گنجور

شمارهٔ ۶۹ - در منقبت امیر المومنین (ع) گوید

ما بیکسیم و معرکه خونخوار یا علی
ما را به لطف خویش نگهدار یا علی
از گنجهای لطف تو یا بوالحسن مدد
وز اژدهای قهر تو زنهار یا علی
عالم فرو برد چو گشاید بگاه قهر
سیمرغ ذوالفقار تو منقار یا علی
فریاد رس که سیل بلا در رهست و ما
در خواب غفلتیم و تو بیدار یا علی
تسبیح قدسیان فلک هر نفس بود
صد بار یا محمد و صد بار یا علی
خضر و مسیح تشنه لب جرعه تواند
مست تواند مردم هشیار یا علی
آندم که تافت نور الهی ز صبح غیب
روی تو بود مطلع انوار یا علی
بهر خدا که تشنه دیدار خویش را
سیراب کن به شربت دیدار یا علی
دیدار خود نمای به جنت که پیش ما
سهل است حور و کوثر و انهار یا علی
غیر از تو دل بهر که دهم بت پرستی است
زان توام ز غیر تو بیزار یا علی
منصور کشته کی زانا الحق شدی اگر
گفتی چو عاشقان بسردار یا علی
صد یوسف آورد بخریداریت ز شوق
جان عزیز بر سر بازار یا علی
تو مظهر عجایب حقی و میکنی
از هر عجب عجیب تر اظهار یا علی
آندم که بر افراشتی از بهر دین علم
کردی لوای کفر نگونسار یا علی
دشمن ز سرکشی نبرد کار خود ز پیش
او را به تیغ تست سرو کار یا علی
تا خصم روسیاه شود شرمسار خود
بردار تیغ آینه کردار یا علی
عالم به آب تیغ بشوی از غبار کفر
دین را مهل بر آینه زنگار یا علی
طوفان نوح تازه کن از آب ذوالفقار
در خصم بد اثر مهل آثار یا علی
آنرا که دل ببوی تو چون غنچه وا نشد
خون کن دلش چو نافه تاتار یا علی
بر باد قهر ده به یکی گرد دلدلت
طاق و رواق گنبد دوار یا علی
عالم سراسرست پر از غم ولی چه غم
ما را که هست لطف تو غمخوار یا علی
شهباز همتی برهان جان ما زدام
ما را مهل چو مرغ گرفتار یا علی
چشمی فکن بحال گدایان خود که ما
کم مایه ایم و لطف تو بسیار یا علی
داماد مصطفی و پسر عم او تویی
ای جانشین احمد مختار یا علی
اهلی کجا رود که غلام قدیم تست
او را کجاست جز تو خریدار یا علی
در دام محنت است بلطفش تو دست گیر
بازش ز چنگ غصه برون آر یا علی

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ما بیکسیم و معرکه خونخوار یا علی
ما را به لطف خویش نگهدار یا علی
هوش مصنوعی: ما در وضعیت سخت و خطرناکی قرار داریم، ای علی، تو با مهرت ما را حفظ کن و کمک کن تا از این شرایط عبور کنیم.
از گنجهای لطف تو یا بوالحسن مدد
وز اژدهای قهر تو زنهار یا علی
هوش مصنوعی: از نعمت‌های تو، ای بوالحسن، کمک می‌طلبم و از خشم تو ای علی، به تو پناه می‌برم.
عالم فرو برد چو گشاید بگاه قهر
سیمرغ ذوالفقار تو منقار یا علی
هوش مصنوعی: زمانی که زمان قهری سیمرغ فرا برسد، عالم را فرا می‌گیرد و تو مانند منقاری، به قوت و قدرت خود در این دنیای دشوار به جلو می‌روی، ای علی!
فریاد رس که سیل بلا در رهست و ما
در خواب غفلتیم و تو بیدار یا علی
هوش مصنوعی: ای خدانگهدار، به یاری ما بشتاب که بلای بزرگی در راه است و ما در خواب بی‌خبری فرو رفته‌ایم، اما تو بیدار و alert هستی.
تسبیح قدسیان فلک هر نفس بود
صد بار یا محمد و صد بار یا علی
هوش مصنوعی: در آسمان، فرشتگان هر لحظه نام محمد و علی را با شگفتی و reverence می‌برند و این به معنی عظمت و مقام آنهاست.
خضر و مسیح تشنه لب جرعه تواند
مست تواند مردم هشیار یا علی
هوش مصنوعی: خضر و مسیح، دو شخصیت معنوی و الهی، در جستجوی آب و نوشیدنی هستند. کسی که با آنها همراه باشد، می‌تواند مست و شیفته شود یا اینکه هوشیار و آگاه بماند. اینجا اشاره به وجود وجودی و الهی علوی دارد که به آدمی قدرت انتخاب بین فراق و آگاهی می‌دهد.
آندم که تافت نور الهی ز صبح غیب
روی تو بود مطلع انوار یا علی
هوش مصنوعی: در آن زمان که نور الهی از صبح غیب بر چهره تو تابید، نورها آغاز شد، ای علی.
بهر خدا که تشنه دیدار خویش را
سیراب کن به شربت دیدار یا علی
هوش مصنوعی: برای رضای خدا، آن کسی که به ملاقات تو تشنه است را با نوشیدن‌ای از دیدارت سیراب کن، ای علی.
دیدار خود نمای به جنت که پیش ما
سهل است حور و کوثر و انهار یا علی
هوش مصنوعی: دیدن تو برای ما مانند زیبایی‌های بهشت آسان است، چرا که حور و کوثر و نهرها همه در مقابل محضر تو قرار دارند، ای علی.
غیر از تو دل بهر که دهم بت پرستی است
زان توام ز غیر تو بیزار یا علی
هوش مصنوعی: جز تو، دلم را به کسی نمی‌سپارم، چون پرستش بت‌هاست. به همین دلیل من از غیر تو بیزارم، یا علی.
منصور کشته کی زانا الحق شدی اگر
گفتی چو عاشقان بسردار یا علی
هوش مصنوعی: منصور به دست زناکاران کشته شد، اگر بخواهی مانند عاشقان به حضرت علی (ع) اشاره کنی.
صد یوسف آورد بخریداریت ز شوق
جان عزیز بر سر بازار یا علی
هوش مصنوعی: صدها یوسف به خاطر محبت و علاقه‌ات به معامله آمده‌اند، جان عزیزم را در بازار برای تو فدای تو می‌کنم، ای علی.
تو مظهر عجایب حقی و میکنی
از هر عجب عجیب تر اظهار یا علی
هوش مصنوعی: تو تجلی‌گاه شگفتی‌های حقیقت هستی و از هر شگفتی، شگفت‌تری از خود نشان می‌دهی. یا علی!
آندم که بر افراشتی از بهر دین علم
کردی لوای کفر نگونسار یا علی
هوش مصنوعی: آن زمان که تو به خاطر دین، علم را بر افراشتی، علامت کفر را به زیر کشیدی، ای علی.
دشمن ز سرکشی نبرد کار خود ز پیش
او را به تیغ تست سرو کار یا علی
هوش مصنوعی: دشمن به خاطر سرکشی‌اش به نیکی پایان نمی‌رسد و کارش به دست تو خواهد افتاد، یا علی.
تا خصم روسیاه شود شرمسار خود
بردار تیغ آینه کردار یا علی
هوش مصنوعی: تا دشمن خجالت‌زده و رسوا شود، زود تیغ آینه‌ای از اعمال خود را کنار بگذار، یا علی.
عالم به آب تیغ بشوی از غبار کفر
دین را مهل بر آینه زنگار یا علی
هوش مصنوعی: جهان را به آب تیز بزدای از غبار نادانی، و دین را از آلودگی پاک کن، ای علی!
طوفان نوح تازه کن از آب ذوالفقار
در خصم بد اثر مهل آثار یا علی
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی از قدرت و جلوه‌ی جنگاوری و دلیری اشاره دارد. در اینجا از طوفان نوح یاد می‌شود که به صورت قار و غوغایی دلتنگی و نابودی را به تصویر می‌کشد، و آب ذوالفقار نماد قدرت و شجاعت است. شاعر از علی (علی بن ابی‌طالب) می‌خواهد که با قدرت و ویژگی‌هایش، موانع و دشمنان را از بین ببرد و آثار بد را محو کند. به بیان دیگر، او با فریاد و دلگرمی از علی می‌خواهد که در برابر بدی‌ها و خصم‌ها بایستد و در راستای حقیقت و عدالت عمل کند.
آنرا که دل ببوی تو چون غنچه وا نشد
خون کن دلش چو نافه تاتار یا علی
هوش مصنوعی: اگر کسی که دلش به بوی تو معطر نشده و همچون غنچه شکوفا نشده است، دلش را به درد و رنج مبتلا کن، همچون مشک تاتاری، ای علی.
بر باد قهر ده به یکی گرد دلدلت
طاق و رواق گنبد دوار یا علی
هوش مصنوعی: به خاطر قهر و غضب، دل‌تنگی‌های خود را به باد بده و با این حال از زیبایی‌های دنیا و فراز و نشیب‌های زندگی غافل نشو. یا علی.
عالم سراسرست پر از غم ولی چه غم
ما را که هست لطف تو غمخوار یا علی
هوش مصنوعی: این دنیا پر از غم و اندوه است، اما ما نگران نیستیم چون مهربانی تو در کنار ماست و حمایت کننده‌ی ما هستی، ای علی.
شهباز همتی برهان جان ما زدام
ما را مهل چو مرغ گرفتار یا علی
هوش مصنوعی: ای پرنده‌ی نیک‌سرشت، با اراده‌ات جان ما را از خطر نجات بده. ما را به حال خود رها کن، همچون پرنده‌ای که در تله افتاده است. یا علی!
چشمی فکن بحال گدایان خود که ما
کم مایه ایم و لطف تو بسیار یا علی
هوش مصنوعی: به حال گدایان خود نگاهی بینداز، زیرا ما در نعمت و گنجایش کم داریم اما لطف تو بسیار زیاد است، ای علی.
داماد مصطفی و پسر عم او تویی
ای جانشین احمد مختار یا علی
هوش مصنوعی: ای جانشین احمد مختار، تو داماد پیامبر و پسر عم او هستی.
اهلی کجا رود که غلام قدیم تست
او را کجاست جز تو خریدار یا علی
هوش مصنوعی: اهلی کجا برود وقتی که غلام قدیمی او کجاست؟ تنها تو هستی که می‌توانی او را بخری، ای علی.
در دام محنت است بلطفش تو دست گیر
بازش ز چنگ غصه برون آر یا علی
هوش مصنوعی: در دام سختی و رنج، لطف و محبت او به یاری‌ات می‌آید. ای علی، تو را از چنگال غصه‌ها رها کن و به آزادی برسان.