گنجور

بخش ۳۷ - حکایت شیخ زنجانی

شیخ زنجانی ولی خاص حق
بوالفرج کو برد از عالم سبق
پیشو ا ی جمله در کشف و صفا
در تجلی و فنا و در بقا
گفت هر کو گفتۀ این قوم را
نشنود در گوش وحی جانفزا
نور ایمان محو گردد از دلش
خود نباشد غیر ظلمت حاصلش
زانکه تصدیق کلام اولیا
واجب آمد پیش ارباب صفا
هر چه گوید پیر دانا کن قبول
حج ت و برهان مجو ای بوالفضول
اعتراض شیخ زهر قاتل است
معترض از هر کمالی عاطل است
آنچه باشد بر خلاف طبع تو
قصۀ موسی به یاد آورد رو
کو ز درک حکمت افعال خضر
بر قصور و عجز خود آمد مقر
با کمالاتی چنان آن پر هنر
تاب همراهی نماندش در سفر
خضر با موسی همی گوید عیان
گر تو با مایی مپرس از این و آن
آنچه کردم در برت گر بد نمود
در حقیقت دان که بی شک نیک بود
حکمت آن گر ز تو پوشید شد
خودمشو منکر که خواهد دیده شد
هر چه فرماید ترا آ ن حق شمار
هیچ انکاری به فرمانش میار
شرط راه عشق ترک عادتست
رسم و عادت در طریقت آفتست
قصه کوته می نمایم صدق آر
گر همی خواهی که گردی مرد کار
گو ز م یدان سعادت در ربود
اندرین ره هر که اخلاصی نمود
هر کرا صدقی نباشد در جهان
نیست او را بهره ای از کاملان
آنکه او را صدق و اخل ا ص و وفاست
جان پاکش منبع نور و صفاست
چاکری کن پیش آن سل ط ان دین
تا مگر گردی ز ارباب یقین
کی بیابی از غم هجران فرج
تا ز حکمش نفس خود آرد حرج
گر روی این راه بر تسلیم رو
پیش شاه رهبر خود بنده شو
کسب حق از جان و دل باید گزید
وسوسه شیطان نمی باید شنید
هر که بر میزان کامل گشت راست
راه او شد در حقیقت راه راست
وزن کن خود ر به میزان کمال
تا نبینی خویش را نقصان حال
وزن کامل گر به میزان تو شد
نقص او بی شک ز نقصان تو شد
هر چه ناقص می پسندد ناقص است
گر قبول مخلص آمد خالص است
هان به عقل خودمرو این راه را
طعنه کم زن مردم آگاه را
ناقص ار شکر دهد زهرش شمار
زهر کامل شد چو قند خوشگوار
صلح ناقص دشمنی و جنگ دان
جنگ کامل دوستی و صلح خوان
کامل ار با تو کند صد دشمنی
می فزاید زان عدوات روشنی
دشمنی شد دوستی ناقصان
هر چه ناقص کرده باشد ناقص آن
چون فلک خواهی که باشی سر بلند
خویش را بر صدق و بر اخلاص بند
اندرین ره چون نهادی پای صدق
شد مقیم و منزلت مأوای صدق
گر مقام اولیا داری هوس
رهبر تو اندرین ره صدق بس
صدق آم د مرغ جان را بال و پر
پر برآور جانب جانان بپر
صدق آ ن باشد که بنمایی عیان
آنچه پنهان کرده ای در سر جان
چیست اخلاص آنکه از غیر خدا
می کنی خالص تو قلب و روح را
بدگمانی در حق مرد خدا
موجب بعد از خدا گردد ترا
مؤمن بی صدق در دوزخ درست
کافر ار با صدق شد ز آتش برست
صدق و اخلاصت در آرد در بهشت
باش صادق گر نه ای دوزخ سرشت
چون کنی تصدیق قول کاملان
از خدا یابی عوض خلد و جنان
صدق با اهل خدا صدق خداست
مرد حق از حق مگو هرگز جداست
هر چه کامل می کند حق کرده است
صورت کامل به رویش پرده است

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

شیخ زنجانی ولی خاص حق
بوالفرج کو برد از عالم سبق
هوش مصنوعی: شیخ زنجانی ولی خاص خداوند، بوالفرج است که از عالم پیشی گرفته و به مقام بالایی رسیده است.
پیشو ا ی جمله در کشف و صفا
در تجلی و فنا و در بقا
هوش مصنوعی: رهبر همه در روشنایی و ظهور، در از بین رفتن و باقی ماندن است.
گفت هر کو گفتۀ این قوم را
نشنود در گوش وحی جانفزا
هوش مصنوعی: هر کس که سخنان این گروه را نشنود، در حقیقت، در نظر او فرشته‌ای که وحی روح‌بخش را می‌آورد، چیزی نیست.
نور ایمان محو گردد از دلش
خود نباشد غیر ظلمت حاصلش
هوش مصنوعی: اگر ایمان در دل کسی نباشد، آن دل تنها تاریکی و ناپسندی را تجربه می‌کند.
زانکه تصدیق کلام اولیا
واجب آمد پیش ارباب صفا
هوش مصنوعی: زیرا باور کردن سخنان اهل صفا و پاکی برای کسانی که در این مسیرند، واجب و ضروری است.
هر چه گوید پیر دانا کن قبول
حج ت و برهان مجو ای بوالفضول
هوش مصنوعی: هر چه که آن پیر دانا بگوید را بپذیر، نیازی به جستجوی دلایل و برهان‌های اضافی نیست، ای کسی که فقط حرف می‌زنی.
اعتراض شیخ زهر قاتل است
معترض از هر کمالی عاطل است
هوش مصنوعی: اعتراض شیخ زهر یعنی فردی که از کمالات و فضایل واقعی محروم است، به دنبال ایراد گرفتن و بدگویی کردن از دیگران است. این نشان می‌دهد که کسانی که خود به نقص‌هایی دچارند، معمولاً ناتوانی‌ها و کمبودهای خود را با انتقاد از دیگران جبران می‌کنند.
آنچه باشد بر خلاف طبع تو
قصۀ موسی به یاد آورد رو
هوش مصنوعی: هر چیزی که بر خلاف میل و خواسته تو باشد، به یاد داستان موسی بیفت.
کو ز درک حکمت افعال خضر
بر قصور و عجز خود آمد مقر
هوش مصنوعی: از فهم حکمت کارهای خضر (پیامبر) به نقص و ناتوانی خود پی برد.
با کمالاتی چنان آن پر هنر
تاب همراهی نماندش در سفر
هوش مصنوعی: در اوج زیبایی‌ها و مهارت‌ها، آن انسان بااستعداد در سفر همراهی نداشت.
خضر با موسی همی گوید عیان
گر تو با مایی مپرس از این و آن
هوش مصنوعی: خضر به موسی می‌گوید که اگر تو با ما هستی، بی‌خود از دیگران سؤال نکن و به دنبال جزئیات نرو.
آنچه کردم در برت گر بد نمود
در حقیقت دان که بی شک نیک بود
هوش مصنوعی: هر آنچه که در حضورت انجام دادم، اگر به نظر تو بد بود، باید بدانی که در واقع نیکو بوده است.
حکمت آن گر ز تو پوشید شد
خودمشو منکر که خواهد دیده شد
هوش مصنوعی: اگر حکمت و حقیقتی از تو پنهان مانده، خود را انکار نکن، زیرا روزی این حقیقت خود را نشان خواهد داد.
هر چه فرماید ترا آ ن حق شمار
هیچ انکاری به فرمانش میار
هوش مصنوعی: هر چه که او بگوید، آن را حق و درست بدان و هیچ‌گاه به دستوراتش اعتراض نکن.
شرط راه عشق ترک عادتست
رسم و عادت در طریقت آفتست
هوش مصنوعی: برای ورود به مسیر عشق، باید از عادت‌ها و رفتارهای معمولی خود دل بکنیم؛ چرا که پایبندی به این عادت‌ها می‌تواند مانع رسیدن به حقیقت و معنای عمیق عشق شود.
قصه کوته می نمایم صدق آر
گر همی خواهی که گردی مرد کار
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی که در کارهایت موفق باشی و مرد عمل شوی، داستان را کوتاه کن و راستگو باش.
گو ز م یدان سعادت در ربود
اندرین ره هر که اخلاصی نمود
هوش مصنوعی: برو به میدان خوشبختی و در این مسیر هر کسی که با نیت خالصانه قدم بردارد، به موفقیت خواهد رسید.
هر کرا صدقی نباشد در جهان
نیست او را بهره ای از کاملان
هوش مصنوعی: اگر کسی در این دنیا صداقت نداشته باشد، از ویژگی‌های کاملان و افراد نیکو بهره‌ای نخواهد داشت.
آنکه او را صدق و اخل ا ص و وفاست
جان پاکش منبع نور و صفاست
هوش مصنوعی: کسی که دارای صداقت و اخلاص است و به وفا معروف است، روح پاک او منبعی از نور و صفا به شمار می‌آید.
چاکری کن پیش آن سل ط ان دین
تا مگر گردی ز ارباب یقین
هوش مصنوعی: از آنجا که در حضور آن صاحب مقام و دین خدمتگزاری کنی، ممکن است به مرتبه یقین و حقیقت نزدیک‌تر شوی.
کی بیابی از غم هجران فرج
تا ز حکمش نفس خود آرد حرج
هوش مصنوعی: تا وقتی که با غم جدایی بی‌خبر هستی، فرجی نخواهی یافت، زیرا این حکم الهی است که جان خود را از درد و رنج بی‌خبر نگه می‌دارد.
گر روی این راه بر تسلیم رو
پیش شاه رهبر خود بنده شو
هوش مصنوعی: اگر در این مسیر به تسلیم روی، به پیش شاه، رهبر خود برو و همچون بنده‌ای باش.
کسب حق از جان و دل باید گزید
وسوسه شیطان نمی باید شنید
هوش مصنوعی: برای به‌دست آوردن حق و حقیقت، باید با تمام وجود آن را انتخاب کرد و نباید به وسوسه‌های شیطانی توجه کرد.
هر که بر میزان کامل گشت راست
راه او شد در حقیقت راه راست
هوش مصنوعی: هر کسی که به کمال برسد، حقیقتاً مسیر درست را پیدا می‌کند.
وزن کن خود ر به میزان کمال
تا نبینی خویش را نقصان حال
هوش مصنوعی: خودت را با دقت و به میزان کمال بسنج تا هرگز در زندگی، نقص و کمبود خود را مشاهده نکنی.
وزن کامل گر به میزان تو شد
نقص او بی شک ز نقصان تو شد
هوش مصنوعی: اگر به کمال و اندازه تو رسید و نقص او از بین رفت، بدون شک نقص او به خاطر نقص تو بوده است.
هر چه ناقص می پسندد ناقص است
گر قبول مخلص آمد خالص است
هوش مصنوعی: هر چیزی که ناپسند و نا‌کامل باشد، خود نیز ناقص است. اما اگر کسی با خلوص نیت آن را بپذیرد، آن چیز خالص و ارزشمند خواهد بود.
هان به عقل خودمرو این راه را
طعنه کم زن مردم آگاه را
هوش مصنوعی: به خودت ایمان داشته باش و در این مسیر، بی‌دلیل دیگران را تمسخر نکن؛ زیرا آنان دانش و آگاهی بیشتری دارند.
ناقص ار شکر دهد زهرش شمار
زهر کامل شد چو قند خوشگوار
هوش مصنوعی: اگرچه زهر ناقص است، اما اگر با شکر یا شیرینی ترکیب شود، می‌تواند طعمی خوشایند پیدا کند. در واقع، گاهی اوقات عناصر نامطلوب نیز می‌توانند با ترکیب مناسب به چیزهای دلپذیر تبدیل شوند.
صلح ناقص دشمنی و جنگ دان
جنگ کامل دوستی و صلح خوان
هوش مصنوعی: صلح ناتمامی که به درستی برقرار نشده، می‌تواند به دشمنی و جنگ منجر شود. در حالی که جنگی کامل و واقعی در واقع دوستی و آرامش را به همراه دارد.
کامل ار با تو کند صد دشمنی
می فزاید زان عدوات روشنی
هوش مصنوعی: هر چقدر که با تو دشمنی کنند و به تو آسیب برسانند، باز هم روشنی و برکت وجودت بیشتر می‌شود.
دشمنی شد دوستی ناقصان
هر چه ناقص کرده باشد ناقص آن
هوش مصنوعی: هر دشمنی که وجود داشته باشد، می‌تواند به دوستی تبدیل شود، به شرطی که نقص‌های موجود در آن دوستی را نیز بپذیریم و اصلاح کنیم. در واقع، هر چیزی که ناتمام یا ناقص است، باید مورد توجه قرار گیرد.
چون فلک خواهی که باشی سر بلند
خویش را بر صدق و بر اخلاص بند
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در زندگی‌ات موفق و با عزت باشی، باید به راستگویی و صداقت پایبند باشی.
اندرین ره چون نهادی پای صدق
شد مقیم و منزلت مأوای صدق
هوش مصنوعی: اگر در مسیر صدق و راستی قدم بگذاری، به جایی می‌رسی که آنجا محل و خانه‌ات خواهد بود.
گر مقام اولیا داری هوس
رهبر تو اندرین ره صدق بس
هوش مصنوعی: اگر مقام و جایگاه اولیا و بزرگان را در خود می‌بینی، باید در این مسیر راست و درست، خواسته و آرزوی رهبری و هدایت را در دل نپرورانی.
صدق آم د مرغ جان را بال و پر
پر برآور جانب جانان بپر
هوش مصنوعی: دوست عزیز، دل مرغ جانم را با صداقت پر و بال بده تا به سوی محبوب پرواز کند.
صدق آ ن باشد که بنمایی عیان
آنچه پنهان کرده ای در سر جان
هوش مصنوعی: راستین آن است که به روشنی نشان دهی آنچه را که در درون خود پنهان کرده‌ای.
چیست اخلاص آنکه از غیر خدا
می کنی خالص تو قلب و روح را
هوش مصنوعی: اخلاص چیست وقتی که کارهایت را برای غیر خدا انجام می‌دهی؟ تو باید قلب و روح خود را تنها برای خدا خالص کنی.
بدگمانی در حق مرد خدا
موجب بعد از خدا گردد ترا
هوش مصنوعی: اگر در مورد مردان الهی بدگمانی کنی، ممکن است باعث دوری تو از خدا شود.
مؤمن بی صدق در دوزخ درست
کافر ار با صدق شد ز آتش برست
هوش مصنوعی: یک انسان مؤمن اگر حقیقت را بیان نکند و صداقت نداشته باشد، در واقع مانند یک کافر است. اما اگر کسی کافر باشد ولی با صداقت زندگی کند، ممکن است از عذاب رها شود.
صدق و اخلاصت در آرد در بهشت
باش صادق گر نه ای دوزخ سرشت
هوش مصنوعی: اگر با صداقت و خلوص نیت زندگی کنی، بهشت نصیبت می‌شود؛ اما اگر به راستی پایبند نباشی، سرنوشتت به سمت جهنم خواهد رفت.
چون کنی تصدیق قول کاملان
از خدا یابی عوض خلد و جنان
هوش مصنوعی: اگر به سخنان کاملان ایمان بیاوری و آنها را تصدیق کنی، در این صورت از خداوند پاداشی خواهی یافت که بهتر از بهشت و نعمت‌های آن است.
صدق با اهل خدا صدق خداست
مرد حق از حق مگو هرگز جداست
هوش مصنوعی: راستگویی با اهل خدا، نشان‌دهنده‌ی راستگویی خود خداست. انسان راست‌گو هرگز از حقیقت جدا نمی‌شود.
هر چه کامل می کند حق کرده است
صورت کامل به رویش پرده است
هوش مصنوعی: هر چه کمال و خوبی وجود دارد، از جانب خداوند است و این کمال در چهره او نهفته شده که همچون پرده‌ای بر روی آن است.