گنجور

شمارهٔ ۶۶ - ایضا در مدح شاه اسماعیل

بحق روز بر آرنده سفید و سیاه
خدای عز و جل لا اله الا الله
بحق صاحب معراج احمد مرسل
که جبرییل بهمراهیش ندارد راه
بحق شاه ولایت علی عالی قدر
که کرد از اینه «لو کشف» دو کون نگاه
بحق ذات بلند اختر امام حسن
جلیس احمد مرسل انیس حضرت شاه
بحق شاه شهیدان حسین پاک گهر
که گرد دامن پاکش نگشت گرد گناه
بحق گوهر زین العباد کز حق داشت
کمال معنی آدم جمال صورت شاه
بحق عالم عامل محمد باقر
که بود خاطرش از علم من لدن آگاه
بحق جعفر صادق امام اهل یقین
که هر دو کون بصدق کلام اوست گواه
بحق موسی کاظم کلیم طور شر
شهید راه حق از صدق دل نه از گمراه
بحق شاه خراسان علی بن موسی
چراغ دیده عالم فروغ نوراله
بحق اختر برج شرف امام سپهر
محمد تقی آن آفتاب عزت و جاه
بحق قبله ارباب دل علی نقی
جهان علم و ادب خسرو ملک خرگاه
بحق عسکری آن شهسوار لشکر دین
مه سپهر امامت شه ستاره سپاه
بحق حجت بر حق محمد مهدی
شهی که ذکر جمیلش فتاده در افواه
که حق خدمت و فرمان شاه اسمعیل
بود چو طاعت حق فرض درگه و بیگاه
سپهر حشمت و تمکین جهان لطف و کرم
چراغ مذهب و ملت فروغ تخت و کلاه
حکیم طبع و سکندر نشان و تخت نشین
ملک خصایل و گیتی ستان و ملک پناه
چو افتاب گرانسایه با سبک فری است
چو دولت است خلف پرور و مخالف کاه
نه با نمایش او کس فراز تخت نشست
نه با برازش او کس سوار شد والله
اگر بلطف براید نسیم تربیتش
بشاخ رسانده ز خاک تیره گیاه
وگر بقهر چو خورشید گرمی آغازد
بسوزد آب ز تاب حرارتش در چاه
ایا رفیع مکانی که از بلندی قدر
ز مدحت تو بود دست فکر ما کوتاه
نیافت در همه روی زمین کسی چون تو
سپهر پیر که پشتش ز جستجوست دو تاه
تو آفتابی و این روشن است بر همه کس
مگر بر آنکه شد ایینه اش سیاه از آه
به مکر با تو چه جنگ آوری کند دشمن
نه مرد حمله شیرست حیله روباه
بیمن پاس تو دزدان چنان شدند ایمن
که کهربا بسریشم درو نچسبد کاه
موافقان تو صاحبدلانه اند همه
غلام حضرت شاهند جمله شاهنشاه
چه عمرهاست که اهلی باعتقاد درست
کمینه چاکر شاه است و خاک این درگاه
همیشه تا چو دل و دست گوهر افشانش
گهر نثار کند فیض ابر بهمن ماه
مزید عمر تو باد و دوام سلطنتت
بهر کجا که روی ایزدت بود همراه

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بحق روز بر آرنده سفید و سیاه
خدای عز و جل لا اله الا الله
هوش مصنوعی: به حق روزی که خداوند، پروردگار بزرگ و والا، به همه چیز رنگ می‌دهد و روشنایی و تاریکی را از هم جدا می‌کند، هیچ معبودی جز او وجود ندارد.
بحق صاحب معراج احمد مرسل
که جبرییل بهمراهیش ندارد راه
هوش مصنوعی: به حق صاحب معراج، آقای احمد، که پیامبر است و جبرییل همراه او نیست، راهی وجود ندارد.
بحق شاه ولایت علی عالی قدر
که کرد از اینه «لو کشف» دو کون نگاه
هوش مصنوعی: به حق شاه ولایت، علی بزرگوار، که توانست دو عالم را از رازهای نهفته آشکار کند و با بینش عمیق خود آن‌ها را ببیند.
بحق ذات بلند اختر امام حسن
جلیس احمد مرسل انیس حضرت شاه
هوش مصنوعی: به راستی که ذات بلند اختر، امام حسن، همدم احمد (پیامبر) و مونس حضرت شاه است.
بحق شاه شهیدان حسین پاک گهر
که گرد دامن پاکش نگشت گرد گناه
هوش مصنوعی: به درستی که حسین، شاه شهیدان، از نسل پاک و با ارزش است و هیچ گناهی به دامان پاک او نچسبیده است.
بحق گوهر زین العباد کز حق داشت
کمال معنی آدم جمال صورت شاه
هوش مصنوعی: با اعتقاد به این که گوهر ارزشمند انسان‌ها، که خود به حق از کمال و معنای واقعی آدمیت برخوردار است، همان زیبایی ظاهری شاهانه است.
بحق عالم عامل محمد باقر
که بود خاطرش از علم من لدن آگاه
هوش مصنوعی: به حق عالم و عامل محمد باقر، او از علم الهی آگاه بود و دلش به این دانش روشن بود.
بحق جعفر صادق امام اهل یقین
که هر دو کون بصدق کلام اوست گواه
هوش مصنوعی: به حق جعفر صادق، امام کسانی که به حقایق ایمان دارند، که هر دو جهان به صدق سخنان او شهادت می‌دهند.
بحق موسی کاظم کلیم طور شر
شهید راه حق از صدق دل نه از گمراه
هوش مصنوعی: به حق موسی کاظم، فرستاده‌ای که در کوه طور با خدا سخن گفت و حق را در مسیر خود با صداقت و ایمان دنبال کرد، نه از راهی نادرست و گمراه.
بحق شاه خراسان علی بن موسی
چراغ دیده عالم فروغ نوراله
هوش مصنوعی: به درستی که علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان و فرزند شاه خراسان، همچون چراغی در تاریکی‌های عالم درخشش و روشنی می‌بخشد و به عنوان نور الهی شناخته می‌شود.
بحق اختر برج شرف امام سپهر
محمد تقی آن آفتاب عزت و جاه
هوش مصنوعی: به درستی که ستاره برج شرف، نمایانگر امام محمد تقی است که مانند آفتاب، نماد عظمت و احترام می‌باشد.
بحق قبله ارباب دل علی نقی
جهان علم و ادب خسرو ملک خرگاه
هوش مصنوعی: به درستی که امام علی نقی، محور عشق و دانش است و پادشاه قلمرو علم و ادب، مانند فرمانروایی در عرصه هنر و خوشنویسی.
بحق عسکری آن شهسوار لشکر دین
مه سپهر امامت شه ستاره سپاه
هوش مصنوعی: در حقیقت، این فرمانده قهرمان دین، همچون ماهی در آسمان امامت می‌درخشد و همچون ستاره‌ای در جمع سربازان است.
بحق حجت بر حق محمد مهدی
شهی که ذکر جمیلش فتاده در افواه
هوش مصنوعی: به حق و حقیقت، محمد مهدی، شاهی است که نام نیکش در زبان‌ها جاری شده است.
که حق خدمت و فرمان شاه اسمعیل
بود چو طاعت حق فرض درگه و بیگاه
هوش مصنوعی: خدمت به شاه اسماعیل از حقوقی بود که بر عهده افراد بود، همانطور که اطاعت از حق ضرورت دارد و در هر زمان و مکانی باید مورد توجه قرار گیرد.
سپهر حشمت و تمکین جهان لطف و کرم
چراغ مذهب و ملت فروغ تخت و کلاه
هوش مصنوعی: آسمان پر از عظمت و اقتدار، مانند نوری است که نشانه‌ای از مذهب و ملت را روشن می‌کند و همچنین درخشش تاج و تخت را نشان می‌دهد.
حکیم طبع و سکندر نشان و تخت نشین
ملک خصایل و گیتی ستان و ملک پناه
هوش مصنوعی: شخصی با ویژگی‌های حکیمانه، با شکوه و قدرت همچون سکندر، و دارای مقام و سلطنتی بزرگ است که دارای خصوصیات برجسته‌ای است و در بین مردم جهان مورد احترام و پناهگاه است.
چو افتاب گرانسایه با سبک فری است
چو دولت است خلف پرور و مخالف کاه
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که مانند سایه‌ای سنگین و پرنور در زیر آفتاب، وجود دولت و حکومت همچنین مانند سایه‌ای است که بر زندگی افراد تأثیر می‌گذارد. در واقع، قدرت و حکومت می‌تواند هم حمایتی باشد و هم تهدیدی، و این تضاد در زندگی انسان‌ها دیده می‌شود.
نه با نمایش او کس فراز تخت نشست
نه با برازش او کس سوار شد والله
هوش مصنوعی: نه کسی به خاطر زیبایی و جلال او به مقام و مرتبه‌ای رسید و نه کسی به خاطر دلبری‌اش توانست سوار بر چالاکی و قدرت شود. قسم به خدا!
اگر بلطف براید نسیم تربیتش
بشاخ رسانده ز خاک تیره گیاه
هوش مصنوعی: اگر نسیم مهربانی به کمک او بیاید، گیاهی که از خاک تیره رشد کرده، به درختی سرسبز و با شکوه تبدیل می‌شود.
وگر بقهر چو خورشید گرمی آغازد
بسوزد آب ز تاب حرارتش در چاه
هوش مصنوعی: اگر خورشید با خشم و شدت تابش کند، گرمایش به قدری زیاد است که حتی آب در چاه هم به شدت جوشانده و تبخیر می‌شود.
ایا رفیع مکانی که از بلندی قدر
ز مدحت تو بود دست فکر ما کوتاه
هوش مصنوعی: ای بزرگوار، ای کسی که مقام و مرتبتت از بلندی و عظمت، فراتر از ستایش و تعریف ماست، افکار و تصورات ما نیز در بیان شایستگی‌های تو ناکام و ناتوانند.
نیافت در همه روی زمین کسی چون تو
سپهر پیر که پشتش ز جستجوست دو تاه
هوش مصنوعی: هیچ کس در سراسر زمین به خوبی تو وجود ندارد، ای سپهر کهن، که پشت تو پر از جستجو و پرسش است.
تو آفتابی و این روشن است بر همه کس
مگر بر آنکه شد ایینه اش سیاه از آه
هوش مصنوعی: تو مانند آفتاب هستی که نورش برای همه واضح و روشن است، مگر برای کسی که دلش پر از غم و اندوه است و نمی‌تواند این روشنی را ببیند.
به مکر با تو چه جنگ آوری کند دشمن
نه مرد حمله شیرست حیله روباه
هوش مصنوعی: اگر دشمن بخواهد با فریب و نیرنگ به جنگ تو بیاید، دیگر نمی‌توان او را با قدرت و شجاعت یک شیر مقایسه کرد، بلکه او مانند روباهی حیله‌گر خواهد بود.
بیمن پاس تو دزدان چنان شدند ایمن
که کهربا بسریشم درو نچسبد کاه
هوش مصنوعی: بی‌وجود تو، دزدان در امنیتی به سر می‌برند که مثل کهربا نمی‌توانند به کاه بچسبند. این یعنی در شرایطی که تو نباشی، دزدان به قدری احساس امنیت می‌کنند که حتی چیزهایی که به سادگی به هم می‌چسبند، نمی‌توانند به آنها آسیب برسانند.
موافقان تو صاحبدلانه اند همه
غلام حضرت شاهند جمله شاهنشاه
هوش مصنوعی: دوستان و حامیان تو با دل و جان در کنار تو هستند و همه به نوعی در خدمت شاه و سلطنت تو قرار دارند.
چه عمرهاست که اهلی باعتقاد درست
کمینه چاکر شاه است و خاک این درگاه
هوش مصنوعی: سالیان درازی است که اهلی به حقیقت و صداقت به این نتیجه رسیده است که من همواره خادم وفادار این پادشاه و خاک این درگاه هستم.
همیشه تا چو دل و دست گوهر افشانش
گهر نثار کند فیض ابر بهمن ماه
هوش مصنوعی: همیشه وقتی دل و دست به زیبایی و شکوه خود می‌بالند و از خوبی‌ها و نعمت‌ها می‌افشانند، فیض و برکت مانند بارش باران در ماه بهمن به زمین می‌رسد.
مزید عمر تو باد و دوام سلطنتت
بهر کجا که روی ایزدت بود همراه
هوش مصنوعی: خداوند عمر طولانی و سلطنت پایداری به تو عطا کند، هر جا که بروی، مهر و محبت خداوند همراه تو باشد.