گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۹۶ - در مدح سلطان فیروز شاه

ای بهمت برتر از چرخ اثیر
وز بزرگی دین یزدان را نصیر
برده حکمت گوی از باد صبا
کرده دستت دست برابر مطیر
ای جوان بختی که مثل و شبه تو
کس نیابد در خم گردون پیر
بنده امشب با جمال‌الدین خطیب
آن به رای و کلک چون خورشید و تیر
عزم آندارد که خود را یک نفس
باز دارد از قلیل و از کثیر
دیگکی چونان که دانی پخته است
همچو دیگر کارهای ما حقیر
خانه‌ای ایمن‌تر از بیت حرام
شاهدی نیکوتر از بدر منیر
تا به اکنون چیز لیزی داشتم
زانکه در عشرت نباشد زو گزیر
از ترش‌رویی و تاریکی که بود
چون جفای عصر و چون درد عصیر
گاو دوشای طربمان این زمان
خشک کرد از خشک سال فاقه شیر
یک صراحی باده‌مان ده بیش نه
ور دو باشد اینت کاری بی‌نظیر
تلخ همچون عیش بدخواه ملک
تیره نی چون روی بدگویی وزیر
از صفا و راستی چون عدل و عقل
وز خوشی و روشنی جان و ضمیر
رنگ او یا لعل چون شاخ بقم
ورنه باری زرد چون برگ زریر
گر فرستی ای بسا شکراکه من
از تو گویم با صغیر و با کبیر
ورنه فردا دست ما و دامنت
کای مسلمانان از این کافر نفیر
انوری بی‌خردگیها می‌کند
تو بزرگی کن برو خرده مگیر

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای بهمت برتر از چرخ اثیر
وز بزرگی دین یزدان را نصیر
هوش مصنوعی: تو که از چرخ و فضا برتری و به بزرگی دین یزدان کمک می‌کنی.
برده حکمت گوی از باد صبا
کرده دستت دست برابر مطیر
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی اشاره به قدرت و تأثیر حکمت و دانش دارد. در اینجا، «باد صبا» نماد روح و لطافت است و «دست برابر مطیر» به معنای مقاومت و ایستادگی در مقابل چالش‌ها و مشکلات زندگی است. به این ترتیب، از ما دعوت می‌کند تا از حکمت و اندیشه‌های خود بهره‌ ببریم و در مقابل ناملایمات زندگی قوی و پایدار باشیم.
ای جوان بختی که مثل و شبه تو
کس نیابد در خم گردون پیر
هوش مصنوعی: ای جوان خوشبخت، تو را همتا و شبیه دیگری در این دنیا پیدا نمی‌شود.
بنده امشب با جمال‌الدین خطیب
آن به رای و کلک چون خورشید و تیر
هوش مصنوعی: امشب من با جمال‌الدین خطیب، به مانند خورشید و تیر درخشیدم و در زبان و قلم خود، قدرت و زیبایی را به نمایش گذاشتم.
عزم آندارد که خود را یک نفس
باز دارد از قلیل و از کثیر
هوش مصنوعی: او تصمیم دارد که خود را برای یک لحظه از کم و زیاد، از چیزهای کم اهمیت و چیزهای زیاد، جدا کند و دور نگه دارد.
دیگکی چونان که دانی پخته است
همچو دیگر کارهای ما حقیر
هوش مصنوعی: یک دیگ کوچک به کمال پخته شده و به خوبی درست شده، مانند دیگر کارهای ناچیز ماست.
خانه‌ای ایمن‌تر از بیت حرام
شاهدی نیکوتر از بدر منیر
هوش مصنوعی: خانه‌ای وجود دارد که از هر نظر امن‌تر است و گواهی برتری دارد که به روشنایی بدر می‌درخشد.
تا به اکنون چیز لیزی داشتم
زانکه در عشرت نباشد زو گزیر
هوش مصنوعی: تا به حال چیزی در اختیار داشتم که به خاطر خوش‌باشی و لذتی که در زندگی می‌برم، نمی‌توانم از آن دور شوم.
از ترش‌رویی و تاریکی که بود
چون جفای عصر و چون درد عصیر
هوش مصنوعی: از بی‌مهری و سیاهی که وجود دارد، مانند ظلم زمانه و مانند درد نیش زنبور است.
گاو دوشای طربمان این زمان
خشک کرد از خشک سال فاقه شیر
هوش مصنوعی: این زمان، گاوی که برای ما خوشی و سرور می‌آورد، به خاطر خشک‌سالی، دیگر شیر نمی‌دهد و از این رو، ما از شیر و نعمت‌هایش محروم مانده‌ایم.
یک صراحی باده‌مان ده بیش نه
ور دو باشد اینت کاری بی‌نظیر
هوش مصنوعی: یک ظرف شراب به ما بده، زیرا اگر دو تا باشد، این کار بی‌نظیری است.
تلخ همچون عیش بدخواه ملک
تیره نی چون روی بدگویی وزیر
هوش مصنوعی: عیش تلخ و ناگوار مانند حالتی است که دشمن به آدم می‌دهد. برای کسی که در زندگی‌اش با بدگویی و سخنان ناپسند از سوی دیگران روبرو است، حالتی مشابه به آن به وجود می‌آید.
از صفا و راستی چون عدل و عقل
وز خوشی و روشنی جان و ضمیر
هوش مصنوعی: از پاکی و صداقت مانند عدالت و خرد و از شادی و نور به جان و وجود اشاره شده است.
رنگ او یا لعل چون شاخ بقم
ورنه باری زرد چون برگ زریر
هوش مصنوعی: رنگ او مانند لالی است که بر روی شاخه‌های گل سرخ نشسته است، و الا ممکن است رنگی زرد مانند برگ درخت زریر داشته باشد.
گر فرستی ای بسا شکراکه من
از تو گویم با صغیر و با کبیر
هوش مصنوعی: اگر تو مرا بفرستی، بسیار شکر که من درباره تو با همه، چه کوچک و چه بزرگ، سخن می‌گویم.
ورنه فردا دست ما و دامنت
کای مسلمانان از این کافر نفیر
هوش مصنوعی: اگر امروز اقدام نکنیم، فردا ممکن است دست ما به دامن تو و دیگر مسلمانان در برابر این کافر برسد.
انوری بی‌خردگیها می‌کند
تو بزرگی کن برو خرده مگیر
هوش مصنوعی: انوری می‌گوید که بی‌خردی‌ها و ناپسندی‌ها را نادیده بگیر و به بزرگی و بزرگواری خود ادامه بده. به چیزهای کوچک و کم اهمیت اهمیت نده.