌ورزان تو ارزشی نخواهد داشت.
اگر خواهی که باشی رهرو تیز
ز پیش مال و جاه خویش برخیز
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به سمت پیشرفت و موفقیت بروی، باید از دلبستگی به ثروت و مقام خود فاصله بگیری و به حرکت درآیی.
چو اندر بند مال و قید جاهی
نیابی هیچ مقصودی که خواهی
هوش مصنوعی: وقتی که اسیر مال و منوال و مقام باشی، به هیچ هدفی که می‌خواهی نخواهی رسید.
سر موئی مشو خارج از آداب
که تا بیدار گردد بختت ازخواب
هوش مصنوعی: هرگز از رفتارهای درست خارج نشو، زیرا ممکن است بخت و اقبال تو به خواب رفته باشد و تنها با رعایت آداب مناسب به بیداری و خوش‌شانسی برسی.