گنجور

شمارهٔ ۱ - در مدح شهاب الدوله سبکتگین

سوسن شکفته بر رخ چون ارغوان تست
آهن نهفته در بر چون پرنیان تست
تیری بغمزگان و کمانی بابروان
دلهای خلق خستهٔ تیر و کمان تست
هستی بلای جان همه عاشقان و لیک
سوگند عاشقان زمانه بجان تست
درست در دهانت و تیمار تو نهاد
در دیدهٔ من آن چه که اندر دهان تست
هر روز بامداد ببزم امیر در
تازه گلی ز چهرهٔ چون ارغوان تست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
جانا ، عنان دل بهوای تو داده ایم
سر بر خط اشارت عشقت نهاده ایم
بر جان ز خیل مهر تو صفها کشیده ایم
در دل بکوی عشق تو درها گشاده ایم
تا زاده ایم جفت هوای تو بوده ایم
گویا که از برای هوای تو زاده ایم
از سرد گفتن تو شود سوز ما فزون
بنگر که درغم تو چه گرم او فتاده ایم ؟
تو خوش نشسته ، ما بتظلم ز هجر تو
در بارگاه عمدهٔ ملک ایستاده ایم
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
نصرة قوی برایت و رأی رفیع اوست
گردون فراز گنبد گردان مطیع اوست
آسایش زمانه و آرایش زمین
از سیرت حمید و رسم رفیع اوست
سجده گه اکابر و بوسه گه کرام
ایوان بر کشیده و قصر منیع اوست
اندر زمین درنگ ز حزم متین اوست
وندر فلک شتاب زغزم سریع اوست
عدلش چهار فصل جهان را بود ربیع
تازه گل امانی و امن از ربیع اوست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
افروختست ملک بنور جمال او
و افراختست شرع بسعی جلال او
سیراب شد درخت امید جهانیان
از صوب اصطناع وز فیض نوال او
اقبال بوسه داده کف نیک خواه او
و ادبار خسته کرده دل بدسگال او
بی بهره مانده مال ز انصاف او و لیک
با بهره اند زایر و سایر ز مال او
نه ایزدست ، لیک چو ایزد نیافتند
ارباب عقل در همه دانش همان او
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
فخر معالی ، آنکه سپهر مفاخرست
کان مناقبست و مکان مآثرست
قدرش ز روی رفعت گردون اعظمست
دستش بوقت بسطت دریای زاخرست
اخلاق او یکایک چون مشک اذفرست
و الفاظ او سراسر چون در فاخرست
ذات شریف او ز همه منقبت بریست
شخص کریم او ز همه عیب طاهرست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
گردا، مساعی تو بعالم سمر شدست
نام تو در بسیط جهان مشتهر شدست
تا غایت کمان ، که در ذات عالمست
در جنب ذات کامل تو مختصر شدست
از آتش مهابت تیغ چو آب تو
چون دود جان دشمن دین پر شرر شدست
تو ساکنی بشهر بخارا و از سخات
اندر بلاد مشرق و مغرب خبر شدست
در روضهٔ جلال تو رضوان دیگری
وز فر تو بخارا خلد دگر شدست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
آنی که کعبهٔ فضلا بارگاه تست
از حادثات شرع نبی در پناه تست
هم آفتاب چرخ هنر نور طبع تست
هم توتیای چشم ظفر گرد راه تست
قادرتری ز گردون بر قهر دشمنان
و افزون تر از کواکب گردون سپاه تست
افلاک پست گردد آنجا که قدر تست
و آفاق تنگ باشد آنجا که جاه تست
جان و دلش ز تیر بد چرخ ایمنست
آن کس که او بجان و بدل نیک خواه تست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
من بنده را لقای تو عین سعادتست
بوسیدن بساط تو اصل سیادتست
گویم بنظم و نثر دعا و ثنای تو
وندر ضمیر از آنچه بگویم زیادتست
چونانکه هست عادت تو نشر مکرمات
نشر مدایح تو مرا نیز عادتست
از مهر خاندان تو مهریست بر دلم
وین نیست تازه ، بلکه زعهد ولادتست
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
ای پست گشته خصم تو ، نامت بلند باد
بدخواه تو بدست بلا مستمند باد
از حادثات عالم و از نایبات چرخ
جان مخالفان تو اندر گزند باد
از صورت سهیلت طرف ستام باد
وز پیکر هلالت نعل سمند باد
ای تو گرفته دردم حاجات دست خلق
از دست غصه پای حسودت ببند باد
ارباب عقل را بصف کارزار در
آثار دستبرد تو تا حشر پند باد
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: ترجیع بند
منبع اولیه: سیاوش جعفری

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

سوسن شکفته بر رخ چون ارغوان تست
آهن نهفته در بر چون پرنیان تست
هوش مصنوعی: شکوفه‌ی سوسن بر چهره‌ات مانند رنگ ارغوانی است و آهن پنهان در درونت همانند پارچه‌ای نرم و لطیف است.
تیری بغمزگان و کمانی بابروان
دلهای خلق خستهٔ تیر و کمان تست
هوش مصنوعی: تو با چشمان غمگین و ابروهای کمانی‌ات، دل‌های خسته از تیر و کمان عشق و آرزوها را نشانه می‌گیری.
هستی بلای جان همه عاشقان و لیک
سوگند عاشقان زمانه بجان تست
هوش مصنوعی: هستی مشکل بزرگ تمامی عاشقان است، ولی با این حال، عاشقان به جان تو قسم یاد می‌کنند.
درست در دهانت و تیمار تو نهاد
در دیدهٔ من آن چه که اندر دهان تست
هوش مصنوعی: درست در دهان تو چیزی وجود دارد که به من نشان داده‌ای. آنچه در دهان توست، در چشم من به تصویر کشیده شده است.
هر روز بامداد ببزم امیر در
تازه گلی ز چهرهٔ چون ارغوان تست
هوش مصنوعی: هر روز صبح، امیر در میان گل‌های تازه‌ای می‌نشیند که چهره‌اش مانند گل ارغوانی زیباست.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: شهاب عالی درخشان و با ارزش، حکمت و کارهای نیک سبکتگین را به مثابه نگینی در بالاترین مقام‌ها نمایان می‌سازد.
جانا ، عنان دل بهوای تو داده ایم
سر بر خط اشارت عشقت نهاده ایم
هوش مصنوعی: عزیزم، دل خود را به سوی تو سپرده‌ایم و نشان عشق تو را با سر بر زمین گذاشته‌ایم.
بر جان ز خیل مهر تو صفها کشیده ایم
در دل بکوی عشق تو درها گشاده ایم
هوش مصنوعی: ما به خاطر عشق تو، صفوفی از محبت را در دل خود ترتیب داده‌ایم و دروازه‌های قلبمان را به سوی عشق تو باز کرده‌ایم.
تا زاده ایم جفت هوای تو بوده ایم
گویا که از برای هوای تو زاده ایم
هوش مصنوعی: تا زمانی که به دنیا آمده‌ایم، همواره در آرزوی تو بوده‌ایم. انگار که زندگی‌مان برای رسیدن به تو رقم خورده است.
از سرد گفتن تو شود سوز ما فزون
بنگر که درغم تو چه گرم او فتاده ایم ؟
هوش مصنوعی: وقتی تو سرد و بی‌احساس هستی، درد و رنج ما بیشتر می‌شود. به یاد داشته باش که ما در غم تو چقدر داغ و محزون هستیم.
تو خوش نشسته ، ما بتظلم ز هجر تو
در بارگاه عمدهٔ ملک ایستاده ایم
هوش مصنوعی: تو در آرامش و خوشی نشسته‌ای، اما ما در درگاه پادشاه بزرگ از دوری تو شکایت می‌کنیم و در انتظار برطرف شدن این درد هستیم.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: درخشش شهاب، نشانه‌ی قدرت و عظمت سبکتگین است که همچون نگینی در نهایت خوبی‌ها و کارهای او می‌درخشد.
نصرة قوی برایت و رأی رفیع اوست
گردون فراز گنبد گردان مطیع اوست
هوش مصنوعی: کمک و یاری او بسیار قوی و نیرومند است و اندیشه و نظر او بلند و شریف. تمام آسمان و کهکشان تحت تسلط و فرمان او قرار دارد.
آسایش زمانه و آرایش زمین
از سیرت حمید و رسم رفیع اوست
هوش مصنوعی: آرامش دنیا و زیبایی زمین به خاطر وجود ویژگی‌ها و رفتارهای نیکو و والا از سوی اوست.
سجده گه اکابر و بوسه گه کرام
ایوان بر کشیده و قصر منیع اوست
هوش مصنوعی: سجده‌گاه بزرگان و بوسه‌گاه نیکان، جایگاه او مثل ایوان و قصر باشکوه است.
اندر زمین درنگ ز حزم متین اوست
وندر فلک شتاب زغزم سریع اوست
هوش مصنوعی: در زمین، آرامش و صبر از ویژگی‌های اوست و در آسمان، سرعت و شتاب به خاطر قدرت اوست.
عدلش چهار فصل جهان را بود ربیع
تازه گل امانی و امن از ربیع اوست
هوش مصنوعی: عدل او مانند بهار است که هر چهار فصل دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زیبایی و آرامش گل‌ها نتیجه‌ی برکت و عدالت اوست.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: عالی‌ترین ستاره دولت سبکتگین در نهایت ویژگی‌های خوب او به‌عنوان نگینی درخشان می‌درخشد.
افروختست ملک بنور جمال او
و افراختست شرع بسعی جلال او
هوش مصنوعی: عالم به روشنی زیبایی او روشن شده و قوانین دین به تلاش و جلال او برقرار شده است.
سیراب شد درخت امید جهانیان
از صوب اصطناع وز فیض نوال او
هوش مصنوعی: درخت امید مردم جهان از برکت و رحمت او سیراب و سرشار شد.
اقبال بوسه داده کف نیک خواه او
و ادبار خسته کرده دل بدسگال او
هوش مصنوعی: شخصی که به دنبال خوبی است، با محبت و نوازش به دل‌های دیگران نزدیک می‌شود، در حالی که کسی که نیت بد دارد، تنها باعث رنج و ناامیدی می‌شود.
بی بهره مانده مال ز انصاف او و لیک
با بهره اند زایر و سایر ز مال او
هوش مصنوعی: اندوخته‌های او از انصاف خالی مانده، اما زائران و دیگران از دارایی او بهره‌مند شده‌اند.
نه ایزدست ، لیک چو ایزد نیافتند
ارباب عقل در همه دانش همان او
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که هرچند خداوند نیست، اما چون که دانش و عقل آن را درک نمی‌کنند، می‌توانند او را همانند خداوند بدانند. در واقع، این اشاره به عظمت و بلندی مقام دانش و عقل دارد که در همه مسائل و دانایی‌ها، مانند یک قدرت برتر جلوه می‌کند.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: شهاب، نشانهٔ بلندمرتبه‌ای از دولت بزرگ سبکتگین است و کردارهای او مانند یک نگین در میان بهترین‌ها می‌درخشد.
فخر معالی ، آنکه سپهر مفاخرست
کان مناقبست و مکان مآثرست
هوش مصنوعی: فخر معالی به معنای افتخار و عزت است، و اشاره به کسی دارد که در میان برتری‌ها و ویژگی‌های بالا و ممتاز قرار دارد. او مانند آسمانی است که مملو از ستاره‌ها و افتخارات است، برکات و آثار نیکو در آن وجود دارد. این فرد نماینده‌ی ارزش‌ها و معیارهای بلند انسانی است.
قدرش ز روی رفعت گردون اعظمست
دستش بوقت بسطت دریای زاخرست
هوش مصنوعی: عظمت او به اندازه بلندی آسمان‌هاست و هنگامی که دستش را دراز می‌کند، مانند دریا گسترده و پرآب است.
اخلاق او یکایک چون مشک اذفرست
و الفاظ او سراسر چون در فاخرست
هوش مصنوعی: اخلاق او به هر جزء و جنبه‌اش مانند عطر خوشی است که در فضا پخش می‌شود و سخنانش هم مانند بهترین و ارزشمندترین کلام‌هاست.
ذات شریف او ز همه منقبت بریست
شخص کریم او ز همه عیب طاهرست
هوش مصنوعی: ذات پاک و گرامی او از تمامی ویژگی‌های خوب بی‌نصیب است و شخصیت بلندمرتبه‌اش از هر عیبی پاک و بی‌آلایش است.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: این بیت به ستایش شخصیت والای سبکتگین می‌پردازد. او به عنوان یک شهاب (ستاره درخشان) در میدان قدرت و دولت شناخته می‌شود. شخصیت و عملکرد او به حدی ارزشمند است که می‌توان به او به عنوان یک نگین درخشان در میان دستاوردها و ویژگی‌های مثبت اشاره کرد.
گردا، مساعی تو بعالم سمر شدست
نام تو در بسیط جهان مشتهر شدست
هوش مصنوعی: ای دنیا، تلاش‌ها و کوشش‌های تو باعث شده که آوازه‌ات در سراسر جهان پخش شود و نامت در بین مردم شناخته شده باشد.
تا غایت کمان ، که در ذات عالمست
در جنب ذات کامل تو مختصر شدست
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تمام چیزهایی که در عالم وجود دارند، در حقیقت، به سمت حقیقتی جامع و کامل جوهره خود را جمع کرده‌اند و با وجود این حقیقت کامل، به شکلی خلاصه و فشرده در آمده‌اند. به عبارت دیگر، همه‌ی کمالات و زیبایی‌ها در ذات خداوند متجلی شده است.
از آتش مهابت تیغ چو آب تو
چون دود جان دشمن دین پر شرر شدست
هوش مصنوعی: از شدت قدرت و هیبت شمشیر، دشمن جانش به اندازه‌ای در آتش و اضطراب قرار گرفته که همچون دودی ناپدید شده است.
تو ساکنی بشهر بخارا و از سخات
اندر بلاد مشرق و مغرب خبر شدست
هوش مصنوعی: تو در شهر بخارا ساکن هستی و سخاوت و generosity تو در سرزمین‌های مشرق و مغرب شناخته شده است.
در روضهٔ جلال تو رضوان دیگری
وز فر تو بخارا خلد دگر شدست
هوش مصنوعی: در باغ شکوه و عظمت تو، بهشتی دیگر وجود دارد و از لطافت و زیبایی تو، بخارا به نوعی بهشتی دیگر تبدیل شده است.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: شهاب، نشانه‌ی بزرگ و ارزشمند دولت سبکتگین است و کردار والای او مانند نگینی در خاتم می‌درخشد.
آنی که کعبهٔ فضلا بارگاه تست
از حادثات شرع نبی در پناه تست
هوش مصنوعی: در اینجا به این معنی اشاره شده است که کعبه‌ای که برای فضیلت‌ها و علم در نظر گرفته شده، در واقع محل و مکانی است که تحت حفاظت و حمایت قوانین و اصول دین پیامبر قرار دارد. به عبارت دیگر، این مکان با ارزش به برکات و حمایت‌های الهی متصل است و از خطرات و مشکلات محفوظ است.
هم آفتاب چرخ هنر نور طبع تست
هم توتیای چشم ظفر گرد راه تست
هوش مصنوعی: تو همچون آفتاب هنری، نور و روشنی‌بخش طبیعت خودی و در عین حال، توتیای چشم پیروزی هستی که مسیر موفقیت را روشن می‌کنی.
قادرتری ز گردون بر قهر دشمنان
و افزون تر از کواکب گردون سپاه تست
هوش مصنوعی: تو از آسمان قوی‌تر هستی در مبارزه با دشمنان و نیروی تو بیشتر از ستاره‌های آسمان است.
افلاک پست گردد آنجا که قدر تست
و آفاق تنگ باشد آنجا که جاه تست
هوش مصنوعی: هرجا که تو باشی، آسمان پایین می‌آید و هرجا که مقام و رتبه تو باشد، دنیای اطرافت تنگ و محدود می‌شود.
جان و دلش ز تیر بد چرخ ایمنست
آن کس که او بجان و بدل نیک خواه تست
هوش مصنوعی: آن کسی که به جان و دل به او خیرخواهی می‌شود، از بلاهای بد روزگار در امان است.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: برجستگی و بزرگی شهاب، دولت والا و بزرگ سبکتگین در نهایت عملکردش مانند نگینی درخشان است.
من بنده را لقای تو عین سعادتست
بوسیدن بساط تو اصل سیادتست
هوش مصنوعی: دیدار تو برای بنده، بزرگترین خوشبختی است و بوسیدن جایگاه تو نشان‌دهنده‌ی واقعی رهبری و بزرگی است.
گویم بنظم و نثر دعا و ثنای تو
وندر ضمیر از آنچه بگویم زیادتست
هوش مصنوعی: می‌گویم از تو ستایش و دعا به نظم و نثر، اما در دل‌ام چیزی هست که فراتر از آنچه می‌گویم وجود دارد.
چونانکه هست عادت تو نشر مکرمات
نشر مدایح تو مرا نیز عادتست
هوش مصنوعی: شما عادت کرده‌اید که خوبی‌ها و فضایل خود را منتشر کنید، و من نیز به عادت شما عادت کرده‌ام که ستایش‌های شما را بیان کنم.
از مهر خاندان تو مهریست بر دلم
وین نیست تازه ، بلکه زعهد ولادتست
هوش مصنوعی: محبت و مهر خاندان تو در دلم نشسته و این احساس تازه نیست، بلکه از زمان تولدم در وجودم جاری بوده است.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: شهاب، که به عنوان یک شخصیت مهم و با ارزش شناخته می‌شود، به عنوان نمایانگر قدرت و کامیابی دارد. رفتار او به قدری برجسته و جالب است که مانند نگینی در خاتم، نشانگر ویژگی‌های ممتازش است.
ای پست گشته خصم تو ، نامت بلند باد
بدخواه تو بدست بلا مستمند باد
هوش مصنوعی: ای دشمن تو که به ذلت افتاده‌ای، نامت همیشه بر سر زبان‌ها باقی باشد. آرزوی من این است که بدخواه تو تحت فشار بلا و سختی‌ها قرار گیرد.
از حادثات عالم و از نایبات چرخ
جان مخالفان تو اندر گزند باد
هوش مصنوعی: حوادث و مشکلات دنیای اطراف و آسیب‌هایی که از جانب مخالفان تو به وجود می‌آید، مانند وزش باد است که جان آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد.
از صورت سهیلت طرف ستام باد
وز پیکر هلالت نعل سمند باد
هوش مصنوعی: از زیبایی چهره‌ات نسیم ملایمی می‌وزد و از قامت خمیده‌ات مانند نعل شتری خوشبو، بادی به مشام می‌رسد.
ای تو گرفته دردم حاجات دست خلق
از دست غصه پای حسودت ببند باد
هوش مصنوعی: تو که در درد و رنج من شریک هستی، درخواست‌های مردم را از دل غصه‌هایم دور کن و حسودان را با باد از خود دور ساز.
ارباب عقل را بصف کارزار در
آثار دستبرد تو تا حشر پند باد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که نتایج و تأثیرات اعمال انسان بر عقل و تفکر او باقی می‌ماند و تا روز قیامت ادامه خواهد داشت. به نوعی، این اشاره به اهمیت اقدامات و تصمیمات ما در طول زندگی و تأثیر آنها بر انسانیت و روح ما دارد.
عالی شهاب دولت والا سبکتگین
در خاتم معالی کردار او نگین
هوش مصنوعی: شهاب درخشان و بزرگ دولت سبکتگین، مانند نگینی درخشان در بالاترین مقام‌های او می‌درخشد.