بخش ۴ - چگونگی از میان رفتن تاریخ ایران
مر این راز سربسته را کس نجست
که گیتی چه سان بود روز نخست
نداند کس آغاز مردم چه بود؟
چگونه نمودند کشت و درود؟
چگونه فراز آمدند این گروه؟
در آباد بودند یا دشت و کوه؟
که بود آن که دیهیم بر سر نهاد؟
ندارد کس از روزگاران بیاد
به ویژه در ایران که تاریخ نیست
اساتیرشان را بن و بیخ نیست
که از گاه کلدانیان تا عرب
سه نوبت بپژمرد علم و ادب
یکی گاه ضحاک با دستبرد
که آثار آجامیان را سترد
دگر گاه اسکندر نامجوی
که آن نامه ها شست با آب جوی
سوم گاه اسلام کز تازیان
بسی رفت بر مرز ایران زیان
درین هر سه فترت که شد رونمای
نماند از اثرهای ایران به جای
و گر پاره ی داستان ها زدند
نوایی هم از باستان ها زدند
نه پیداست بن شان زسر سر ز بن
همه درهم و برهم آمد سخن
کسی کان فسان ها بپوید همی
نشانش زشهنامه جوید همی
که فردوسی طوسی پاکزاد
همه داد مردی و دانش بداد
نکرده است پنهان یکی داستان
چه از پهلوانی، چه از باستان
ولی حیف کش ره پدیدار نیست
به جز جستن اندر شب تار نیست
در آن نام هایی که او گفته است
بسی سهو و تحریف ها رفته است
همان در زمان های شاهان پیش
بسی کرده تلفیق از کم و بیش
نیاورده نام شهان را تمام
به ترتیب زیشان نبرد است نام
بخش ۳ - در احوال عصر تاریکی و اساتیر: پژوهنده ی مردم باستانبخش ۵ - اشارت به اشتباهات مورخان ایران: گهی شاه را پهلوان خوانده است
اطلاعات
وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: چکامه
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
مر این راز سربسته را کس نجست
که گیتی چه سان بود روز نخست
هوش مصنوعی: هیچکس نتوانسته است این راز پنهان را کشف کند که چگونه دنیا در روز آغازین خود بوده است.
نداند کس آغاز مردم چه بود؟
چگونه نمودند کشت و درود؟
هوش مصنوعی: هیچکس نمیداند که انسانیت از کجا شروع شد و چگونه کاشت و برداشت زندگی را به نمایش گذاشتند.
چگونه فراز آمدند این گروه؟
در آباد بودند یا دشت و کوه؟
هوش مصنوعی: این گروه چگونه به اینجا رسیدند؟ آیا در شهرها و مناطق آباد زندگی میکردند یا در دشتها و کوهها؟
که بود آن که دیهیم بر سر نهاد؟
ندارد کس از روزگاران بیاد
هوش مصنوعی: کی بود آن کسی که تاج بر سر گذاشت؟ هیچکس از گذشتگان او را به یاد ندارد.
به ویژه در ایران که تاریخ نیست
اساتیرشان را بن و بیخ نیست
هوش مصنوعی: به ویژه در ایران، جایی که تاریخ واقعی وجود ندارد و فقط افسانهها و داستانهای قدیمی وجود دارد که هیچ پایه و اساسی ندارند.
که از گاه کلدانیان تا عرب
سه نوبت بپژمرد علم و ادب
هوش مصنوعی: از زمان کلدانیان تا عربها، سه بار علم و ادب رونق و شکوفایی پیدا کرد.
یکی گاه ضحاک با دستبرد
که آثار آجامیان را سترد
هوش مصنوعی: یک بار ضحاک به دست به کار شد تا نشانههای آجامیان را از بین ببرد.
دگر گاه اسکندر نامجوی
که آن نامه ها شست با آب جوی
هوش مصنوعی: داستان به فردی اشاره دارد که از اسکندر، پادشاه نامی، یاد میکند و به یاد آورده میشود که او چگونه نامههایی را که در گذشته نوشته شده بود، با آب جوی شست و از بین برد. این تصویر به ما میگوید که ممکن است زمان تغییر کند و نوشتهها و یادداشتها که نشاندهنده تاریخ و وقایع هستند، تحت تاثیر شرایط و زمانه از بین بروند.
سوم گاه اسلام کز تازیان
بسی رفت بر مرز ایران زیان
هوش مصنوعی: در دورهای از تاریخ اسلام، بسیاری از لشکریانی که از سرزمینهای عربی آمده بودند، به سرزمین ایران حمله کردند و خسارات زیادی به بار آوردند.
درین هر سه فترت که شد رونمای
نماند از اثرهای ایران به جای
هوش مصنوعی: در این سه دوره که فاصله افتاده، هیچ نشانی از آثار ایران باقی نمانده است.
و گر پاره ی داستان ها زدند
نوایی هم از باستان ها زدند
هوش مصنوعی: اگر بخشی از داستان ها را خوانده اند، نوای دیگری هم از زمان های قدیم شنیده شده است.
نه پیداست بن شان زسر سر ز بن
همه درهم و برهم آمد سخن
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که ریشه و اساس چیزها مشخص نیست و از نظر ظاهری همه چیز در هم و بر هم به نظر میرسد. به عبارت دیگر، در این دنیا گاهی اوقات وضوح و روشنی در مورد دلایل و بنیادها وجود ندارد و همه چیز به شکل نامرتب و پیچیدهای جلوه میکند.
کسی کان فسان ها بپوید همی
نشانش زشهنامه جوید همی
هوش مصنوعی: شخصی که داستانها و افسانهها را بشنود، همواره در پی شناختن نشانی از اوست و نامش را در کتابهای بزرگ جستجو میکند.
که فردوسی طوسی پاکزاد
همه داد مردی و دانش بداد
هوش مصنوعی: فردوسی طوسی، که فردی نیکو و با فرهیختگی است، تمامی ویژگیهای مردانگی و علم را به دیگران عطا کرده است.
نکرده است پنهان یکی داستان
چه از پهلوانی، چه از باستان
هوش مصنوعی: هیچ داستانی نه از دلاوری و نه از گذشته، به طور پنهانی نگفته شده است.
ولی حیف کش ره پدیدار نیست
به جز جستن اندر شب تار نیست
هوش مصنوعی: متاسفانه در این راه، نشانهای نمیبینم و تنها میتوانم در تاریکی شب بهدنبال راهی بگردم.
در آن نام هایی که او گفته است
بسی سهو و تحریف ها رفته است
هوش مصنوعی: در نام هایی که او بیان کرده، اشتباهات و تغییرات زیادی وجود دارد.
همان در زمان های شاهان پیش
بسی کرده تلفیق از کم و بیش
هوش مصنوعی: در زمانهای گذشته، در دوران فرمانروایی شاهان، همیشه ترکیبی از کم و زیاد وجود داشته است.
نیاورده نام شهان را تمام
به ترتیب زیشان نبرد است نام
هوش مصنوعی: نام پادشاهان به ترتیب در این شعر ذکر نشده است، زیرا خودشان نمیخواستند که نامشان به فراموشی سپرده شود.