شمارهٔ ۳۳۰
طبع گیتی سرد گشت از باد فصل مهرگان
چون دم دلدادگان از هجر یار مهربان
هجر یار مهربان گر چهر را زردی دهد
بوستان را داد زردی وصل باد مهرگان
در هوا و در چمن پوشید سنجأب و نسیج
کوه دیباپوش را داد از مُشَجّر طَیلَسان
شَنبلیدی گشت ز آشوبش ثِیابِ مرغزار
زعفرانی گشت ز آسیبش درخت بوستان
باد در آشوب او بِنهُفت گویی شنبلید
ابر در آسیب او بِسرِشت گویی زعفران
گر نگشت از زرّ پالوده چمن سرمایهدار
ور نگشت از درّ ناسفته هوا بازارگان
از چه معنی گشت باد اندر چمن دینار بار
وز چه معنی گشت ابر اندر چمن لؤلؤفشان
سرد و پژمرده شدست اکنون چمن چون طبع پیر
چند گه گر بود گرم و تازه چون طبع جوان
گر جهان پژمرده شد هرگز نباشد هیچ باک
تا جوان و تازه باشد دولت شاه جهان
شاه شاهان سایهٔ یزدان ملک سلطان که هست
طلعتش چون آفتاب و حضرتش چون آسمان
پادشاهی کز جلالش هست رفعت پایدار
شهریاری کز جمالش هست دولت جاودان
دین به عدل وجود او تازه است همچون دل به دین
جان به مهر و مدح او زنده است همچون تن به جان
گر به مغرب بگذری از عدل او یابی اثر
ور به مشرق بنگری از جود او یابی نشان
یک روان از مهر او خالی نبینی در بدن
یک زبان از مدح او فارغ نبینی در دهان
طاعتِ یزدان اگر در عقل و دانش واجب است
خدمتِ سلطان عالم هست واجب همچنان
هر که او در طاعت یزدان همی بندد کمر
همچنان در خدمت سلطان همی بندد میان
شهریارا بر فلک جِرم زُحَل در بُرج قَوس
لرزهگیرد چون تو را بیند بهکف تیر و کمان
همچنان کز چشمهٔ خورشید عالم روشن است
روشن است از دولت تو گوهر البارسلان
گر ز بخت و چرخ باشد پادشاهی مستقیم
بخت با تو یکدل است و چرخ با تو یکزبان
آن یکی گوید زه ای خورشید ناپیدا زوال
وین دگر گوید زهای دریای ناپیدا کران
گر کند تقدیر از عدل تو روزی اِقتِراح
ورکند توفیق از جود تو وقتی امتحان
بیبزرگی کس خداوندی نیابد بر مجاز
بیهنر صاحبقرانی کس نیابد رایگان
چون تورا دادست یزدان هم بزرگی هم هنر
ملک و دین را هم خداوندی و هم صاحبقران
تاکه هر نفسی ز تدبیر هنر باشد عزیز
تا که هر جسمی ز تأثیر روان باشد روان
در ستایش بیش تو بادا همه ساله خرد
در پرستش باد پیش تو همه ساله روان
رای ملک افروز تو بر هر چه باشد کامکار
دولت پیروز تو بر هر که خواهد کامران
عالم از تو چون بهار خرم و فصل بهار
بر تو فرخنده خزان فرخ و جشن خزان
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
طبع گیتی سرد گشت از باد فصل مهرگان
چون دم دلدادگان از هجر یار مهربان
هوش مصنوعی: طبع این دنیا به خاطر وزش بادهای فصل مهرگان خنک و سرد شده است، مانند نفس کشیدن کسانی که از دوری معشوق خود غمگین و دلتنگ هستند.
هجر یار مهربان گر چهر را زردی دهد
بوستان را داد زردی وصل باد مهرگان
هوش مصنوعی: دوری از محبوب مهربان، حتی اگر چهره را غمگین کند، باز هم درختان باغ و بوستان در زمان جشن پاییز رنگ زردی به خود میگیرند.
در هوا و در چمن پوشید سنجأب و نسیج
کوه دیباپوش را داد از مُشَجّر طَیلَسان
هوش مصنوعی: در آسمان و در باغ، سنجابها در حال بازی و جنب و جوش هستند و لباس زیبای کوه به از درختان بافته شده است.
شَنبلیدی گشت ز آشوبش ثِیابِ مرغزار
زعفرانی گشت ز آسیبش درخت بوستان
هوش مصنوعی: خود را به هم ریخته و آشفته کرده است، به طوری که لباسهای سبز و زرد علفزار به خاطر آسیبهای او تغییر وضعیت داده و درختان باغ نیز دچار آسیبهایی شدهاند.
باد در آشوب او بِنهُفت گویی شنبلید
ابر در آسیب او بِسرِشت گویی زعفران
هوش مصنوعی: باد به طور ناگهانی وزیدن گرفته و به نظر میرسد که ابرها در حال تلاطماند، گویی که زعفران در اثر این آشفتگی در حال پاک شدن است.
گر نگشت از زرّ پالوده چمن سرمایهدار
ور نگشت از درّ ناسفته هوا بازارگان
هوش مصنوعی: اگر ثروتمند از طلا و زر ناب بهرهای نگیرد، یا با دُر و مروارید اصیل بازار کسی رونق نگیرد، مشخص است که ارزش واقعی این داراییها تنها در خود آنها نیست.
از چه معنی گشت باد اندر چمن دینار بار
وز چه معنی گشت ابر اندر چمن لؤلؤفشان
هوش مصنوعی: باد در باغ به چه دلیلی وزیدن میگیرد، و ابر به چه سبب در باغی پر از مروارید جمع میشود؟
سرد و پژمرده شدست اکنون چمن چون طبع پیر
چند گه گر بود گرم و تازه چون طبع جوان
هوش مصنوعی: چمن اکنون سرد و پژمرده شده، همانند روحیات یک پیر. چند بار که گرم و تازه میشود، مانند روحیات جوان است.
گر جهان پژمرده شد هرگز نباشد هیچ باک
تا جوان و تازه باشد دولت شاه جهان
هوش مصنوعی: اگر جهان در حال نابودی و پژمردگی باشد، هیچ اهمیتی ندارد؛ تا زمانی که دولت و سلطنت پادشاه جهان جوان و تازه باشد.
شاه شاهان سایهٔ یزدان ملک سلطان که هست
طلعتش چون آفتاب و حضرتش چون آسمان
هوش مصنوعی: سلطان که قدرت و بزرگیاش از یزدان ناشی میشود، با چهرهای درخشان همچون خورشید و مقامش با عظمتی چون آسمان، در میان دیگران بینظیر است.
پادشاهی کز جلالش هست رفعت پایدار
شهریاری کز جمالش هست دولت جاودان
هوش مصنوعی: پادشاهی که به خاطر عظمتش همواره معتبر و بلندمرتبه است، و حکومتی که به خاطر زیباییاش، ماندگار و پایدار است.
دین به عدل وجود او تازه است همچون دل به دین
جان به مهر و مدح او زنده است همچون تن به جان
هوش مصنوعی: وجود او به اندازهای عادل است که دین به خاطر او همیشه نو و تازه است، همانطور که قلب انسان به دین وابسته است. جان انسان نیز به محبت و ستایش او زنده است، مانند اینکه بدن به روح نیاز دارد.
گر به مغرب بگذری از عدل او یابی اثر
ور به مشرق بنگری از جود او یابی نشان
هوش مصنوعی: اگر به سمت غرب بروی، نشانی از عدل او خواهی یافت و اگر به سمت شرق نگاه کنی، نشانهای از بخشش او را خواهی دید.
یک روان از مهر او خالی نبینی در بدن
یک زبان از مدح او فارغ نبینی در دهان
هوش مصنوعی: هیچکس را نخواهی یافت که در دلش از عشق او چیزی نداشته باشد و هیچ زبانی را نمیبینی که قادر به ستایش او نباشد.
طاعتِ یزدان اگر در عقل و دانش واجب است
خدمتِ سلطان عالم هست واجب همچنان
هوش مصنوعی: اگر پیروی از خداوند بر اساس خرد و دانش لازم است، آنگاه خدمت به پادشاه جهان نیز همانند آن ضروری است.
هر که او در طاعت یزدان همی بندد کمر
همچنان در خدمت سلطان همی بندد میان
هوش مصنوعی: هر کسی که در راه اطاعت از خدا تلاش کند، همانطور باید در خدمت پادشاه نیز کوشا باشد.
شهریارا بر فلک جِرم زُحَل در بُرج قَوس
لرزهگیرد چون تو را بیند بهکف تیر و کمان
هوش مصنوعی: وقتی که شهریار به آسمان نگاه میکند و جرمی مانند سیاره زحل را در صورت فلکی کمان میبیند، احساس لرز و ترس در او ایجاد میشود، زیرا تو را میبیند که در دستت تیر و کمان داری.
همچنان کز چشمهٔ خورشید عالم روشن است
روشن است از دولت تو گوهر البارسلان
هوش مصنوعی: چشمۀ نور خورشید باعث روشن شدن جهان است و این روشنی به برکت وجود تو، گوهر البارسلان، ادامه دارد.
گر ز بخت و چرخ باشد پادشاهی مستقیم
بخت با تو یکدل است و چرخ با تو یکزبان
هوش مصنوعی: اگر سرنوشت و قدر انسان را به پادشاهی برساند، این سرنوشت به خوبی و صمیمیت با تو در ارتباط است و چرخ زمان هم به یک زبان با تو صحبت میکند.
آن یکی گوید زه ای خورشید ناپیدا زوال
وین دگر گوید زهای دریای ناپیدا کران
هوش مصنوعی: یکی میگوید، ای خورشید ناپیدا، کی فرو مینشینی و از بین میروی. دیگری میگوید، ای دریای ناپیدا، آیا کرانهای برای تو وجود دارد؟
گر کند تقدیر از عدل تو روزی اِقتِراح
ورکند توفیق از جود تو وقتی امتحان
هوش مصنوعی: اگر تقدیر بر اساس عدل تو روزی را تعیین کند و توفیق از بخشش تو در زمان امتحان حاصل شود.
بیبزرگی کس خداوندی نیابد بر مجاز
بیهنر صاحبقرانی کس نیابد رایگان
هوش مصنوعی: هیچکس بدون بزرگمنشی نمیتواند به مقام خدایی برسد و بلکه در دنیای مجاز، کسی که هنری ندارد نمیتواند بیزحمت به سلطنت و قدرت دست یابد.
چون تورا دادست یزدان هم بزرگی هم هنر
ملک و دین را هم خداوندی و هم صاحبقران
هوش مصنوعی: خداوند به تو هم بزرگی و هم هنر بخشیده است، همچنین مالکیت و دین را به تو داده و تو را صاحب قدرت قرار داده است.
تاکه هر نفسی ز تدبیر هنر باشد عزیز
تا که هر جسمی ز تأثیر روان باشد روان
هوش مصنوعی: هر لحظهای که خوب و هنرمندانه فکر کنی، ارزشمند خواهی بود و تا زمانی که هر فردی تحت تأثیر روح و وجود خود قرار گیرد، باید از آن بهرهمند شود.
در ستایش بیش تو بادا همه ساله خرد
در پرستش باد پیش تو همه ساله روان
هوش مصنوعی: در هر سال، به خاطر تو خرد و اندیشهام را ارج مینهم و روح و روانم را در پرستش تو قرار میدهم.
رای ملک افروز تو بر هر چه باشد کامکار
دولت پیروز تو بر هر که خواهد کامران
هوش مصنوعی: اندیشههای روشنگر تو بر هر چیزی تأثیر دارد و خوشبختی و موفقیت تو بر هر کسی که بخواهد، حاکم است.
عالم از تو چون بهار خرم و فصل بهار
بر تو فرخنده خزان فرخ و جشن خزان
هوش مصنوعی: جهان به خاطر وجود تو مانند بهار شاداب و پرطراوت است، و فصل بهار برای تو مانند جشن و شادی در دل پاییز است.