گنجور

بخش ۱۶ - در بیان تاثیر صحبت و خواص آن و فایدۀ مصاحبت فقرا و اولیا

صحبت طالب طلب ای مرد دین
هر که طالب نیست زو دوری گزین
زهر قاتل می شمر صحبت به عام
هست صحبت را اثرهای تمام
چون مصاحب گشت مس با کیمیا
شد زر خالص ز صحبت ای کیا
بید چون گردد مصاحب با نبات
هم بهای او شود در کاینات
صحبت دانا عجایب رحمتست
صحبت نادان درین ره زحمتست
عند ذکر الصالحین ای راه بین
تنزل الرحمت شنو مرد یقین
خاصه فیض صحبت کامل که او
نیست از خود گشت هست از نور هو
طالبا اکسیر اعظم صحبت است
در حقیقت کیمیا این دولت است
صحبت کامل ترا کامل کند
خدمت مردان ترا واصل کند
صحبت اهل دلان بگزین دلا
جان فدای راه ایشان کن هلا
در دل صاحب دلان جایی بگیر
رهروان را نیست از رهبر گریز
تا نگردی خاک راه کاملان
کی شوی با بهره از اسرارشان
از روان پاک ایشان جو دعا
تا امان یابی ز هر مکر و دغا
صحبت نیکان طلب کن در جهان
با بدان منشین که گردی بد بدان
هر که کرد او صحبت نیک اختیار
در میان خلق گردد نامدار
مرد را بشناس از هم صحبتش
از مصاحب دان تو حفظ رفعتش
صحبت نیکان طلب کن مرد باش
در ره مردان چو مردان فرد باش
ن گسل ای دل از حضور اهل دل
ور نه گردی پیش حق خوار و خجل
هر که دور از صحبت اهل دلست
از خدا دور است و این بس مشکلست
طالبان را همتی باید بلند
دون همت نیست پیش حق پسند
گر همی خواهی که اهل دل شوی
در طریق کاملان کامل شوی
هر که در عالم کمالی یافتست
از حضور اهل حالی یافتست
گر همی خواهی که یابی قرب رب
صحبت اهل دلان از جان طلب
صحبت کامل به از هر طاعتست
طاعت شایسته ترک عادتست
هر که خدمت کرد او مخدوم شد
هر که عجب آورد او محروم شد
صحبت اهل دلان دریاب زود
عمر را فرصت شمر بشتاب زود
ناقص از کامل شناس ای مرد راه
تا نیفتی سرنگون در قعر چاه
بی عنایات خدا این دید کو
جز به لطف او مرا امید کو
گر هدایت ور ضلالت می دهی
هم مضل و هم تو هادی رهی

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صحبت طالب طلب ای مرد دین
هر که طالب نیست زو دوری گزین
هوش مصنوعی: ای مرد دین، اگر کسی طالب و جویای حقیقت نیست، از او دوری کن و با او صحبت نکن.
زهر قاتل می شمر صحبت به عام
هست صحبت را اثرهای تمام
هوش مصنوعی: صحبت کردن با مردمان عادی مانند زهر کشنده است و این گفت‌وگو تأثیرات عمیق و زیادی دارد.
چون مصاحب گشت مس با کیمیا
شد زر خالص ز صحبت ای کیا
هوش مصنوعی: زمانی که مس با کیمیا همراه می‌شود، به طلا تبدیل می‌شود. این نشان می‌دهد که صحبت و همراهی با افراد بزرگ و با ارزش، می‌تواند انسان را به مراتبی بالا برساند.
بید چون گردد مصاحب با نبات
هم بهای او شود در کاینات
هوش مصنوعی: زمانی که بید همدم گیاهان شود، به ارزش و مقام آن در عالم نزدیک می‌شود.
صحبت دانا عجایب رحمتست
صحبت نادان درین ره زحمتست
هوش مصنوعی: نشستن با فرد آگاه و دانا، تجربه‌ای شگفت‌انگیز از رحمت و دانش است، در حالی که نشستن با فرد نادان در این مسیر، تنها باعث دشواری و زحمت خواهد شد.
عند ذکر الصالحین ای راه بین
تنزل الرحمت شنو مرد یقین
هوش مصنوعی: وقتی نام نیکان و صالحان به میان می‌آید، ای مرد یقین، بشنو که رحمت الهی به همین خاطر نازل می‌شود.
خاصه فیض صحبت کامل که او
نیست از خود گشت هست از نور هو
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که حضور یک انسان کامل و با کمال، به ویژه در گفت و گو و ارتباط، منبعی از نور و آگاهی است و این نور به خودی خود و به خاطر خود فرد نیست، بلکه از ذات و وجود او ناشی می‌شود. به عبارت دیگر، آنچه که او ارائه می‌دهد به واسطه‌ی وجود یک منبع الهی و نورانی است.
طالبا اکسیر اعظم صحبت است
در حقیقت کیمیا این دولت است
هوش مصنوعی: خواسته‌های ما در حقیقت به صحبت و گفتگو با افراد صاحب‌نظر بستگی دارد؛ چون این گفتگو می‌تواند به ما ثروت و کامیابی واقعی را ببخشد.
صحبت کامل ترا کامل کند
خدمت مردان ترا واصل کند
هوش مصنوعی: صحبت با افراد آگاه و کامل، باعث رشد و کمال تو می‌شود و تو را به مردان بزرگ و صاحب صلاحیت نزدیک‌تر می‌کند.
صحبت اهل دلان بگزین دلا
جان فدای راه ایشان کن هلا
هوش مصنوعی: با افراد فرهیخته و با دل صمیمی صحبت کن، ای دل، جان خود را فدای راه و روش آن‌ها کن، بی‌دریغ.
در دل صاحب دلان جایی بگیر
رهروان را نیست از رهبر گریز
هوش مصنوعی: در دل افرادی که احساسات عمیق و عشق دارند، جایی پیدا کن. زیرا رهجویان (پیروان) نمی‌توانند از راهنمای خود فاصله بگیرند.
تا نگردی خاک راه کاملان
کی شوی با بهره از اسرارشان
هوش مصنوعی: تا زمانی که در مسیر عرفا و کامل‌ها گام نگذاری و از تعالیم و اسرار آن‌ها بهره‌مند نشوی، نمی‌توانی به درک عمیق و واقعی برسید.
از روان پاک ایشان جو دعا
تا امان یابی ز هر مکر و دغا
هوش مصنوعی: از روح پاک آنان درخواست دعا کن تا از هر فریب و تزویر در امان بمانی.
صحبت نیکان طلب کن در جهان
با بدان منشین که گردی بد بدان
هوش مصنوعی: با افراد نیکو هم‌صحبت شو و از دوستی با افراد بد خودداری کن، زیرا در این صورت خود نیز به آن‌ها متمایل خواهی شد.
هر که کرد او صحبت نیک اختیار
در میان خلق گردد نامدار
هوش مصنوعی: هر کسی که به گفتگو و رفتار خوب و نیک با دیگران بپردازد، در میان مردم مشهور و معروف خواهد شد.
مرد را بشناس از هم صحبتش
از مصاحب دان تو حفظ رفعتش
هوش مصنوعی: شخصیت یک مرد را می‌توان از افرادی که با او صحبت می‌کنند و دوستانش شناخت. از روی تعامل آن‌ها می‌توان به ارزش و مقام او پی برد.
صحبت نیکان طلب کن مرد باش
در ره مردان چو مردان فرد باش
هوش مصنوعی: با افراد نیکو صحبت کن و سعی کن مانند آن‌ها عمل کنی. در مسیر زندگی، شجاعت و صفات مردانه را در خود پرورش بده و در جمع دیگر مردان، استوار و مستقل باش.
ن گسل ای دل از حضور اهل دل
ور نه گردی پیش حق خوار و خجل
هوش مصنوعی: ای دل، از همراهی و دوستی با اهل دل دست برندار، وگرنه در برابر خداوند خوار و شرمنده خواهی شد.
هر که دور از صحبت اهل دلست
از خدا دور است و این بس مشکلست
هوش مصنوعی: هر کسی که از گفتگو با انسان‌های بااخلاق و صاحب دل فاصله بگیرد، از خداوند نیز دور می‌شود و این موضوع بسیار دشوار است.
طالبان را همتی باید بلند
دون همت نیست پیش حق پسند
هوش مصنوعی: کسانی که در طلب حقیقت هستند، باید اراده‌ای قوی و بلند داشته باشند. زیرا در پیشگاه حق، همت‌های کوچک و اندک پذیرفته نیست.
گر همی خواهی که اهل دل شوی
در طریق کاملان کامل شوی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به اهل دل بپیوندی و در مسیر افرادی که به کمال رسیدند، کامل شوی، باید تلاش کنی و خود را پرورش دهی.
هر که در عالم کمالی یافتست
از حضور اهل حالی یافتست
هوش مصنوعی: هر کسی که در این دنیا به کمال و بالندگی رسیده باشد، به واسطه همراهی و حضور انسان‌های با حال و تجربه به این مقام دست یافته است.
گر همی خواهی که یابی قرب رب
صحبت اهل دلان از جان طلب
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به قرب خدا برسیدی، باید با اهل دل و عارفان زندگی کنی و companionship آن‌ها را از جان بخواهی.
صحبت کامل به از هر طاعتست
طاعت شایسته ترک عادتست
هوش مصنوعی: گفت‌وگو و بیان کامل از هر نوع عبادتی ارزشمندتر است و انجام کارهای شایسته بهتر از پیروی از عادات نادرست است.
هر که خدمت کرد او مخدوم شد
هر که عجب آورد او محروم شد
هوش مصنوعی: هر کسی که به دیگران خدمت کند، مورد احترام و محبت قرار می‌گیرد، اما کسی که تکبر و خودبزرگ‌بینی نشان دهد، از نعمت‌ها و برکات محروم خواهد شد.
صحبت اهل دلان دریاب زود
عمر را فرصت شمر بشتاب زود
هوش مصنوعی: با کسانی که دل‌های پاک و باصفا دارند، زودتر صحبت کن و از عمر خود بهره‌مند شو. زمان را غنیمت بشمار و برای کارهای خوب عجله کن.
ناقص از کامل شناس ای مرد راه
تا نیفتی سرنگون در قعر چاه
هوش مصنوعی: ای مرد در راه، از کامل بودن ناقص را بشناس تا به ته دره نیفتی و سرنگون نشوی.
بی عنایات خدا این دید کو
جز به لطف او مرا امید کو
هوش مصنوعی: بدون رحمت‌های خدا، امیدی نیست و کسی نمی‌تواند به آگاهی و بینش دست یابد؛ تمام امیدها فقط از لطف اوست.
گر هدایت ور ضلالت می دهی
هم مضل و هم تو هادی رهی
هوش مصنوعی: اگر تو هدایت یا گمراهی می‌دهی، پس هم تو گمراه‌کننده‌ای و هم راهنما.