گنجور

شمارهٔ ۴

بخت باید مرد را در هند پر دیو و پری
بخت اگر آید به سر، موری سلیمانی کند
زور طالع بین که مفلوکی ز اهل مدرسه
حکمرانی بر سپاه شاه کیهانی کند
میر شمشیر است ملایی که از بهر نمود
بر میان چون ترکشی بندد، قلمدانی کند
مشق تیراندازی و اسب عراقی تاختن
خان ما، بعد از خطاب خانخانانی کند
لشکر خود را کند استاده با تیر و تفنگ
عید قربان، گوسفندی را چو قربانی کند
بس که نامردی بود کارش به میدان وغا
می گریزد از زنی، گر حیز ترسانی کند
در سواری تا نیفتد بر زمین از پشت اسب
قاش زین را با دو دست خود نگهبانی کند
بر سردفتر چو بنشیند به انداز حساب
فرد را فریادی از تحریر نادانی کند
گر سخن در مجلس شه بگذرد از کیقباد
نقل عالمگیری اشعار خاقانی کند
آنچه بر هر کودکی روشن بود چون آفتاب
سر به گوش شه گذارد، عرض پنهانی کند
شاه اگر پرسد که اصل ناقه صالح چه بود
از خری، تعریف ذات گاو پالانی کند
قاضی دهلی چو گیرد رشوه بیجا ز خلق
بهر تنبیهش ستم بر شیخ ملتانی کند
غیر سرنای گلویش ساز دیگر کوک نیست
از نی انبان شکم چون بادپرانی کند
سوی بینی می برد از دست نافهمیدگی
در دهان خود گر انگشت پشیمانی کند
وقت آن آمد که گر رختی بدوزد بهر خود
از فلاکت، بند تنبان را گریبانی کند

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بخت باید مرد را در هند پر دیو و پری
بخت اگر آید به سر، موری سلیمانی کند
هوش مصنوعی: سرنوشت باید به مردی که در هند زندگی می‌کند، کمک کند. اگر بخت به سرنوشت کسی بیفتد، او می‌تواند مانند سلیمان، توانایی‌های فوق‌العاده‌ای پیدا کند.
زور طالع بین که مفلوکی ز اهل مدرسه
حکمرانی بر سپاه شاه کیهانی کند
هوش مصنوعی: با نگاهی به سرنوشت و مقدر بودن، متوجه می‌شویم که فردی بی‌چاره از میان دانش‌آموزان توانسته است بر نیروهای عظیم سلطنتی حکمرانی کند.
میر شمشیر است ملایی که از بهر نمود
بر میان چون ترکشی بندد، قلمدانی کند
هوش مصنوعی: شخصی که در مقام رهبری و هدایت است، باید به گونه‌ای عمل کند که نه تنها در ظاهر جذاب باشد، بلکه در عمل نیز قدرت و تسلط کافی داشته باشد. اگر او جدا از نشان دادن توانایی‌هایش، بر معانی و اهداف نیک نظارت کند، می‌تواند تأثیرگذار واقعی باشد.
مشق تیراندازی و اسب عراقی تاختن
خان ما، بعد از خطاب خانخانانی کند
هوش مصنوعی: آموزش تیراندازی و سواری بر اسب عراقی، پس از اینکه خان ما با سرداری بزرگ سخن می‌گوید، اهمیت پیدا می‌کند.
لشکر خود را کند استاده با تیر و تفنگ
عید قربان، گوسفندی را چو قربانی کند
هوش مصنوعی: سربازانش را مسلح کرده و آماده کرده است تا در روز عید قربانی، گوسفندی را به عنوان قربانی ذبح کنند.
بس که نامردی بود کارش به میدان وغا
می گریزد از زنی، گر حیز ترسانی کند
هوش مصنوعی: این شخص به قدری نامرد و بزدل است که در میدان نبرد از یک زن هم می‌ترسد و فرار می‌کند، اگر او را بترساند.
در سواری تا نیفتد بر زمین از پشت اسب
قاش زین را با دو دست خود نگهبانی کند
هوش مصنوعی: کسی که سوار بر اسب است باید با دقت و توجه از زین اسب مراقبت کند تا نیفتد؛ یعنی باید به طور مستمر با دستانش آن را نگه دارد و مواظب باشد.
بر سردفتر چو بنشیند به انداز حساب
فرد را فریادی از تحریر نادانی کند
هوش مصنوعی: وقتی بر ثبت‌کننده اسناد نشسته می‌شود، به اندازه هر فردی که حسابش را می‌نویسد، صدایی از نادانی او به گوش می‌رسد.
گر سخن در مجلس شه بگذرد از کیقباد
نقل عالمگیری اشعار خاقانی کند
هوش مصنوعی: اگر در مجلس شاه صحبت شود، کسی از داستان کیقباد و اشعار عالم‌گیر خاقانی سخن خواهد گفت.
آنچه بر هر کودکی روشن بود چون آفتاب
سر به گوش شه گذارد، عرض پنهانی کند
هوش مصنوعی: آنچه برای هر کودکی به‌وضوح مثل آفتاب روشن است، به آرامی به گوش پادشاه رسانده می‌شود و به‌طور پنهانی مطرح می‌شود.
شاه اگر پرسد که اصل ناقه صالح چه بود
از خری، تعریف ذات گاو پالانی کند
هوش مصنوعی: اگر پادشاه بپرسد که اصل و نسب شتر صالح چه بوده، شخصی از نظر خود توضیحی درباره ماهیت و ویژگی‌های گاو پالانی ارائه می‌دهد.
قاضی دهلی چو گیرد رشوه بیجا ز خلق
بهر تنبیهش ستم بر شیخ ملتانی کند
هوش مصنوعی: قاضی دهلی وقتی رشوه ناحق می‌گیرد، به جای اینکه به وظایف خود به درستی عمل کند، ستمی بر شیخ ملتانی روا می‌دارد تا دیگران را تنبیه کند.
غیر سرنای گلویش ساز دیگر کوک نیست
از نی انبان شکم چون بادپرانی کند
هوش مصنوعی: صدای سرنا و نوای دل‌نواز او را نمی‌توان با ساز دیگری مقایسه کرد. صدای او مانند نی، از دلش برمی‌آید و هنگامی که به پرواز در می‌آید، مانند بادی است که همه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سوی بینی می برد از دست نافهمیدگی
در دهان خود گر انگشت پشیمانی کند
هوش مصنوعی: چشم می‌گوید، چون نمی‌فهمد که باید به کجا نگاه کند، اگر درمیان گفتارش به یاد اشتباهاتش بیفتد، انگشتانش را به نشانه پشیمانی به دندان خواهد گزید.
وقت آن آمد که گر رختی بدوزد بهر خود
از فلاکت، بند تنبان را گریبانی کند
هوش مصنوعی: زمانی فرا رسیده که اگر کسی بخواهد از مشکلات و سختی‌ها فرار کند، باید به طور جدی و با تلاشی پیگیر برای بهبود وضعیت خود اقدام کند و از محدودیت‌ها و موانع رهایی یابد.