گنجور

شمارهٔ ۳۴

ای زمین را رای تو چون آسمان را آفتاب
عزم تو عزم درست و رای تو رای صواب
شهریار شهرگیری پادشاه ملک بخش
خسرو معجز فتوحی داور مالک رقاب
تا پدید آمد در ایام تو تاریخ فتوح
در کتب مَدروس گشت افسانهٔ افراسیاب
دین و دنیا را تو کردستی پناه از اضطرار
ملک و ملت را تو دادستی امان از اضطراب
در تن هر شاه اوردست فرمان تو خم
در دل هر شیر شمشیر تو افکندست تاب
چون هوا بندد نقاب ازگرد عالی موکبت
روزگار از چهرهٔ اقبال بگشاید نقاب
هرکجا کوس تو آوازی دهد در شرق و غرب
از ظفر، لبیک یابد هم در آن ساعت جواب
مرکب تو همچو آب و آتش است و خاک و باد
در نشیب و در فراز و در درنگ و در شتاب
زو دل حاسد سبک‌ گردد سر ‌دشمن گران
چون سبک کردی عنان و چون گران کردی رکاب
عدل تو آب است ازین معنی که مخلوقات را
هرگز از عدل تو نگریزد چو نگزیرد ز آب
چون شود بیدار پیروزی کند تعبیر خویش
هرکه او یک شب خیال عدل تو بیند بخواب
فیلسوفان آفتاب و شیر خوانندت‌ که هست
طالع تو شیر و صاحب طالع تو آفتاب
کی تواند حاسدی با تو چَخَیدن خیر خیر
سایه بر ‌دریای چین چون افکند پر ذباب
غول و دیوست از قیاس‌ آنکس که باتو سرکشد
تیغ تو چون صاعقه‌ است و تیر تو همچون‌ شهاب
ای پسندیده چو نعمت ای ستو‌ده چون خرد
ای گرانمایه چو دولت ای گرامی چون شباب
ابر نعمت برکسی باردکه توگویی ببار
بدر دولت برکسی تابد که تو گویی بتاب
روز بهروزی‌ کسی بیند که توگویی ببین
گنج پیروزی‌ کسی یابد که تو گویی بیاب
ذوالفقار بوتراب اندر عرب گر مدتی
کافران را کشت و پنهان کرد کفر اندر تراب
هم بدان معنی کنون شمشیر گوهردار توست
در عرب و اندر عجم چون ذوالفقار بوتراب
بر تن و جان تو هر مومن دعا گوید همی
وان دعا در دولت تو هست وقتی مستجاب
طبع من بنده به اقبال تو چون دریا شدست
واندرو مدح و ثنای توست چون در خوشاب
هر چه آبادست بر روی زمین ملک تو باد
تا عدو را کالبد زیر زمین گردد خراب
باد دائم در دو دست تو دو چیز دلگشای
در یکی زلف بتان و در یکی جام شراب

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای زمین را رای تو چون آسمان را آفتاب
عزم تو عزم درست و رای تو رای صواب
هوش مصنوعی: ای زمین، نظر و رای تو مانند آفتاب در آسمان است. اراده و عزم تو همانی است که درست و صحیح است.
شهریار شهرگیری پادشاه ملک بخش
خسرو معجز فتوحی داور مالک رقاب
هوش مصنوعی: پادشاهی که در شهرها حکمرانی می‌کند و قدرتی بزرگ دارد، مانند خسرو که معجزه‌گر و نیکوکار است و در فتح سرزمین‌ها موفق است، و همچون داور عادل بر مردم حکومت می‌کند.
تا پدید آمد در ایام تو تاریخ فتوح
در کتب مَدروس گشت افسانهٔ افراسیاب
هوش مصنوعی: در زمانی که تو به دنیا آمدی، تاریخ فتح‌ها در کتاب‌های معروف به داستان افراسیاب تبدیل شد.
دین و دنیا را تو کردستی پناه از اضطرار
ملک و ملت را تو دادستی امان از اضطراب
هوش مصنوعی: تو به دین و دنیای مردم امنیت بخشیده‌ای و در زمانه‌ای که همه در اضطراب و نگرانی هستند، به کشور و ملت آرامش داده‌ای.
در تن هر شاه اوردست فرمان تو خم
در دل هر شیر شمشیر تو افکندست تاب
هوش مصنوعی: در وجود هر پادشاه، فرمان تو جاری است و در دل هر شیر، شمشیری که تو به او داده‌ای وجود دارد. این یعنی قدرت و تأثیر تو به حدی است که بر دل‌ها و افکار دیگران تسلط داری.
چون هوا بندد نقاب ازگرد عالی موکبت
روزگار از چهرهٔ اقبال بگشاید نقاب
هوش مصنوعی: وقتی هوا پرده را از زیبایی و شکوه تو بردارد، روزگار نیز پرده را از چهرهٔ بخت و اقبال تو کنار خواهد زد.
هرکجا کوس تو آوازی دهد در شرق و غرب
از ظفر، لبیک یابد هم در آن ساعت جواب
هوش مصنوعی: هرجا که صدای تو به گوش می‌رسد، در شرق و غرب، پیروزی پاسخ می‌دهد و در همان لحظه جواب می‌دهد.
مرکب تو همچو آب و آتش است و خاک و باد
در نشیب و در فراز و در درنگ و در شتاب
هوش مصنوعی: این جمله به ترکیب و تضاد عناصر مختلف زندگی اشاره دارد. آن به نوعی نشان می‌دهد که زندگی، با همه نوسانات و تغییراتش، هم مانند آب و آتش است و هم به مانند خاک و باد؛ گاهی آرام و ساکن است و گاهی پرجنب و جوش و در حرکت. این تضادها در زندگی به صورت نشیب و فراز، و به حالت‌های مختلف بروز می‌کنند.
زو دل حاسد سبک‌ گردد سر ‌دشمن گران
چون سبک کردی عنان و چون گران کردی رکاب
هوش مصنوعی: از دل حاسدان رنج و کینه کاسته می‌شود، چرا که وقتی تو خود را آزاد و بی‌خیال می‌کنی، بار دشمنان سنگین‌تر می‌شود؛ همان‌طور که وقتی افسارت را رها می‌کنی و سَبک‌بال می‌شوی، نشان می‌دهد که وقتی بار و فشار را بر دوش نگه‌داری، اوضاع سخت‌تر می‌شود.
عدل تو آب است ازین معنی که مخلوقات را
هرگز از عدل تو نگریزد چو نگزیرد ز آب
هوش مصنوعی: عدل تو مانند آب است، چرا که مخلوقات هیچگاه از عدل تو دور نمی‌شوند، همان‌گونه که هیچ چیز نمی‌تواند از آب فرار کند.
چون شود بیدار پیروزی کند تعبیر خویش
هرکه او یک شب خیال عدل تو بیند بخواب
هوش مصنوعی: وقتی شخصی بیدار شود، می‌تواند پیروزی خود را درک کند. هر کسی که یک شب خواب عدالت تو را ببیند، تعبیر خوابش روشن خواهد بود.
فیلسوفان آفتاب و شیر خوانندت‌ که هست
طالع تو شیر و صاحب طالع تو آفتاب
هوش مصنوعی: فیلسوفان به تو نسبت به آفتاب و شیر اشاره می‌کنند، زیرا سرنوشت تو با شیر گره خورده و صاحب سرنوشت تو همان آفتاب است.
کی تواند حاسدی با تو چَخَیدن خیر خیر
سایه بر ‌دریای چین چون افکند پر ذباب
هوش مصنوعی: کیست که بتواند به تو حسادت ورزد در حالی که نیکی و برکت مانند سایه‌ای بر دریای چین بر تو افکنده است؟
غول و دیوست از قیاس‌ آنکس که باتو سرکشد
تیغ تو چون صاعقه‌ است و تیر تو همچون‌ شهاب
هوش مصنوعی: کسی که با تو در بیفتد، همچون یک غول و دیو است و شمشیر تو همچون صاعقه، و تیر تو مانند شهاب.
ای پسندیده چو نعمت ای ستو‌ده چون خرد
ای گرانمایه چو دولت ای گرامی چون شباب
هوش مصنوعی: تو مانند نعمتی پسندیده‌ای، همچون حکمت باشی استوار، با ارزش و گرانبها همچون ثروت، و گرامی و عزیز مانند جوانی.
ابر نعمت برکسی باردکه توگویی ببار
بدر دولت برکسی تابد که تو گویی بتاب
هوش مصنوعی: ابر رحمت و نعمات بر کسی می‌بارد که شایسته است؛ همان‌طور که آفتاب بر کسی می‌تابد که لیاقت دریافت نور و گرما را دارد.
روز بهروزی‌ کسی بیند که توگویی ببین
گنج پیروزی‌ کسی یابد که تو گویی بیاب
هوش مصنوعی: کسی روز خوشی را مشاهده می‌کند که تو گویی آن را می‌بیند و کسی به موفقیت خواهد رسید که تو گویی آن را پیدا کرده است.
ذوالفقار بوتراب اندر عرب گر مدتی
کافران را کشت و پنهان کرد کفر اندر تراب
هوش مصنوعی: ذوالفقار، شمشیر حیدر (علی) در عرب، مدتی کافران را شکست داد و کفر را در زمین پنهان کرد.
هم بدان معنی کنون شمشیر گوهردار توست
در عرب و اندر عجم چون ذوالفقار بوتراب
هوش مصنوعی: در حال حاضر، شمشیر تو که دارای ویژگی‌های خاصی است، هم در میان عرب‌ها و هم در میان عجم‌ها به اندازه ذوالفقار معروف و ارزشمند است.
بر تن و جان تو هر مومن دعا گوید همی
وان دعا در دولت تو هست وقتی مستجاب
هوش مصنوعی: هر مؤمنی برای تو دعا می‌کند و این دعا در خوشبختی و سعادت تو مؤثر است و زمانی که این دعا به اجابت می‌رسد، نتایج آن را خواهی دید.
طبع من بنده به اقبال تو چون دریا شدست
واندرو مدح و ثنای توست چون در خوشاب
هوش مصنوعی: دل من بر اثر لطف و محبت تو مانند دریا وسیع و پرعمق شده است و در آن، ستایش و مدح تو همانند آبی زلال و خوشگوار می‌باشد.
هر چه آبادست بر روی زمین ملک تو باد
تا عدو را کالبد زیر زمین گردد خراب
هوش مصنوعی: هر چه در زمین آباد و زیباست، متعلق به تو باشد تا دشمنان تو در زیر خاک و ویران شوند.
باد دائم در دو دست تو دو چیز دلگشای
در یکی زلف بتان و در یکی جام شراب
هوش مصنوعی: باد همواره در دستان تو دو نعمت خوشایند به ارمغان می‌آورد: یکی زلف‌های زیبای معشوقان و دیگری جامی پر از شراب.