گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۱۰۵ - در مدح شمس‌الدین بهروز

ای بر اعدا و اولیا پیروز
در مکافات این و آن‌شب و روز
بر یکی جود فایضت غالب
وز دگر جاه قاهرت کین‌توز
بذل نزدیک همت تو چو وام
کرمت وام تو ز شکر اندوز
داده بی‌میل و کرده بی‌کینه
دور این مایه‌ساز صورت‌سوز
قالب دوستانت را دل شیر
حال دشمنانت را سگ و یوز
ای بحق هر دو تصرف تو
مالک هر دوی بدر و بدفوز
زانکه اقبال خویش را دیدم
با رخ دلگشای جان‌افروز
گفتمش هان چگونه داری حال
زیراین ورطه تاب حادثه‌سوز
گفت ویحک خبر نداری تو
که بگو بازگشت آخر گوز
حدثان کرد رای پای‌افزار
آسمان گشت مرغ دست‌آموز
شب محنت به آخر آمد و شد
شب من روز و روز من نوروز
روزم از روز بهترست اکنون
از مراعات شمس دین بهروز
باد عمرش چو جاه روز افزون
عمر اعداش عمر روز سپوز
حاسدانش همیشه سرگردان
غم بر ایشان ز بخت بد فیروز
وقت بر آبریز سبلتشان
آنکه گویند صوفیانش گوز
جاودان از فلک خطابش این
کای بر اعداد و اولیا پیروز

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای بر اعدا و اولیا پیروز
در مکافات این و آن‌شب و روز
هوش مصنوعی: ای کسی که در برابر دشمنان و دوستان پیروز هستی و در هر زمان و مکان از پس آزمایش‌ها برمی‌ایی.
بر یکی جود فایضت غالب
وز دگر جاه قاهرت کین‌توز
هوش مصنوعی: در یکی از سخن‌هایت بخشش و نعمت تو حاکم است و در دیگری قدرت و تسلط تو به‌گونه‌ای خشن و سرسختانه وجود دارد.
بذل نزدیک همت تو چو وام
کرمت وام تو ز شکر اندوز
هوش مصنوعی: به محض اینکه همت و تلاش تو نزدیک می‌شود، سخاوت و generosity تو نیز نمایان می‌شود و این سخاوت به خاطر شکرگزاری و قدردانی از نعمت‌هایت است.
داده بی‌میل و کرده بی‌کینه
دور این مایه‌ساز صورت‌سوز
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که یک چیز یا یک فرد را بدون رغبت و بدون حس انتقام‌جویی به کار می‌برند و این به نوعی در زندگی یا هنر تأثیر منفی می‌گذارد. به بیانی دیگر، انجام کارها بدون عشق و علاقه، ممکن است به زیبایی و کیفیت آن آسیب بزند.
قالب دوستانت را دل شیر
حال دشمنانت را سگ و یوز
هوش مصنوعی: دوستانت را با جسارت و اعتماد به نفس کنار خود داشته باش، اما نسبت به دشمنانت باید محتاط و هوشیار باشی.
ای بحق هر دو تصرف تو
مالک هر دوی بدر و بدفوز
هوش مصنوعی: ای حق، تو به تمام معنا بر هر دو دنیا سلطه داری؛ یعنی بر خیر و شر، بر روشنایی و تاریکی.
زانکه اقبال خویش را دیدم
با رخ دلگشای جان‌افروز
هوش مصنوعی: چون چهره‌ی دل‌نشین و شاداب زندگی را دیدم، خوشبینی و آینده‌ام را روشن‌تر یافتم.
گفتمش هان چگونه داری حال
زیراین ورطه تاب حادثه‌سوز
هوش مصنوعی: به او گفتم: حالا چطور زیر این خطر بزرگ دوام می‌آوری؟
گفت ویحک خبر نداری تو
که بگو بازگشت آخر گوز
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که شخصی به دیگری می‌گوید: "به تو می‌گویم که تو از چیزی که در نهایت اتفاق خواهد افتاد بی‌اطلاع هستی." به نوعی این جمله به نادانی یا عدم آگاهی فرد اشاره دارد.
حدثان کرد رای پای‌افزار
آسمان گشت مرغ دست‌آموز
هوش مصنوعی: دو داستان برای ما رخ داده که یکی از آن‌ها درباره پایین آمدن از آسمان است و دیگری درباره یک پرنده‌ای که به راحتی تحت آموزش قرار گرفته است.
شب محنت به آخر آمد و شد
شب من روز و روز من نوروز
هوش مصنوعی: شب سختی‌ها و دردها به پایان رسید و حالا شب من به روزی روشن تبدیل شده است و روز من همچون نوروز، نو و شاداب است.
روزم از روز بهترست اکنون
از مراعات شمس دین بهروز
هوش مصنوعی: روز من اکنون از روزهای پیشین بهتر است، زیرا که تحت توجه و حمایت مذهب و دین قرار دارم.
باد عمرش چو جاه روز افزون
عمر اعداش عمر روز سپوز
هوش مصنوعی: باد عمرش مانند مقام و جاه اوست که به تدریج افزایش می‌یابد، ولی عمر دشمنانش روز به روز کاهش می‌یابد.
حاسدانش همیشه سرگردان
غم بر ایشان ز بخت بد فیروز
هوش مصنوعی: حسودان او همیشه در ناراحتی و سردرگمی هستند، زیرا به خاطر بدشانسی، خوشبختی او را نمی‌توانند ببینند.
وقت بر آبریز سبلتشان
آنکه گویند صوفیانش گوز
هوش مصنوعی: در لحظه‌ای که آب به سمت ریشه‌های پریشان آنها روانه می‌شود، برخی می‌گویند که صوفی‌ها از آن سر در می‌آورند.
جاودان از فلک خطابش این
کای بر اعداد و اولیا پیروز
هوش مصنوعی: خداوندی به او می‌گوید که تو بر تمام اعداد و بر منتخبین پیروز هستی و این پیروزی همیشگی و از طرف آسمان است.