گنجور

شمارهٔ ۳۲۷

آنچه‌ کرد امسال در روم و عرب شاه جهان
هیچکس هرگز نکرد از خسروان باستان
کشور روم و عرب را رام‌ کرد اندر سه ماه
کس ندیده‌است این به خواب و کس‌ نداده‌ است‌ این‌ نشان
هر خبر کان از تعجب خلق را باور نبود
گشت باور زین سفر کز شاه‌ گیتی شد عیان
پیش ازین ما را حدیث هفت خوان‌ آمد عجب
زانکه در تاریخ شاهان نادرست این داستان
آنچه کرد امسال شاه از هفت‌خوان نادرترست
زین سپس ما را عجب ناید حدیث هفت خوان
رفت سوی شام و صافی‌کرد ملک بی‌قیاس
رفت سوی روم و حاصل‌کرد مُلْک بی‌کران
نه به شام اندر ز دولت بود غایب یک نفس
نه به روم اندر ز نصرت بود خالی یک زمان
آنچه اندر شام میرانِ مُقَدّم داشتند
دارد اکنون از سپاه پادشا یک پهلوان
وانچه اندر روم صد میر دلاور داشتند
دارد اکنون یک امیر از لشکر شاه جهان
ای نوشته سال و ماه از عدل اَفریدون سخن
ای‌ گشاده روز و شب بر فتح اسکندر زبان
کو فریدون تا بود خدمتگر شاه زمین
کو سکندر تا بود فرمانبر شاه زمان
کانچه ایشان را به ده سال اندرون حاصل شدی
در سه مَه شاه جهان را حاصل آمد بیش از آن
شام را یکسر گشاد و روم را یکسر گرفت
اینت شاه‌ کامکار و شهریار کامران
اینت‌ زیبا خسروی لشکرکش و لشکر شکن
اینت‌ دانا داوری کشور ده و کشور ستان
خسروا شاها تو اندر یک سفر دیدی یقین
هر ظفر کز صد سفر ناید کسی را در گمان
هست واجب بر زمین و آسمان دائم دو سیر
سیر اسبت بر زمین و سیر مه بر آسمان
تا فلک پیروزه‌ گون باشد تویی پیروز بخت
تا کواکب را قِران باشد تویی صاحبقِران
زین سفر کامسال کردی شد مخالف سوگوار
زین ظفر کامسال دیدی شد موافق شادمان
شام بگشادی به یک تهدید بی‌جنگ و نبرد
روم بگرفتی به یک پیغام بی‌تیغ و سنان
بی‌ درنگی‌ کردی از بیم نکو خواهان امید
بی‌مقامی کردی از سود بداندیشان زیان
آن چنان در آتش دوزخ فکندی خصم را
بستدی از خصم ملکی همچو رَوضات‌ُ الجَنان
بر چنین فتحی سزد گر جام می برکف نهی
زان میی‌کش بوی مشک است و به رنگ ارغوان
خنجر آتش فشانَت آب بدخواهان بِبُرد
آب آتش رنگ بر نِه برکف آتش فشان
شاد بودن کارت است و نوش خوردن شغل توست
شادباش از بخت خویش و نوش خور تا جاودان
هست حکمت‌ را مسخر هم زمین‌ و هم فلک
تا زمین پاید بپای و تا فلک ماند بمان

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آنچه‌ کرد امسال در روم و عرب شاه جهان
هیچکس هرگز نکرد از خسروان باستان
هوش مصنوعی: این بیت به مخاطب می‌فهماند که کارهایی که امسال شاه جهان در سرزمین‌های روم و عرب انجام داده، هیچ‌کس قبلاً انجام نداده و این کارها حتی از کارهای شاهان باستان نیز برتر و بی‌نظیرتر است.
کشور روم و عرب را رام‌ کرد اندر سه ماه
کس ندیده‌است این به خواب و کس‌ نداده‌ است‌ این‌ نشان
هوش مصنوعی: در عرض سه ماه، آنچه در کشور روم و عرب اتفاق افتاد، هیچ‌کس نه در خواب دیده و نه نشانه‌ای از آن دریافت کرده است.
هر خبر کان از تعجب خلق را باور نبود
گشت باور زین سفر کز شاه‌ گیتی شد عیان
هوش مصنوعی: هر خبری که باعث تعجب مردم می‌شود و آنها آن را повер نکنند، بعد از این سفر، حقیقتش از سوی پادشاه جهان روشن شد.
پیش ازین ما را حدیث هفت خوان‌ آمد عجب
زانکه در تاریخ شاهان نادرست این داستان
هوش مصنوعی: قبل از این، قصه هفت خوان به گوش‌مان رسید. جالب است که در تاریخ شاهان، این داستان به درستی نقل نشده است.
آنچه کرد امسال شاه از هفت‌خوان نادرترست
زین سپس ما را عجب ناید حدیث هفت خوان
هوش مصنوعی: کارهایی که امسال شاه انجام داد، از داستان هفت‌خوان نادرتر است. بنابراین، نباید از ما بپرسند که چه بر سر ما آمده است.
رفت سوی شام و صافی‌کرد ملک بی‌قیاس
رفت سوی روم و حاصل‌کرد مُلْک بی‌کران
هوش مصنوعی: به سمت شام رفت و سرزمینش را به شکلی بی‌نظیر سامان داد. سپس به سوی روم حرکت کرد و حاکمیتی به مراتب وسیع‌تر به دست آورد.
نه به شام اندر ز دولت بود غایب یک نفس
نه به روم اندر ز نصرت بود خالی یک زمان
هوش مصنوعی: نه در شام بود که از قدرت دولت غایب باشد حتی به یک لحظه، و نه در روم که از حمایت و یاری خالی باشد حتی برای یک زمان.
آنچه اندر شام میرانِ مُقَدّم داشتند
دارد اکنون از سپاه پادشا یک پهلوان
هوش مصنوعی: آنچه در گذشته در شام برای سرکردگان و افراد مهم وجود داشت، اکنون به واسطه یک پهلوان از سپاه پادشاه در دسترس است.
وانچه اندر روم صد میر دلاور داشتند
دارد اکنون یک امیر از لشکر شاه جهان
هوش مصنوعی: اگر در گذشته، روم صد فرمانده دلیر و قوی داشت، اکنون تنها یک امیر از لشکر پادشاه جهان وجود دارد.
ای نوشته سال و ماه از عدل اَفریدون سخن
ای‌ گشاده روز و شب بر فتح اسکندر زبان
هوش مصنوعی: ای تاریخ، سخن از عدالت افریدون را در دل خود داری و هر روز و شب به فتح اسکندر زبان می‌گشایی.
کو فریدون تا بود خدمتگر شاه زمین
کو سکندر تا بود فرمانبر شاه زمان
هوش مصنوعی: کجا فریدون است که خدمتگزار پادشاه زمین باشد؟ و کجا سکندر است که فرمانبردار پادشاه زمان باشد؟
کانچه ایشان را به ده سال اندرون حاصل شدی
در سه مَه شاه جهان را حاصل آمد بیش از آن
هوش مصنوعی: آنچه آنها در ده سال به دست آوردند، در سه ماه برای شاه جهان بیشتر از آن حاصل شد.
شام را یکسر گشاد و روم را یکسر گرفت
اینت شاه‌ کامکار و شهریار کامران
هوش مصنوعی: شام را به طور کامل در اختیار داشت و روم را نیز به طور کامل تحت کنترل گرفت. اینها نشان‌دهنده‌ی قدرت و موفقیت این شاه و فرمانرواست.
اینت‌ زیبا خسروی لشکرکش و لشکر شکن
اینت‌ دانا داوری کشور ده و کشور ستان
هوش مصنوعی: این شخص زیبا و قدرتمند، فرمانروای سپاه و شکست‌دهنده دشمنان است. او کسی است که در اداره و قضاوت سرزمین‌ها خبره و دانا می‌باشد.
خسروا شاها تو اندر یک سفر دیدی یقین
هر ظفر کز صد سفر ناید کسی را در گمان
هوش مصنوعی: ای پادشاه، در یک سفر متوجه شدی که هر پیروزی که به دست می‌آید، تنها از طریق صدها سفر و تلاش ممکن نیست و نمی‌توان به سادگی به آن امیدوار بود.
هست واجب بر زمین و آسمان دائم دو سیر
سیر اسبت بر زمین و سیر مه بر آسمان
هوش مصنوعی: بر زمین و آسمان، دو حرکت دائمی وجود دارد: یکی حرکت اسب است که بر روی زمین در حال گردش است و دیگری حرکت ماه است که در آسمان به دور زمین می‌چرخد.
تا فلک پیروزه‌ گون باشد تویی پیروز بخت
تا کواکب را قِران باشد تویی صاحبقِران
هوش مصنوعی: تا زمانی که آسمان درخشان و پیروز باشد، تو نیز فردی بخت‌یار و موفق خواهی بود. وقتی که سیارات در موقعیت مناسبی قرار دارند، تو نیز از خوشبختی و موفقیت بهره‌مند خواهی شد.
زین سفر کامسال کردی شد مخالف سوگوار
زین ظفر کامسال دیدی شد موافق شادمان
هوش مصنوعی: از این سفر، تو به کامیابی و پیروزی دست یافتی، در حالی که کسانی که مخالف تو بودند غمگین شدند. اما کسانی که با تو بودند از این موفقیت شاد و خوشحال گشتند.
شام بگشادی به یک تهدید بی‌جنگ و نبرد
روم بگرفتی به یک پیغام بی‌تیغ و سنان
هوش مصنوعی: شام بدون جنگ و نبرد تسلیم شد و شهر روم همچنین بدون هیچ خونریزی و تنها به وسیله یک پیام به دست آمد.
بی‌ درنگی‌ کردی از بیم نکو خواهان امید
بی‌مقامی کردی از سود بداندیشان زیان
هوش مصنوعی: بی‌هیچ تردیدی به خاطر ترس از کسانی که نیکو فکر می‌کنند، به کسانی که بداندیش هستند اهمیتی ندادی و از دست دادن مقام و موقعیت را پذیرفتی.
آن چنان در آتش دوزخ فکندی خصم را
بستدی از خصم ملکی همچو رَوضات‌ُ الجَنان
هوش مصنوعی: این طور خصم را در آتش جهنم می‌افکنی که از او ملکی شبیه باغ‌های بهشت می‌سازی.
بر چنین فتحی سزد گر جام می برکف نهی
زان میی‌کش بوی مشک است و به رنگ ارغوان
هوش مصنوعی: بر چنین پیروزی شایسته است که جام می در دست بگیری، زیرا این شراب عطر مشک دارد و رنگش مانند ارغوان است.
خنجر آتش فشانَت آب بدخواهان بِبُرد
آب آتش رنگ بر نِه برکف آتش فشان
هوش مصنوعی: تیغ آتش فشانت به رود بدخواهان پایان می‌دهد و رنگ آتش را بر دست آتش‌فشان بپاش.
شاد بودن کارت است و نوش خوردن شغل توست
شادباش از بخت خویش و نوش خور تا جاودان
هوش مصنوعی: شاد بودن وظیفه توست و نوشیدن برایت مثل یک کار می‌ماند. از خوشبختی خود لذت ببر و تا همیشه شاد باش.
هست حکمت‌ را مسخر هم زمین‌ و هم فلک
تا زمین پاید بپای و تا فلک ماند بمان
هوش مصنوعی: حکمت به‌گونه‌ای است که هم زمین و هم آسمان را تحت تسلط خود دارد، تا زمین استوار بایستد و آسمان نیز برقرار بماند.