گنجور

بخش ۹

بدان کانسان کامل انبیا بود
ولی بهتر ز جمله مصطفی بود
به عالم انبیا بسیار بودند
نه جمله واقف اسرار بودند
ولیکن شش پیمبر در طریقت
شدند مأمور اسرار شریعت
نخستین این ندا در داد آدم
بگسترد او شریعت را به عالم
پس ابراهیم بد صاحب توکل
که بر وی آتش نمرود شد گل
ز بعد او کلیم الله را دان
عصا شد در کفش مانند ثعبان
بیامد بعد از آن عیسی مریم
که مرده زنده گردانید از دم
ز بعدش خاتم خیرالبشر بود
که او پیغمبران را جمله سر بود
برو شد ختم اسرار شریعت
طریق اوست اکمال طریقت
که حال جمله پیغمبران اوست
اگر دانی تو این اسرار نیکوست
ازو میپرس اسرار شریعت
به پیش حیدر آمد دین و ملت
بقرآن این چنین فرمود داور
تو تا دینش بدانی ای برادر
که عالم را به شش روز آفریدم
محمد را به عالم برگزیدم
بود عالم حقیقت عالم دین
چنین دارم ز پیر راه تلقین
بود شش روز دور شش پیمبر
مرا تعلیم قرآن گشت یاور
ولیکن روز دین سالی هزار است
بدان ترتیب عالم را مدار است
چه گردد شش هزار از سال آخر
شود قایم مقام خلق ظاهر
بسر آید همه دور شریعت
بامر حق شود پیدا قیامت
تو اسرار قیامت را ندانی
ره دین و قیامت را چه دانی
نبد فرمان که سازند انبیا را
رموز این قیامت آشکارا
حدیثی مصطفی گفته درین باب
روایت این چنین کردند اصحاب
که جن و انس چندانی که باشند
همه اندر قیامت جمع باشند
که بردارند علم از پیش خلقان
نباشد قوت برداشتن شان
به تنهائی علی بردارد آن را
کند اسرار پنهان آشکارا
بگوید جمله علم اولین را
نماید سر علم آخرین را
خدا را هم به خلقان او نماید
در بسته به خلقان او گشاید
جهان گردد ازو پر امن و ایمان
جماد و جانور یابد ازو جان
کسی کو مرده باشد در جهالت
برفته راه حق را از ضلالت
نماند در جهان ترسا و کافر
کند علم حقیقت جمله ظاهر
قیامت دور دین مرتضی دان
به معنیش تو باب مصطفی دان
تو باب الله میدان مرتضی را
ز خودآگاه میدان مرتضی را
ازین در رو که تا بینی خدا را
ازین درگاه بینی مصطفی را
ازین در گر روی باشی تو برحق
درو بینی حقیقت سر مطلق
که باب حق هم او باشد بمعنی
امیرالمؤمنین میدان تو یعنی:
امیرالمؤمنین است جان آدم
امیرالمؤمنین با نوح همدم
امیرالمؤمنین عیسی و مریم
امیرالمؤمنین با روح همدم
امیرالمؤمنین باب نبوت
امیرالمؤمنین اصل فتوت
امیرالمؤمنین شرح بیان است
امیرالمؤمنین نطق زبان است
امیرالمؤمنین سلطان عادل
امیرالمؤمنین انسان کامل
امیرالمؤمنین باب ولایت
امیرالمؤمنین ختم رسالت
اگر از بحث برخوردار گردی
مطیع حیدر کرار گردی
مراتب گر نماید راه تحقیق
تو باب الله را دانی به تحقیق
در این درباش و دولتمند میباش
بدین دولت خوش و خورسند میباش
دگر پرسی که دارد زهد و تقوی
درین معنی مرا چه هست دعوی؟

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانه تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بدان کانسان کامل انبیا بود
ولی بهتر ز جمله مصطفی بود
هوش مصنوعی: انسان کامل همانند پیامبران است، اما از همه آن‌ها برتر و بالاتر است.
به عالم انبیا بسیار بودند
نه جمله واقف اسرار بودند
هوش مصنوعی: در میان پیامبران تعداد زیادی وجود داشتند، اما همه آن‌ها به اسرار و معانی عمیق آگاهی نداشتند.
ولیکن شش پیمبر در طریقت
شدند مأمور اسرار شریعت
هوش مصنوعی: اما شش پیامبر در مسیر معنوی خود به دانستن رازهای دین و شریعت مأمور شدند.
نخستین این ندا در داد آدم
بگسترد او شریعت را به عالم
هوش مصنوعی: این ندا که اولین بار از سوی آدم شنیده شد، منجر به برقراری شریعت و قوانین الهی در جهان گردید.
پس ابراهیم بد صاحب توکل
که بر وی آتش نمرود شد گل
هوش مصنوعی: ابراهیم به عنوان نماد افرادی است که به خداوند توکل دارند، حتی در شرایط سخت و خطرناک. زمانی که نمرود او را در آتش انداخت، او با ایمان و اعتماد به خداوند از این آزمایش عبور کرد.
ز بعد او کلیم الله را دان
عصا شد در کفش مانند ثعبان
هوش مصنوعی: پس از آن که او رفت، کلیم الله (موسی) با عصایی که در دست داشت، مانند یک مار شد.
بیامد بعد از آن عیسی مریم
که مرده زنده گردانید از دم
هوش مصنوعی: بعد از آن، عیسی، پسر مریم، آمد و مرده‌ای را با کلام خود زنده کرد.
ز بعدش خاتم خیرالبشر بود
که او پیغمبران را جمله سر بود
هوش مصنوعی: خاتم پیامبران، بهترین انسان‌ها، پس از او به دنیا آمد و او پیشوای همه پیامبران بود.
برو شد ختم اسرار شریعت
طریق اوست اکمال طریقت
هوش مصنوعی: برو و به پایان رازهای دین که راه او به کمال می‌رسد.
که حال جمله پیغمبران اوست
اگر دانی تو این اسرار نیکوست
هوش مصنوعی: اگر تو این رازها را بدانی، حال تمام پیامبران اینگونه است و این بسیار خوب است.
ازو میپرس اسرار شریعت
به پیش حیدر آمد دین و ملت
هوش مصنوعی: از او بپرس درباره‌ی رموز دین، زیرا حیدر، نماد ایمان و ملت، در این مورد نزد او آمده است.
بقرآن این چنین فرمود داور
تو تا دینش بدانی ای برادر
هوش مصنوعی: خداوند در قرآن به این شکل اشاره کرد که تو باید دین او را بشناسی، ای برادر.
که عالم را به شش روز آفریدم
محمد را به عالم برگزیدم
هوش مصنوعی: جهان را در شش روز خلق کردم و محمد را از میان انسان‌ها به عنوان برترین انتخاب کردم.
بود عالم حقیقت عالم دین
چنین دارم ز پیر راه تلقین
هوش مصنوعی: عالم حقیقت همان عالم دین است و من این را از استاد راه علم و هدایت آموخته‌ام.
بود شش روز دور شش پیمبر
مرا تعلیم قرآن گشت یاور
هوش مصنوعی: در شش روز، شش پیامبر به من آموزش دادند و قرآن به عنوان یار و مددکارم شد.
ولیکن روز دین سالی هزار است
بدان ترتیب عالم را مدار است
هوش مصنوعی: اما روز دین، سالی هزار بار تکرار می‌شود؛ به همین ترتیب، عالم در مدار این روزها می‌چرخد.
چه گردد شش هزار از سال آخر
شود قایم مقام خلق ظاهر
هوش مصنوعی: اگر شش هزار سال از آخر بگذرد، مقام و جایگاه انسان‌ها در جهان نمایان خواهد شد.
بسر آید همه دور شریعت
بامر حق شود پیدا قیامت
هوش مصنوعی: همه دوران زندگی و پیروی از قوانین دینی به پایان می‌رسد و در روز قیامت، حقیقت و واقعیت آشکار خواهد شد.
تو اسرار قیامت را ندانی
ره دین و قیامت را چه دانی
هوش مصنوعی: تو که از رازهای قیامت آگاه نیستی، چطور می‌توانی به درستی راه دین و قیامت را بشناسی؟
نبد فرمان که سازند انبیا را
رموز این قیامت آشکارا
هوش مصنوعی: فرمان الهی نیست که پیامبران را از اسرار این قیامت آگاه کنند.
حدیثی مصطفی گفته درین باب
روایت این چنین کردند اصحاب
هوش مصنوعی: پیام‌هایی که پیامبر (ص) در این زمینه بیان کرده‌اند، به این شکل از سوی یاران او نقل شده است.
که جن و انس چندانی که باشند
همه اندر قیامت جمع باشند
هوش مصنوعی: در روز قیامت، همه جانداران، چه انسان‌ها و چه جن‌ها، در یک مکان گرد هم خواهند آمد.
که بردارند علم از پیش خلقان
نباشد قوت برداشتن شان
هوش مصنوعی: هیچ‌کس نمی‌تواند علم و دانش را از بین افراد بگیرد؛ چرا که قدرت و توانایی برای چنین کاری را ندارند.
به تنهائی علی بردارد آن را
کند اسرار پنهان آشکارا
هوش مصنوعی: علی می‌تواند به تنهایی بار سنگینی را به دوش بکشد و رازهای پنهان را به وضوح نمایان کند.
بگوید جمله علم اولین را
نماید سر علم آخرین را
هوش مصنوعی: بگوید که همه علم‌های شروعین، در واقع به نمایش می‌گذارند علم‌های پایانی را.
خدا را هم به خلقان او نماید
در بسته به خلقان او گشاید
هوش مصنوعی: خداوند خودش را به بندگانش نشان می‌دهد و درهای رحمت و نعمتش را به روی ایشان می‌گشاید.
جهان گردد ازو پر امن و ایمان
جماد و جانور یابد ازو جان
هوش مصنوعی: دنیا به برکت او پر از امنیت و ایمان می‌شود و اجسام بی‌جان و جانداران هم از او حیات می‌گیرند.
کسی کو مرده باشد در جهالت
برفته راه حق را از ضلالت
هوش مصنوعی: کسی که در جهل و نادانی به سر می‌برد، در حقیقت راه درست را از مسیر گمراهی گم کرده است.
نماند در جهان ترسا و کافر
کند علم حقیقت جمله ظاهر
هوش مصنوعی: در جهان هیچ موجودی با ایمان و بی‌ایمان باقی نخواهد ماند. علم حقیقت به‌طور کامل آشکار خواهد شد.
قیامت دور دین مرتضی دان
به معنیش تو باب مصطفی دان
هوش مصنوعی: روز قیامت که زمان سنجش اعمال و ایمان انسان‌هاست، به پیروان دین علی (مرتضی) گفته می‌شود که این دین به معنای واقعی خود را در کنار دین پیامبر (مصطفی) بشناسند و درک کنند.
تو باب الله میدان مرتضی را
ز خودآگاه میدان مرتضی را
هوش مصنوعی: تو درک و شناخت خود را از حاکمیت و مقام علی (ع) داشته باش و او را به عنوان راهنمایی و دروازه‌ای به سوی خداوند بشناس.
ازین در رو که تا بینی خدا را
ازین درگاه بینی مصطفی را
هوش مصنوعی: از این در که وارد شوی، خدا را می‌بینی و از این درگاه، پیامبر را مشاهده خواهی کرد.
ازین در گر روی باشی تو برحق
درو بینی حقیقت سر مطلق
هوش مصنوعی: اگر به این در وارد شوی، حقیقت واقعی را در آن خواهی یافت.
که باب حق هم او باشد بمعنی
امیرالمؤمنین میدان تو یعنی:
هوش مصنوعی: این جمله اشاره دارد به این‌که شخص مذکور به مقام و جایگاهی خاص دست یافته است که نشان‌دهنده‌ی رهبری وولایت اوست. او به نوعی به عنوان کسی با قدرت و مسوولیت‌های بزرگ شناخته می‌شود، که مردم به او اعتماد دارند و او را به عنوان راهنمای خود قبول کرده‌اند. این جایگاه به معنای سرپرستی و هدایت جامعه است.
امیرالمؤمنین است جان آدم
امیرالمؤمنین با نوح همدم
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین به معنای بزرگترین و بهترین مؤمنان است و در اینجا به اصالت و مقام آن اشاره دارد. همچنین، در این بیت به ارتباط عمیق و هم‌آهنگی میان امیرالمؤمنین و حضرت نوح پرداخته شده و نشان می‌دهد که روح انسان در کنار آن بزرگوار قرار دارد. این همجواری و همراهی به معنا و مفهوم عمیق‌تری از ارزش‌های انسانی و معنوی اشاره دارد.
امیرالمؤمنین عیسی و مریم
امیرالمؤمنین با روح همدم
هوش مصنوعی: حضرت عیسی و حضرت مریم از شخصیت‌های برجسته و بزرگوار در تاریخ دین هستند و در آغوش روح‌القدس قرار دارند.
امیرالمؤمنین باب نبوت
امیرالمؤمنین اصل فتوت
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین دروازه‌ای به سوی پیامبری است و او خود، اساس جوانمردی و فداکاری است.
امیرالمؤمنین شرح بیان است
امیرالمؤمنین نطق زبان است
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین توصیف کننده حقیقت است و سخنانش بیانگر مفهوم و معنا است.
امیرالمؤمنین سلطان عادل
امیرالمؤمنین انسان کامل
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین، حاکمی عدالت‌گستر و انسانی بی‌نقص و تمام‌عیار است.
امیرالمؤمنین باب ولایت
امیرالمؤمنین ختم رسالت
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین درب‌دستگاه ولایت و سرپرستی است و او، آخرین پیامبر را تکمیل‌کننده رسالت می‌داند.
اگر از بحث برخوردار گردی
مطیع حیدر کرار گردی
هوش مصنوعی: اگر در گفتگوها و مباحثه‌ها شرکت کنی، تحت فرمان و هدایت حیدر کرار خواهی بود.
مراتب گر نماید راه تحقیق
تو باب الله را دانی به تحقیق
هوش مصنوعی: اگر در مراحل مختلف، راه تحقیق را دنبال کنی، در نهایت به دروازه‌ای که به سوی خداوند می‌رسد، خواهی رسید.
در این درباش و دولتمند میباش
بدین دولت خوش و خورسند میباش
هوش مصنوعی: در این مقام و حالت خوشبختی زندگی کن و از خوشی و نعمت‌های این دوران لذت ببر.
دگر پرسی که دارد زهد و تقوی
درین معنی مرا چه هست دعوی؟
هوش مصنوعی: اگر می‌پرسی که چه کسی در این راه زهد و تقوا دارد، باید بگویم که در این مورد من ادعایی ندارم.