گنجور » اسدی توسی » گرشاسپ‌نامه » بخش ۳۳ - رزم سوم گرشاسب با خسرو هندوان

اسدی توسی

بخش ۳۳ - رزم سوم گرشاسب با خسرو هندوان

ز شبدیز چون شب بیفتاد پست

برون شدش چوگان سیمین ز دست

بزد روز بر چرمه تیز پوی

به میدان پیروزه زرّینه گوی

بشد مبتر از کینه تیغ آخته

به پیش بهو رزم را ساخته

چنین گفت کامروز روز منست

که بخت تو شه دلفروز منست

کنون آن گه آرم ز زین باز پای

کز ایرانیان کس نماند به جای

زره پوش و برگستوان دار گرد

دو ره صد هزار از یلان بر شمرد

دگر شش هزار از سیه زنده پیل

گزین کرد و صف ساخت بر چند میل

برآمد دم مهره گاو دم

شد از گرد گردان خور و ماه گم

بر پهلوان شاه مهراج زود

فرستاد کس مبتر او را نمود

که آن که به قلب ایستاده چو شیر

به کف تیغ تیزا ، برش تند زیر

زده هم برش گاو پیکر درفش

سپر زرد و برگستوانش بنفش

زره زیر و خفتانش از بر کبود

ز پولاد ساعدش و از زرّ خود

ز برگستوانش همه قلبگاه

ز بس آینه چون درفشنده ماه

به گردش ز گردان گروهی گزین

زره بر تن و خود در پیش زین

سپرها در آورده ز آهن به روی

چو ترگ از بر سر گره کرده موی

سپهبد همی ساخت کار سپاه

نهانی همی داشت او را نگاه

دو دیده برو زان سپه یکسره

نهاده چو گرگ از کمین بر بره

از ایرانیان بر دل نامدار

نبد غم که بُد جای جنگ استوار

سوی چپشان بیشه انبوه بود

سوی راست رود و ز پس کوه بود

بفرمود تا هندوان کس ز جای

ز پایان کُه پیش ننهند پای

لب بیشه و رود هر سو ز کین

به پیلان برآورده راه کمین

همان دیده بان ساخت بر کوهسار

دو دیده سوی بیشه و رودبار

بدان تا گر از پس کس آید به جنگ

جرس برکشد زود آوای زنگ

درفش از سر کوه مهراج شاه

زده پیش تخت و ز گردش سپاه

همی بود با سروران از فراز

که تا پهلوان چون کند جنگ ساز

فرستاد مبتر به بازو کمند

دلیری که آواز بودش بلند

که تا شد به نزدیک آن برز کوه

که مهراج بود از برش با گروه

خروشید و گفت ای شه نو عروس

ز بیغاره ننگت نبد وز فسوس

شدی چون زنان شرم بنداختی

از ایران یکی شوی نو ساختی

کنون در پس پرده با بوی و رنگ

نشستی تو با ناز و شویت به جنگ

گواژه همی زد چنین وز فسوس

همی خواند مهراج را نو عروس

خدنگ افکن ایرانیی در زمان

خدنگی نهاد از کمین در کمان

زدش سخت زخمی که جانش بسوخت

گذرگاه آواز و کامش بدوخت

ز مهراج و خیلش چنان یک خروش

برآمد ز شادی که کر گشت گوش

شه و هر که ز آن کار بد گشته شاد

بدان مرد کان تیر زد چیز داد

چو صف سپاه از دو سو گشت راست

غَو کوس و نای نبردی بخاست

گوی بُد سپهدار و پشت گوان

گرامی و عم زاده پهلوان

خردمند را نام زر داده بود

به صد رزم داد هنر داده بود

بشد تا بر مبتر از قلب راست

بگشت و ز گردان هم آورد خواست

زره دار گردی همان گه ز گرد

برون تاخت و آمد برش هم نبرد

بگشتند با هم دو گرد سترگ

به خون چنگ شسته چو ارغنده گرگ

به شمشیر و گرز و کمان و کمند

نمودند هر گونه بسیار بند

سرانجام زر داده تند از کمین

بر افکند بر هندو ابلق ز کین

کشید آبگون آتش زهر بیز

زدش بر سر و ترگ و بال از ستیز

سپر نیمی و سرش با کتف و دست

به زخمی بیفکند هر چار پست

ز مهراج و لشکرش و ایران گروه

خروشی برآمد که خور شد ستوه

دگر رزم سازی برون شد دلیر

بگردید زر داده گردش چو شیر

چنان زدش تیری که دیگر نخاست

شد از ترگ تا زین به دو نیمه راست

ده و دو دلاور به خم کمند

همیدون پس یکدگر درفکند

پسر داشت مبتر یکی شیر مرد

کش از جنگیان کس نبد هم نبرد

به مردی گسستی سر زنده پیل

به خنجر براندی ز خون رود نیل

به پیکار زر داده شیر دل

برون تاخت در کف ز پولاد شِل

بینداخت سوی گو سرفراز

زمان جوان بد رسیده فراز

به پشتش درآمد برون شد ز ناف

دلیری چنان کشته شد بر گزاف

از ایرانیان گریه برخاست پاک

دویدند و برداشتندش ز خاک

شد از کشتنش پهلوان دل دژم

ز خون دو دیده بسی راند نم

به چرخ و زمین کرد سوگند یاد

که امروز بدهم درین جنگ داد

کنم زین سیاهان درین دشت خون

به هر موی زر داده گردی نگون

چمان چرمه زاولی بر نشست

همان سی رسی نیزه ز آهن به دست

سوی پور مبتر به کین داد روی

درآمد سنان راست کرده به روی

به کم زان که مرغی زند سر در آب

ز زین کوهه بربودش اندر شتاب

چنان از سنانش نگونسار کرد

کش از نیزه بر آهنین دار کرد

زمانی چپ و راست هر سوش برد

بیفکند و پشت و سرش کرد خرد

همی گفت کاین را بخوابید پست

که مهمان بد از باده گشتست مست

پس از خشم تن بر سپه برفکند

همه دشت دست و تن و سرفکند

بدان چرمه پوشیده چرم هژبر

چو دیوی دمان بر یکی پاره ابر

به زخم پرند آور از پشت پیل

همی معصفر تاخت بر تلّ نیل

سر خنجرش ابر خونبار بود

سنانش نهنگ یل اوبار بود

چنان چون به رشته کند مهره مرد

یلان را به نیزه همی پاره کرد

چهل پیل جنگی و سیصد سوار

به یک حمله بفکند بر خاک خوار

ز تن کرد چندان سر از کینه پخش

که شد زیر او درز خون چرمه رخش

همه دشت هندو بُد از زیر نعل

تن قیرگونشان ز خون گشته لعل

غریونده مبتر ز درد پسر

ز غم دیده پر خون و پر خاک سر

بیآمد به خون پسر کینه خواه

برآویخت با پهلوان سپاه

سپهبد برانگیخت رزمی عقاب

درآمد بدو چون درخش از شتاب

زدش بر میان راست تیغ نبرد

چنان کز کمربند یکی را دو کرد

بماندش یکی نیمه بر زین نگون

دگر نیمه بر خاک غلتان به خون

بزد نعره مهراج و بر پای خاست

ز شادی تن از کُه بیفکند خواست

ز درد جگر سر به سر هندوان

به کین سر نهادند بر پهلوان

دلاور درآمد چو غرنده میغ

دو دستی همی زد چپ و راست تیغ

دلیران ایران و زاول به هم

بکردند حمله چو شیر دژم

بپیوست رزمی گران کز سپهر

مه از بیم گم گشت و بگریخت مهر

برآمد دِه و گیر هر دو سپاه

برآمیخت با هم سپید و سیاه

پر از خشم شد مغز و پر کینه دل

ز دل خاست خون و ز خون خاست گل

سر تیغ چون خون فشان میغ شد

دل میغ پرتابش تیغ شد

بپرّید هوش زمانه ز جوش

بدرّید گوش سپهر از خروش

ز بس گرد چشم جهان تم گرفت

ز بس کشته پشت زمین خم گرفت

نبد رفته از روز نیمی فزون

که بد ز آن سیاهان دو بهره نگون

به خاک اندرون خستگان همچو مار

کشیده زبان از پی زینهار

ز بس زخم خشت و خدنگ درشت

شده پیل ماننده خارپشت

به هر سو نگون هندوی بود پست

چه افکنده بی سر چه بی پای و دست

ز تن رفته خون با گل آمیخته

چو خیک سیه باده زو ریخته

یکی باد برخاست و تاریک کرد

که آسان همی در ربود اسپ و مرد

بزد بر رخ هندوان ریگ و سنگ

نگون شد درفش دلیران ز چنگ

نهادند سر سوی بالا و شیب

گریزان و بر هم فتان از نهیب

بهو پیش شد باز خنجر به دست

همی گفت تا کی بود این شکست

هنرتان همه روز آویختن

نبینم همی جز که بگریختن

به خوان همچو شیران شتابید تیز

چو جنگ آید آهو شوید از گریز

ز گردان لشکرش هر کس که یافت

عنانش به تندی همی باز تافت

فکند از سران مر سه تن را ز پای

فرو داشت پیلان و لشکر به جای

چنین تا به شب رزم و پیکار بود

نبد دست کز زخم بیکار بود

چو بنوشت شب فرش زربفت راغ

همه گنبد سبز شد پر چراغ

سپاه آرمیدند بر جای خویش

همان شب مهان را بهو خواند پیش

چنین گفت کاین بار رزمی گران

بسازید هم پشت یکدیگران

سپه پاک و پیلان همه بیش و کم

به جنگ اندر آرید فردا به هم

همینست یک رزم ماندست سخت

بکوشیم تا چیست فرجام و بخت

همه جان به یک ره به کف برنهیم

اگر کام یابیم اگر سر نهیم

مهان هم برین رای گشتند باز

همه شب همی رزم کردند ساز

بخش ۳۲ - پاسخ گرشاسب به نزد بهو: سپهبد ز خشم دل آشفت و گفت بخش ۳۴ - رزم چهارم گرشاسب با هندوان: چو ز ایوان مینای پیروزه هور

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: سیاوش جعفری

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

حاشیه ها

1392/01/02 01:04

امین کیخا

بیغاره و فسوس همان ملامت و مسخرگی هستند