گنجور

بخش ۱۱ - در بیان و شرف علم فرماید

شرف از علم حاصل کن تو جانا
عزیز آمد همیشه مرد دانا
نباشد هیچ عزت به ز دانش
نباید بُد دمی غافل ز دانش
همیشه مرد گردد حاصل از علم
مبادا هیچکس بی‌حاصل از علم
شرف شد مرد را حاصل ز دانش
نباید بد دمی غافل ز دانش
شرف خواهی تو علم آموز دایم
درین اندیشه خود را سوز دایم
که تا جانت شود روشن ز دانش
وجود تو شود گلشن ز دانش
بعلمست آدمی انسان مطلق
چو علمش نیست شد حیوان مطلق
ولی علم تو باید با عمل یار
که تا شاخ امیدت آورد بار
چو علمت با علم انباز گردد
همه کار تو برگ و ساز گردد
چو علمت بی عمل باشد سفیهی
چو باعلمت عمل باشد فقیهی
ترا چون در عمل تقصیر باشد
ز نفست دیو را توقیر باشد
عمل با علم چون شد یار و هم پشت
نماند دیو را جز باد در مشت
چو علمت هست جانا در عمل کوش
که تا پندت بود چون حلقه در گوش
چو علمت همت پیش آور تو کردار
که تا هر کس ترا بیند کند کار
چوعالم بیعمل شد گاه وبیگاه
شود هر کس ز او گستاخ و گمراه
چو علم آموختی رو در عمل آر
که تا یابی بنزد حضرتش بار
چو علمت با عمل همکار نبود
بنزد راسخونت بار نبود
هدایت را بعلم اندر عمل دان
ازو یابی تو نزدیکی بیزدان
چو با علمت عمل هم یار نبود
هدایت را بنزدت کار نبود
مقصر در عمل مهجور باشد
مدام از حضرت حق دور باشد
بعلم اندر تو توفیر عمل کن
در آن توفیر تقصیر عمل کن
چوعلمت باعمل همراز گردد
عمل با علم تو انباز گردد
تو با علم و عمل باش ای برادر
که تاکار تو گردد جمله در خور
بسا گنجا که یابی در معانی
پر از در خوشاب و لعل کانی
بدانی سر شرع مصطفی را
از آن دانش کنی حاصل صفا را
عمل بی‌علم خود سودی ندارد
چو بیماری که بهبودی ندارد
چو بی علمت بود اعمال میدان
بود راضی و خوشحال از تو شیطان
چو اعمال تو بی‌علمست یکسر
بکاری باز ناید روز محشر
عمل را علم چون جانست دایم
وجود شخص از جانست قایم
چو بی جان را بدن ناید بکاری
طمع دروی کند هر مور و ماری
عمل را علم باید زانکه جاهل
بود از شرط و رکن فرض غافل
فرایض از سنن چون بازنشناخت
بیاید پیشکش با دیو پرداخت
عمل بی علم باشد جهل مطلق
بجهل ای جان نشاید یافتن حق
عمل با علم و با اخلاص باید
که در محشر ازو کاری براید
منه تفضیل جهل خویش بر علم
سعادت جمله مدفونست در علم
اگرچه بی عمل شد مرد عالم
نباشد از ثوابی فرد عالم
مثال علم اگرچه با عمل نیست
بگویم زانکه در گفتن خلل نیست
بود چون آنکسی که راه داند
ولی تا صد ره از آن باز ماند
طبیعت پای جهل او نبندد
عمل ناکردن از خود می‌پسندد
نهاون میکند ره را نپوید
ولیکن وصف ره با جمله گوید
اگرچه پای جهلش بسته گردد
بعلمش جاهل از خود رسته گردد
ازو هر کس نشان راه جوید
زبان دارد نشانها باز گوید
چو او یکسر کسان را ره نماید
بود روزی که خود را برگشاید
ثواب آن نشانها را که گوید
گشاده گردد و ره را بپوید
هر آنکس کو دلیل نیک داند
هم او خود را بمنزل در رساند
بود چون کور مادر زاد جاهل
که باشد از ره و بیراه غافل
نهد رو در بیابان راه داند
خلایق را از آن بیراه خواند
مشو گستاخ چون او گردد آگاه
بود بیشک فتاده در بن چاه
چو متبوع افتد اندر چاه بی شک
درافتد تابعانش جمله یک یک
عجب چاهیست این چاه طبیعت
مشو زنهار گمراه طبیعت
در آن چه گر فتادی در نیائی
که اندر وی نیابی روشنائی
عمل کن تا که اخلاص آورد یار
که بی اخلاص برناید ترا کار
چو مقرون گشت اخلاصت باعمال
قبول حضرت آید جمله افعال
عمل با علم و با اخلاص چون شد
ز نورش زهرهٔ شیطان بخون شد
خطر دارد بسی در راه مخلص
بفضل حق شود آگاه مخلص
که اخلاصی که در وی شد هویدا
ز استعمال شرعش گشت پیدا
چو از حضرت بیامد آن هدایت
که از شارع شناسد این حکایت
همین دانش بود او را چو پیری
خطر برخیزد و گردد خطیری
بجو پیری اگر تو مرد راهی
که باشد پیر همچون روشنائی

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

شرف از علم حاصل کن تو جانا
عزیز آمد همیشه مرد دانا
هوش مصنوعی: ای عزیز، برای به دست آوردن احترام و شرف، باید علم و دانش کسب کنی، زیرا همیشه مردان با دانش از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
نباشد هیچ عزت به ز دانش
نباید بُد دمی غافل ز دانش
هوش مصنوعی: هیچ چیزی به اندازه‌ی دانش ارزشمند نیست و نباید حتی برای لحظه‌ای از اهمیت آن غافل شد.
همیشه مرد گردد حاصل از علم
مبادا هیچکس بی‌حاصل از علم
هوش مصنوعی: کسی که علم را به دست می‌آورد، همیشه باید به سود و فایده آن توجه کند و نباید بگذارد که هیچ کس از دانش بی‌نصیب بماند.
شرف شد مرد را حاصل ز دانش
نباید بد دمی غافل ز دانش
هوش مصنوعی: شرافت و شخصیت یک مرد به علم و دانش او وابسته است و نباید در هیچ لحظه‌ای از اهمیت دانش غافل شود.
شرف خواهی تو علم آموز دایم
درین اندیشه خود را سوز دایم
هوش مصنوعی: اگر به دنبال شرافت هستی، همواره علم بیاموز و همیشه در این فکر باش که خودت را برای پیشرفت بهتر بسوزانی.
که تا جانت شود روشن ز دانش
وجود تو شود گلشن ز دانش
هوش مصنوعی: اگر جانت از علم و دانش پرنور شود، زندگی‌ات به مانند باغی سرسبز و زیبا خواهد بود.
بعلمست آدمی انسان مطلق
چو علمش نیست شد حیوان مطلق
هوش مصنوعی: اگر آدمی به علم و دانش دست نیابد، از مقام انسانی خود دور می‌شود و به سطح حیوانی سقوط می‌کند.
ولی علم تو باید با عمل یار
که تا شاخ امیدت آورد بار
هوش مصنوعی: علم تو باید با عمل همراه باشد تا بتوانی به نتایج و موفقیت‌های مورد نظر دست یابی.
چو علمت با علم انباز گردد
همه کار تو برگ و ساز گردد
هوش مصنوعی: وقتی که دانش تو به دانش دیگران پیوند بخورد، تمام کارهایت آسان و مرتب می‌شود.
چو علمت بی عمل باشد سفیهی
چو باعلمت عمل باشد فقیهی
هوش مصنوعی: اگر دانشی بدون عمل باشد، نادانی است؛ اما اگر با دانش به عمل پرداخته شود، انسان فرزانه‌ای خواهد بود.
ترا چون در عمل تقصیر باشد
ز نفست دیو را توقیر باشد
هوش مصنوعی: اگر در کارهایت کم‌کاری و نقص داشته باشی، نفس تو به مانند یک دیو، احترام و قدر و منزلت پیدا می‌کند.
عمل با علم چون شد یار و هم پشت
نماند دیو را جز باد در مشت
هوش مصنوعی: وقتی عمل و علم با هم همراه شوند، دیگر قدرت شیطان جز به باد تباه نخواهد شد.
چو علمت هست جانا در عمل کوش
که تا پندت بود چون حلقه در گوش
هوش مصنوعی: ای دوست، چون می‌دانی که باید در کارها تلاش کنی، پس به دقت گوش کن تا نصیحت‌ها و آموزه‌ها به‌خوبی در ذهنت جای بگیرند.
چو علمت همت پیش آور تو کردار
که تا هر کس ترا بیند کند کار
هوش مصنوعی: وقتی که دانشت را به نمایش می‌گذاری، باید عمل و رفتارت را نیز به خوبی نشان دهی تا هر کس تو را ببیند، به انجام کارها و فعالیت‌های مثبت ترغیب شود.
چوعالم بیعمل شد گاه وبیگاه
شود هر کس ز او گستاخ و گمراه
هوش مصنوعی: زمانی که انسان‌ها فقط به دانشی که دارند عمل نکنند، هر لحظه ممکن است که کسی از آن‌ها سرکش و گمراه شود.
چو علم آموختی رو در عمل آر
که تا یابی بنزد حضرتش بار
هوش مصنوعی: وقتی دانش را آموختی، باید آن را در عمل به کار بگیری تا بتوانی در پیشگاه او جایگاهی پیدا کنی.
چو علمت با عمل همکار نبود
بنزد راسخونت بار نبود
هوش مصنوعی: اگر دانش بدون عمل همراه باشد، نزد افراد دانای واقعی ارزشی نخواهد داشت.
هدایت را بعلم اندر عمل دان
ازو یابی تو نزدیکی بیزدان
هوش مصنوعی: برای رسیدن به هدایت، علم را در عمل به کار ببر؛ از این طریق می‌توانی به نزدیکی خدا دست یابی.
چو با علمت عمل هم یار نبود
هدایت را بنزدت کار نبود
هوش مصنوعی: اگر علم و دانشت همراه با عمل نباشد، هدایت و راهنمایی هم به نزد تو وجود ندارد.
مقصر در عمل مهجور باشد
مدام از حضرت حق دور باشد
هوش مصنوعی: کسی که در اعمال خود کوتاهی کند و به حال خود بی‌توجه باشد، همیشه از لطف و رحمت خداوند دور خواهد بود.
بعلم اندر تو توفیر عمل کن
در آن توفیر تقصیر عمل کن
هوش مصنوعی: در دانش و علم خود، به کار و عمل بپرداز و در این کار، تلاش کن تا از اشتباهات دوری کنی.
چوعلمت باعمل همراز گردد
عمل با علم تو انباز گردد
هوش مصنوعی: وقتی علم و عمل با هم درآمیزند، عمل تو پشتیبان و هم‌راستای علم تو می‌شود.
تو با علم و عمل باش ای برادر
که تاکار تو گردد جمله در خور
هوش مصنوعی: ای برادر، تو باید با دانش و عمل همراه باشی تا کارهایت به ثمر برسد و نتیجه‌بخش باشد.
بسا گنجا که یابی در معانی
پر از در خوشاب و لعل کانی
هوش مصنوعی: بسیاری از معانی ارزشمند را می‌توان در جواهراتی چون در و لعل پیدا کرد که هر یک زیبایی و جذابیت خاص خود را دارند.
بدانی سر شرع مصطفی را
از آن دانش کنی حاصل صفا را
هوش مصنوعی: اگر بخواهی به فهم صحیحی از دین پیامبر اسلام دست پیدا کنی، باید از دانش و between این علم، به یک روح پاک و خالص برسید.
عمل بی‌علم خود سودی ندارد
چو بیماری که بهبودی ندارد
هوش مصنوعی: عمل کردن بدون دانش و آگاهی هیچ نتیجه‌ای ندارد، مانند بیماری‌ای که هیچ امیدی به بهبودی‌اش نیست.
چو بی علمت بود اعمال میدان
بود راضی و خوشحال از تو شیطان
هوش مصنوعی: اگر اعمالت بر اساس نادانی باشد، شیطان از تو راضی و خرسند خواهد بود.
چو اعمال تو بی‌علمست یکسر
بکاری باز ناید روز محشر
هوش مصنوعی: اگر کارهای تو بدون دانش و آگاهی باشد، در روز قیامت نتیجه‌ای نخواهی دید و کارهایت به جایی نخواهد رسید.
عمل را علم چون جانست دایم
وجود شخص از جانست قایم
هوش مصنوعی: عمل مانند جان است و دانش به صورت دائمی وجود فرد را محکم و ثابت نگه‌می‌دارد.
چو بی جان را بدن ناید بکاری
طمع دروی کند هر مور و ماری
هوش مصنوعی: وقتی که یک چیز بی‌جان باشد، دیگر فایده‌ای ندارد. در این وضعیت، حتی مور و ماری هم به آن طمع نمی‌کنند.
عمل را علم باید زانکه جاهل
بود از شرط و رکن فرض غافل
هوش مصنوعی: عمل باید با دانش همراه باشد، زیرا فرد نادان از الزامات و بنیادهای فرضیه‌ها بی‌خبر است.
فرایض از سنن چون بازنشناخت
بیاید پیشکش با دیو پرداخت
هوش مصنوعی: کسی که واجبات را از سنت‌ها نشناسد و به درستی درک نکند، در نهایت با مشکلات و چالش‌هایی روبرو خواهد شد.
عمل بی علم باشد جهل مطلق
بجهل ای جان نشاید یافتن حق
هوش مصنوعی: عمل بدون علم مانند جهل مطلق است، ای جان، نباید در جستجوی حقیقت برآیی در حالی که آگاهی نداری.
عمل با علم و با اخلاص باید
که در محشر ازو کاری براید
هوش مصنوعی: عمل، باید با دانش و نیت خالص انجام شود تا در روز قیامت نتیجه‌ای از آن برآید.
منه تفضیل جهل خویش بر علم
سعادت جمله مدفونست در علم
هوش مصنوعی: نگذار که نادانی خود را بر علم و دانش ارجح بدانی، زیرا تمام خوشبختی‌ها در دانایی نهفته است.
اگرچه بی عمل شد مرد عالم
نباشد از ثوابی فرد عالم
هوش مصنوعی: هرچند کسی که علم دارد اگر به آن علم عمل نکند، از پاداش و ثواب بی‌بهره خواهد بود.
مثال علم اگرچه با عمل نیست
بگویم زانکه در گفتن خلل نیست
هوش مصنوعی: اگرچه علم تنها به عمل کردن نیست، اما من این را می‌گویم چون در گفتن آن مشکلی وجود ندارد.
بود چون آنکسی که راه داند
ولی تا صد ره از آن باز ماند
هوش مصنوعی: شخصی مانند کسی است که راه را می‌شناسد، اما به دلایلی تا صد بار از آن راه دور می‌شود.
طبیعت پای جهل او نبندد
عمل ناکردن از خود می‌پسندد
هوش مصنوعی: طبیعت به جهل او اجازه نمی‌دهد که از کار نکردن خود راضی باشد.
نهاون میکند ره را نپوید
ولیکن وصف ره با جمله گوید
هوش مصنوعی: ره را شناخته و می‌داند که چگونه باید حرکت کند، هرچند خود در مسیر نرود. اما با این حال، می‌تواند به خوبی درباره‌ی مسیر و ویژگی‌های آن صحبت کند.
اگرچه پای جهلش بسته گردد
بعلمش جاهل از خود رسته گردد
هوش مصنوعی: اگرچه فردی که به جهل خود دچار است ممکن است به واسطه علم به نوعی محدود شود، اما او همچنان از جهل خود رها نخواهد بود.
ازو هر کس نشان راه جوید
زبان دارد نشانها باز گوید
هوش مصنوعی: هر کسی که به دنبال نشانه‌ای از او باشد، می‌تواند صدای او را بشنود و نشانه‌ها را از او دریافت کند.
چو او یکسر کسان را ره نماید
بود روزی که خود را برگشاید
هوش مصنوعی: وقتی که او تمام مردم را به راهنمایی بپردازد، روزی خواهد رسید که خود را از آنچه هست آزاد کند.
ثواب آن نشانها را که گوید
گشاده گردد و ره را بپوید
هوش مصنوعی: پاداش آن نشانه‌ها به گونه‌ای است که اگر کسی آن‌ها را ببیند، مسیر زندگی‌اش روشن‌تر خواهد شد و راه را بهتر پیدا می‌کند.
هر آنکس کو دلیل نیک داند
هم او خود را بمنزل در رساند
هوش مصنوعی: هر کسی که دلیل و راه خوب را بشناسد، خود را به مقصد و هدفش می‌رساند.
بود چون کور مادر زاد جاهل
که باشد از ره و بیراه غافل
هوش مصنوعی: کسی که از بدو تولد نابینا و نادان است، به گونه‌ای زندگی می‌کند که از مسیر صحیح و نادرست بی‌خبر است.
نهد رو در بیابان راه داند
خلایق را از آن بیراه خواند
هوش مصنوعی: آدم‌ها در بیابان، راه درست را پیدا می‌کنند، ولی اگر کسی به بیراهه برود، دیگران آن مسیر را نادرست می‌دانند.
مشو گستاخ چون او گردد آگاه
بود بیشک فتاده در بن چاه
هوش مصنوعی: اگر مانند او متکبر و بی‌پروا شوی، بدانی که به یقین در دام مشکل و خطر افتاده‌ای.
چو متبوع افتد اندر چاه بی شک
درافتد تابعانش جمله یک یک
هوش مصنوعی: وقتی رئیسی در چاه بیفتد، بدون شک تمام پیروانش نیز به ترتیب و یکی یکی در آن چاه می‌افتند.
عجب چاهیست این چاه طبیعت
مشو زنهار گمراه طبیعت
هوش مصنوعی: این چاه طبیعت بسیار عمیق و گیج‌کننده است، مواظب باش که در این مسیر گمراه نشوی.
در آن چه گر فتادی در نیائی
که اندر وی نیابی روشنائی
هوش مصنوعی: اگر در گمراهی و تاریکی قرار گرفته‌ای، هرگز در آنجا نور و روشنی را نخواهی یافت.
عمل کن تا که اخلاص آورد یار
که بی اخلاص برناید ترا کار
هوش مصنوعی: برای اینکه دوست و یاری به تو کمک کند، باید با صداقت و خلوص عمل کنی، زیرا بدون خلوص، هیچ نتیجه‌ای نخواهی گرفت.
چو مقرون گشت اخلاصت باعمال
قبول حضرت آید جمله افعال
هوش مصنوعی: وقتی که نیت خالصانه‌ات با اعمالت همراه شود، همه‌ کارهایت مورد پذیرش قرار می‌گیرد.
عمل با علم و با اخلاص چون شد
ز نورش زهرهٔ شیطان بخون شد
هوش مصنوعی: وقتی عمل همراه با علم و نیت خالص باشد، آنقدر نورانی و باارزش می‌شود که می‌تواند زرق و برق شیطان را به زانو درآورد و او را خفت کند.
خطر دارد بسی در راه مخلص
بفضل حق شود آگاه مخلص
هوش مصنوعی: در مسیر رهایی و نجات، خطرهای زیادی وجود دارد. اما تنها با کمک و لطف خداوند می‌توان به آگاهی و دانش رسید.
که اخلاصی که در وی شد هویدا
ز استعمال شرعش گشت پیدا
هوش مصنوعی: اخلاص و صداقتی که در وجودش نمایان شده، به خاطر پیروی‌اش از قوانین دین و شرع، آشکار گشته است.
چو از حضرت بیامد آن هدایت
که از شارع شناسد این حکایت
هوش مصنوعی: وقتی راهنمایی از جانب خداوند نازل شد که این داستان را از طریق پیامبر بشناسد.
همین دانش بود او را چو پیری
خطر برخیزد و گردد خطیری
هوش مصنوعی: دانش و علم، در زندگی انسان مانند تجربه و عقل پیران عمل می‌کند، زیرا وقتی مشکلات و خطرات به وجود می‌آید، همین دانش و آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا به درستی بر آنها غلبه کند و در موقعیت‌های سخت بهتر عمل کند.
بجو پیری اگر تو مرد راهی
که باشد پیر همچون روشنائی
هوش مصنوعی: اگر در جستجوی راهی هستی، به دنبال کسی باش که تجربه‌اش را همچون نور برایت روشن کند.

حاشیه ها

1402/08/11 09:11
میلاد طاهرپور

چو علمت با علم انباز گردد

همه کار تو برگ و ساز گردد

 

سلام بیت نهم مصرع اول چو علمت با عمل انباز گردد هست که اشتباه تایپی داره و نوشته علم با علم.