گنجور

شمارهٔ ۱۵۹ - در مدح نظام‌الملک بدرالدولة والدین خاصبک طوطی‌بن مسعود

درخت دولت شاه عجم سر بر فلک دارد
بلی سر بر فلک یازد چو بیخ اندر سمک دارد
سرافرازی و غواصی سزد شاخی و بیخی را
که آب چشمهٔ شمشیر تیز خاصبک دارد
سپهداری که در قهر بداندیشان شه طوطی
سپاهش را ظفر منهی و از نصرت یزک دارد
مخالف کی تواند دیدعز عز دین هرگز
چو اندر دیده از پیکان او دایم خسک دارد
خیال تیغ فتح‌انگیز او دشمن گداز آمد
مگر این دستبرد آب و آن طبع نمک دارد
ز بهر بخششی کان هر زمان حشر دگر سازد
مگر کان آنچ دارد با کف او مشترک دارد
بقا باداش اندر عز و دولت با فلک همبر
که اندر خدمت خسرو هنر بیش از فلک دارد

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

درخت دولت شاه عجم سر بر فلک دارد
بلی سر بر فلک یازد چو بیخ اندر سمک دارد
هوش مصنوعی: درختی که نماد قدرت شاهان عجم است، به قدری بلند قد کشیده که به آسمان رسیده است. این درخت تنها یک سر ندارد، بلکه ریشه‌هایش هم در عمق زمین رفته و به زندگی و موفقیتش ادامه می‌دهد.
سرافرازی و غواصی سزد شاخی و بیخی را
که آب چشمهٔ شمشیر تیز خاصبک دارد
هوش مصنوعی: در این بیت، بیان می‌شود که افتخار و جستجو در عمق‌های زندگی و وجود شجاعت می‌طلبد. برای کسانی که از چشمه‌ای با طراوت و قوی مانند آب شمشیر بهره‌مند هستند، باید ظرفیت و شجاعت‌ آنها با عظمت و قدرتی که دارند، همخوانی داشته باشد. این نشان‌دهنده این است که برای رسیدن به افتخارات بزرگ باید با چالش‌ها و خطرات مواجه شد و به درون مسائل عمیق‌تر نگریست.
سپهداری که در قهر بداندیشان شه طوطی
سپاهش را ظفر منهی و از نصرت یزک دارد
هوش مصنوعی: سربازی که در برابر بداندیشان قرار گرفته و به جنگ می‌رود، باید به موفقیت و پیروزی بر دشمنان خود امید داشته باشد و از یاری خداوند بهره‌مند گردد.
مخالف کی تواند دیدعز عز دین هرگز
چو اندر دیده از پیکان او دایم خسک دارد
هوش مصنوعی: هیچ‌کس نمی‌تواند مخالف را ببیند، زیرا هرگز نمی‌توان به عیب دین پی برد؛ چرا که او همیشه به خاطر تیرهایش، در چشمانش غبار و کثیفی دارد.
خیال تیغ فتح‌انگیز او دشمن گداز آمد
مگر این دستبرد آب و آن طبع نمک دارد
هوش مصنوعی: تصویر شمشیر پیروزی او آن‌قدر قوی و تاثیرگذار است که دشمنانش را به زانو درمی‌آورد، اما این قدرت به خاطر این است که این تلاش‌هایش مانند آب و با طبعی شور و نمکین است.
ز بهر بخششی کان هر زمان حشر دگر سازد
مگر کان آنچ دارد با کف او مشترک دارد
هوش مصنوعی: به خاطر بخششی که هر لحظه دنیای دیگری می‌سازد، مگر آنکه آنچه در دست اوست، با دیگران مشترک باشد.
بقا باداش اندر عز و دولت با فلک همبر
که اندر خدمت خسرو هنر بیش از فلک دارد
هوش مصنوعی: بر دوام بمان و در عظمت و قدرت با آسمان در همراهی باش، زیرا در خدمت پادشاه، هنر و توانایی بیشتر از آسمان دارد.