گنجور

شمارهٔ ۱۹

رحم ای خدای دادگر کردی؟ نکردی
ابقا به فرزند بشر کردی؟ نکردی
بر ما در خشم و غضب بستی؟ نبستی
جز قهر اگر کار دگر کردی نکردی
طاعون،وبا،قحطی، بگو دنیا بگیرد
یک مشت جو گر بارور کردی نکردی
آتش گرفت عالم ز گور بوالبشر بود
صرف نظر گر زین پدر کردی نکردی
گیتی و هرچه اندر، ز خشک و تر بسوزان
شفقت اگر با خشک و تر کردی نکردی
یک دفعه عالم بی خبر زیر و زبر کن
جنبنده ای را گر خبر کردی نکردی
این راه خیری بُد نهادم پیش پایت
با جبرئیل ار خیر و شر کردی نکردی
این اشرف مخلوق زشت و بی شرف را
با جنس سگ همسر اگر کردی نکردی
جز خر کسی تن زیر بار غیر ندهد
گر امتی جز شیعه خر کردی نکردی
ملک کیانی را قجر چون دست خوش کرد
کوتاه اگر دست قجر کردی نکردی
ایران هنرور را به ذلت اندر آرد
عارف اگر کسب هنر کردی نکردی

اطلاعات

وزن: مستفعلن مستفعلن مستفعلن فع
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: همراهان گنجور

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

رحم ای خدای دادگر کردی؟ نکردی
ابقا به فرزند بشر کردی؟ نکردی
هوش مصنوعی: ای خداوند دادگر، آیا بر ما رحم کردی یا نه؟ آیا فرزند بشر را باقی نگذارده‌ای؟
بر ما در خشم و غضب بستی؟ نبستی
جز قهر اگر کار دگر کردی نکردی
هوش مصنوعی: آیا بر ما در خشم و غضب دست بسته‌ای؟ مگر جز قهر و غضب کار دیگری کردی؟
طاعون،وبا،قحطی، بگو دنیا بگیرد
یک مشت جو گر بارور کردی نکردی
هوش مصنوعی: اگر طاعون و وبا و قحطی بر دنیا بیفتد، این را بگو که اگر یک مشت جو کشت می‌کردی و به ثمر می‌رساندی، خود را در این مشکلات نمی‌دیدیم.
آتش گرفت عالم ز گور بوالبشر بود
صرف نظر گر زین پدر کردی نکردی
هوش مصنوعی: جهان از سوختن آتش بوالبشر در حال نابودی است؛ اگر به این پدر بی‌توجهی کنی، چه فایده‌ای خواهد داشت؟
گیتی و هرچه اندر، ز خشک و تر بسوزان
شفقت اگر با خشک و تر کردی نکردی
هوش مصنوعی: جهان و هر آنچه در آن است، چه خشک و چه تر، را با محبت بسوزان. اگر با محبت با خشک و تر برخورد نکنی، این کار را انجام نداده‌ای.
یک دفعه عالم بی خبر زیر و زبر کن
جنبنده ای را گر خبر کردی نکردی
هوش مصنوعی: یک بار، جهان را بی‌خبر و ناگهان دگرگون کن. اگر جنبنده‌ای را از خواب غفلت بیدار کردی، چه ایرادی دارد که دیگران را هم بیدار نکرده‌ای؟
این راه خیری بُد نهادم پیش پایت
با جبرئیل ار خیر و شر کردی نکردی
هوش مصنوعی: من راهی از خیر برای تو گذاشتم، حتی اگر جبرائیل هم در مسائل خیر و شر تأثیری نداشت.
این اشرف مخلوق زشت و بی شرف را
با جنس سگ همسر اگر کردی نکردی
هوش مصنوعی: این موجود برجسته و با ارزش که زشت و بی آبروست، اگر با جنس سگی هم ازدواج کنی، باز هم کار درستی نکرده‌ای.
جز خر کسی تن زیر بار غیر ندهد
گر امتی جز شیعه خر کردی نکردی
هوش مصنوعی: تنها افراد ناچیز و بی‌ارزش زیر بار غیر از خودشان نمی‌روند. اگر از امتی به جز شیعه سخن بگویی، به معنای نادیده گرفتن آن‌هاست.
ملک کیانی را قجر چون دست خوش کرد
کوتاه اگر دست قجر کردی نکردی
هوش مصنوعی: وقتی که حکومت کیانیان به دست قاجار افتاد و این حکومت را تحت کنترل خود درآورد، در واقع اگر قاجار در این کار موفق بود، یعنی به نوعی قدرتش را تثبیت کرد، اما در واقع به دلیل این کار، دست خود را کوتاه کرده و توانایی‌هایش را محدود کرده است.
ایران هنرور را به ذلت اندر آرد
عارف اگر کسب هنر کردی نکردی
هوش مصنوعی: اگر در کسب هنر تلاش کنی و به یادگیری آن بپردازی، حتی عارفان و هنرمندان بزرگ نمی‌توانند تو را به ذلت بکشند.

حاشیه ها

1397/09/25 20:11
غلامحسین مرادی قره قانی

سلام استاد شجریان این شعر(تصنیف)را در کاست یوسف گم گشته با اندکی تغییر در متن (جهت جلوگیری از سیاسی شدن)بسیار زیبا اجرا کرده اند

1397/11/30 01:01
بهرام مشهور

گیتی و هرچه اندر، ز خشک و تر بسوزان
شفقت اگر با خشک و تر کردی نکردی
درست آن : گیتی و هرچ اندر ز خشک و تر بسوزان
شفقت اگر با خشک و تر کردی نکردی

1399/03/03 04:06
محمدمهدی

عرض سلام و ادب ، وقت بخیر
این تصنیف کلا" سیاسی بوده، عارف قزوینی به مناسبت تاسیس اولین دورهء مجلس شورای ملی بعد از انقلاب مشروطه ،این تصنیف رو سروده و اجرا کرده ،
در مورد مایهء تصنیف،بیات زند بوده،پس از بر سرکارآمدن قاجار،نام ترک بر آن نهادند،بااینکه دورهءسلطنت قاجار طولانی بود ولی خوشبختانه نام و حالت اصلی بسیاری از گوشه ها و نغمات حفظ شد،به نوعی زمان قاجار و دربار قاجار ، تا حدودی زمینهء حفظ و شکوفایی موسیقی ایرانی را فراهم نمود

1400/10/20 13:01
شهراد eng.shahradman@gmail.com

با سلام و احترام
آواز بیات ترک هیچ ربطی به سلسله ی قاجار ندارد تا با تغییر از زندیه به قاجاریه نام آن به بیات ترک تغییر یابد . استاد فقید محمدرضا لطفی در یکی از برنامه های شناخت موسیقی ایرانی در این باب توضیحات کاملی ارائه داده است ، که مختصرا" به این شرح است : از آنجاییکه این مایه و آواز ( از متعلقات دستگاه شور) متعلق به ترکهای قشقایی است ؛ از این رو بیات ترک نام گرفته است .

همیشه شاد و سلامت باشید 

1401/10/18 09:01
Mohamad.Mehdi.(pretty_autumn)

درود بر شما

" بیات " مخفف شدهء ابیات هست که در زبان آذری " بایاتی " گفته میشود.

نام " زند " نیز احتمال قریب به یقین مرتبط با نوع لحن در خواندن کتاب مقدسی با همین نام " زند " میباشد که در زمان قاجار به دلیل لجاجت با سلسلهء زندیه نام این آواز به

" بیات ترک" تغییریافت که بازهم بی ربط با ریشه های اصلی آن نیست، بخاطر اشتراکی که در اصل و نسب و روند گوشه ها با مقام آذری " قطار " دارد که با ترکیب بااشعار آذری،نوای زیبا و دلنشینی شنیده میشود.فارغ از سلیقه های مختلف در انتخاب نام ،مهمترین موضوع حفظ اصالت آنست .

انشاءالله شاد و سلامت باشید

1400/10/20 13:01
شهراد eng.shahradman@gmail.com

البته در تایید بخش دوم سخنان شما : خدمات سلسله قاجار به هنر موسیقی ایرانی به خصوص در زمان ناصرالدین شاه غیر قابل چشم پوشی است .با گرد هم آوردن استادان به نام آن زمان مثل : میرزا عبدالله و بردار ایشان آقا میرزا حسینقلی ، صادق خان سرورالملک ، سماع حضور و دیگر اساتید و ثبت و ضبط صفحه از ایشان در حفظ این هنر والا کوشا بوده اند.

1399/07/14 09:10
محسن رفیعی

سلام
با مجلس شورا ز “عارف” گو جز این کار
فردا اگر کار دگر کردی نکردی

1401/12/19 21:03
یوسف شیردلپور

باسلام این شعرهم سیاسی هم دعاودست به دامان خدا شدن است روح عارف دلسوخته شاد🙏این شعررا استاد شجریان به زیبایی هرچه تمام تراجرا کرده اند🙏

1402/11/04 15:02
کژدم

عارف پیرامون این تصنیف نوشته است: «موقعی که از اسلامبول به تهران آمدم و از تهران به دیدن دوست عزیزم محمدکریم‌خان گزی می‌رفتم، در کمال تنهایی در بیابان فراخ (مورچه‌خورت) اصفهان که شکارگاه صفویه بوده به فکر وحشیت و بی‌حقیقتی جنس بشر افتاده و در همان صحرا عاصی شده دیوانه‌وار گفتم.»