گنجور

شمارهٔ ۱۱ - بند یازدهم - هفت خط جام جمشیدی و جز آن

رخ برافروخت همچو آیینه
آن پری پیکر سمن سینه
پس ز بحر خفیف باز آورد
این گهرها درون گنجینه
فاعلاتن مفاعلن فعلن
در قدح کن شراب دوشینه
هفت خط داشت جام جمشیدی
هر یکی در صفا چو آئینه
جور و بغداد و بصره و ازرق
«اشک » و «کاسه گر» و «فرودینه »
دستخط شهان و یاره دست
هم برنجن شمر تو «دستینه »
رصد اختران بود «هو دل »
«غلج » قفل است و پلکان زینه
کشک پینو و پینکی است نعاس
«کژنه » بر کفش و پیرهن پینه
می ز انگور و بخسم از گندم
«بوزه » از جو «ترینه » ترخینه
غول و نسناس را بغامه شمر
که بود در شمار بوزینه
هست «شبیاز» و «شب پره » خفاش
«کاروانک » ترند و چوبینه
عید اضحی است «گوسپند کشان
روز نوروز و جمعه «آدینه »
چینه دان طیور هست «کژاژ»
دانه کاندران بود «چینه »
ظهر پیشین و عصر«ایواراست »
به حقیقت بود «هر آیینه »
طیلسان «تالشانه » و «پستک »
فستقبه است و فروه «کرکینه »
آهن آهین و زینت «آذین است »
شیشه و آبگینه آیینه
دشمنی گر برون فتد جنگ است
رو بماند درون دل «کینه »
تهمتن رستم است و تهم دلیر
مام سهراب بوده «تهمینه »
آنکه نازد بر استخوان پدر
«داده بر بادگاه پارینه »
هفت اختر شمار «هفتورنگ »
هفت چرخ است «هفت گنجینه »
هست «یارک » مشیمه «گوزک » کعب
صدر و پستان و سرزنش «سینه »
دانه زن، ساحر است و هارون پیک
بوق «کرنا و خنب روئینه »

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

رخ برافروخت همچو آیینه
آن پری پیکر سمن سینه
هوش مصنوعی: آن دختر زیبا، چهره‌اش همچون آینه درخشان است و زیبایی‌اش به قدری متحیرکننده است که مثل گل سمن از دلش می‌تراود.
پس ز بحر خفیف باز آورد
این گهرها درون گنجینه
هوش مصنوعی: پس از دریای آرام و بی‌هیاهو، این جواهرات را به درون گنجینه آورده است.
فاعلاتن مفاعلن فعلن
در قدح کن شراب دوشینه
هوش مصنوعی: در ظرفی شرابی را که دیشب از آن نوشیدی، بریز و بنوش.
هفت خط داشت جام جمشیدی
هر یکی در صفا چو آئینه
هوش مصنوعی: جام جمشید هفت خط داشت که هر یک درخشندگی و روشنایی مانند آینه داشت.
جور و بغداد و بصره و ازرق
«اشک » و «کاسه گر» و «فرودینه »
هوش مصنوعی: در این متن به مکان‌ها و وضعیت‌های مختلف اشاره شده است. "جور" به معنای ظلم و ستم است، و نام شهرهای "بغداد" و "بصره" نیز به عنوان نمادهایی از تاریخ و فرهنگ مطرح می‌شود. "اشک" و "کاسه گر" به نوعی احساسات و عواطف انسانی و هم چنین رنج و فشاری که مردم ممکن است تجربه کنند، اشاره دارند. "فرودینه" نیز می‌تواند به مفاهیم مربوط به سقوط یا کاهش اشاره کند. در مجموع، همه این عبارات تصاویری از ظلمت و چالش‌های زندگی را به نمایش می‌گذارند.
دستخط شهان و یاره دست
هم برنجن شمر تو «دستینه »
هوش مصنوعی: در دستخط پادشاهان و یارانشان، دستت را به دست من نزن و مرا نادیده بگیر.
رصد اختران بود «هو دل »
«غلج » قفل است و پلکان زینه
هوش مصنوعی: رصد اختران به معنای نگاه کردن و رصد کردن ستاره‌ها است، در حالی که «هو دل» و «غلج» دارای معناهای خاص و شاید رمزی هستند. قفل به معنای موانع و مشکلات است و پلکان و زینه به معنای راه یا پله‌هایی است که باید طی شوند. بنابراین، به طور کلی می‌توان گفت که این جمله به تماشای آسمان و ستاره‌ها اشاره دارد و نشان‌دهنده این است که برای رسیدن به هدف‌ها و رویاها، باید بر موانع غلبه کرد و مسیر را طی کرد.
کشک پینو و پینکی است نعاس
«کژنه » بر کفش و پیرهن پینه
هوش مصنوعی: کشک و پینو و پینکی به نوعی اشاره به اوضاع و روابطی دارند که ممکن است در شرایط خاص یا خاصی قرار گرفته باشند. کلمه «نعاس» به خواب یا حالتی از آرامش اشاره دارد، در حالی که «کژنه» به نوعی ناپیوستگی یا ناهماهنگی اشاره می‌کند. در نهایت، تصویر پینه‌ها بر کفش و پیرهن نشان‌دهنده زحمات و تلاش‌ها یا نشانه‌ای از زندگی روزمره و چالش‌هاست.
می ز انگور و بخسم از گندم
«بوزه » از جو «ترینه » ترخینه
هوش مصنوعی: به نوشیدنی که از انگور درست شده و نانی که از گندم تهیه می‌شود اشاره شده است. همچنین به ماده‌ای از جو که به عنوان یک نوع خوراک محسوب می‌شود نیز اشاره شده است. این متن نشان‌دهنده لذت‌های ساده و خوشایند زندگی است که از محصولاتی طبیعی به دست می‌آید.
غول و نسناس را بغامه شمر
که بود در شمار بوزینه
هوش مصنوعی: غول و موجودات بزرگ و ترسناک را همانند بوزینه در نظر بگیر، چرا که در واقع به اندازه آنها ارزش و اهمیت ندارند.
هست «شبیاز» و «شب پره » خفاش
«کاروانک » ترند و چوبینه
هوش مصنوعی: در اینجا به شب و موجودات آن اشاره شده است. شب‌ها موجوداتی مانند شبیاز و شب‌پره وجود دارند که در تاریکی فعال هستند. همچنین به خفاش و نوعی دیگر از موجودات شب‌زی اشاره می‌شود. تصویر کلی حاکی از زنده بودن و فعالیت در شب است.
عید اضحی است «گوسپند کشان
روز نوروز و جمعه «آدینه »
هوش مصنوعی: روز عید قربانی است و در این روز، گوسفندها را برای جشن و شادی می‌برند. این روز همچنین با نوروز و روز جمعه همزمان است.
چینه دان طیور هست «کژاژ»
دانه کاندران بود «چینه »
هوش مصنوعی: پرندگان در حال جستجو هستند و دانه‌هایی که در آنجا است، متعلق به آنهاست.
ظهر پیشین و عصر«ایواراست »
به حقیقت بود «هر آیینه »
هوش مصنوعی: دور روز گذشته و عصر، واقعاً حقیقتی بود که مانند آینه نمایان بود.
طیلسان «تالشانه » و «پستک »
فستقبه است و فروه «کرکینه »
هوش مصنوعی: در اینجا به نوعی از پارچه یا لباس اشاره شده که به نام "طیلسان" شناخته می‌شود و همچنین به دو نوع خاص از پسته به نام "تالشانه" و "پستک" اشاره شده است. در انتها نیز به نوعی دیگر از کرک یا پشم به نام "فروه کرکینه" اشاره شده که می‌تواند دلالت بر کیفیت خاصی داشته باشد. به طور کلی، این جمله به توصیف تنوع محصولات و بافت‌های مختلف در یک زمینه خاص اشاره دارد.
آهن آهین و زینت «آذین است »
شیشه و آبگینه آیینه
هوش مصنوعی: آهن و زینت آن به نام آذین شناخته می‌شود، در حالی که شیشه و آبگینه به عنوان آیینه شناخته می‌شوند.
دشمنی گر برون فتد جنگ است
رو بماند درون دل «کینه »
هوش مصنوعی: اگر دشمنی از بیرون ظهور کند، جنگ به وجود می‌آید، اما کینه و دشمنی واقعی در دل باقی می‌ماند.
تهمتن رستم است و تهم دلیر
مام سهراب بوده «تهمینه »
هوش مصنوعی: رستم، پهلوان بزرگ و دلیر، فرزند مادری به نام تهمینه است که او نیز دلیر و شجاع است.
آنکه نازد بر استخوان پدر
«داده بر بادگاه پارینه »
هوش مصنوعی: کسی که به ناز بر ارث و میراث پدرش می‌بالد، در واقع به چیزی که از گذشته به او رسیده متکی است و باید بداند که این داشته‌ها ممکن است به راحتی از بین بروند یا ارزش خود را از دست بدهند.
هفت اختر شمار «هفتورنگ »
هفت چرخ است «هفت گنجینه »
هوش مصنوعی: هفت ستاره را «هفت رنگ» می‌نامند و هفت آسمان را «هفت گنجینه» می‌دانند.
هست «یارک » مشیمه «گوزک » کعب
صدر و پستان و سرزنش «سینه »
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف زیبایی‌های محبوب و ویژگی‌های بدنی او می‌پردازد. اشاره به شکل و قوس‌های بدن دارد که یادآور جذابیت و لطافت است. همچنین بر سرزنش و انتقاد در مورد این زیبایی‌ها نیز تأکید می‌کند. در کل، بیان‌گر علاقه و شوق شاعر به محبوبش و همچنین چالش‌های مربوط به آن است.
دانه زن، ساحر است و هارون پیک
بوق «کرنا و خنب روئینه »
هوش مصنوعی: دانه‌زن، فردی است که مانند جادوگران مهارت دارد و هارون، پیام‌آور کابوس‌ها و ترس‌ها است.