گنجور

هو علی

ظاهر و باطن ار کنی طاهر
پاک باشی به باطن و ظاهر
قرة العین همدم ما شو
سعی کن همچو جد و آبا شو
این دوئی خیال را بگذار
ای یگانه بیا و یکتا شو
صورت و معنی همه دریاب
می و جامند همچو آب و حباب
در همه آینه یکی بنگر
آن یکی نیز بی شکی بنگر
متخلق به خلق او می باش
گنج اخلاق بر همه می باش
گر تو فانی شوی بقا یابی
خود ازین بیخودی خدا یابی
دُرد دردش بنوش و درمان جو
جان به جانان سپار و جانان جو
در همه شی جمال اسما بین
با همه اسم یک مسما بین
گر خیالش به خواب می بینی
تو به خوابی حجاب می بینی
ماه دیدی در آفتاب نگر
آفتابی به ماهتاب نگر
گفته ام من تو را خلیل الله
خوش خلیلی اگر شوی آگاه
گر ز باطل تمام وارستی
حق شناسی به حق چو پیوستی
جبر تند و قدر بود ویران
مرکب خود میانشان می ران
تو ز هستی و نیستی بگذر
شاید این جا نایستی بگذر
در ولایت ولی کامل جو
عمر داری ز عمر حاصل جو
جام گیتی نما به دست آور
دامن اولیا بدست آور
گر ز اسرار حق شدی آگاه
خوش بگو لا اله الا الله
تابع دین جد خود می باش
هر چه بینی به این و آن می باش
هر که حق را به عین او بیند
بد نبیند همه نکو بیند
چون هویت یکیست اسما را
به هویت یکی بود اسما
دو نظر عالمیست چون سایه
سایه بنگر به نور همسایه
صفت و ذات و اسم را میدان
سه یکی و یکی به سه میدان
یک وجود است اگر خبر داری
عین او بین اگر نظر داری
در ظهور است مظهر و مظهر
نیک دریاب باطن و ظاهر
نور و او را به نور او بنگر
در همه آینه نکو بنگر
ابدا علم از خدا می جو
چون بیابی به طالبان می گو
سخن عارفان خوشی می خوان
معنیش همچو عارفان می دان
یک حقیقت به اسم بسیار است
یک هویت هزار آثار است
کثرت و وحدت این چنین گفتم
دُر توحید را نکو سفتم

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ظاهر و باطن ار کنی طاهر
پاک باشی به باطن و ظاهر
هوش مصنوعی: اگر ظاهر و باطن خود را پاک و خالص نگه‌داری، در هر دو جنبه، یعنی در دید دیگران و در درون خود، به حقیقت پاک و پاکیزه خواهی بود.
قرة العین همدم ما شو
سعی کن همچو جد و آبا شو
هوش مصنوعی: ای دل عزیز، همراه ما باش و تلاش کن که مانند نیاکان و اجداد خود باشی.
این دوئی خیال را بگذار
ای یگانه بیا و یکتا شو
هوش مصنوعی: این دوگانگی خیال را رها کن و ای یگانه، برو و در هویت واحد خود بمان.
صورت و معنی همه دریاب
می و جامند همچو آب و حباب
هوش مصنوعی: ظاهر و باطن همگی را درک کن؛ مانند آب و حباب که یکی از دیگری جدا نیستند.
در همه آینه یکی بنگر
آن یکی نیز بی شکی بنگر
هوش مصنوعی: به هر آینه‌ای که نگاه می‌کنی، درست و بدون شک به آن نگاه کن، زیرا هر آینه‌ای تن‌های مشابهی را نشان می‌دهد.
متخلق به خلق او می باش
گنج اخلاق بر همه می باش
هوش مصنوعی: انسان باید به صفات و ویژگی‌های خوب و اخلاقی دیگران بی‌نهایت توجه کند و کوشش کند که خودش را به آن صفات آراسته کند. در واقع، داشتن اخلاق خوب و پسندیده را باید از بهترین‌ها آموخت و در زندگی به کار گرفت.
گر تو فانی شوی بقا یابی
خود ازین بیخودی خدا یابی
هوش مصنوعی: اگر خود را فانی کنی، به جاودانگی می‌رسی و از این حالتی که داری، به خداوند نزدیک‌تر می‌شوی.
دُرد دردش بنوش و درمان جو
جان به جانان سپار و جانان جو
هوش مصنوعی: باید در سختی‌ها و مشکلات دوام بیاوری و درد را به جان بخری. در عین حال، به عشق و معشوق خود تکیه کن و به او اعتماد کن تا آرامش پیدا کنی.
در همه شی جمال اسما بین
با همه اسم یک مسما بین
هوش مصنوعی: در تمام موجودات زیبایی و صفات خاصی وجود دارد، اما در میان تمام این صفات، یک حقیقت واحد و یگانه وجود دارد که همه به آن اشاره می‌کنند.
گر خیالش به خواب می بینی
تو به خوابی حجاب می بینی
هوش مصنوعی: اگر در خواب به یاد او می‌افتی، در واقع در خوابی هستی که تو را از حقیقت دور کرده است.
ماه دیدی در آفتاب نگر
آفتابی به ماهتاب نگر
هوش مصنوعی: اگر ماه را در نور آفتاب تماشا کنی، زیبایی و درخشش آن را در بافت آفتاب مشاهده می‌کنی؛ اما اگر نگاهی به ماهتاب بیندازی، نور و زیبایی خاصی از ماه را خواهی دید. اینجا اشاره به مقایسه‌ی زیبایی‌ها و جلوه‌های مختلف در روشنایی‌های متفاوت دارد.
گفته ام من تو را خلیل الله
خوش خلیلی اگر شوی آگاه
هوش مصنوعی: من به تو گفته‌ام که اگر به خوبی رفتار کنی و بر راه درست گام برداری، می‌توانی به جایگاه ویژه‌ای همچون خلیل الله برسید.
گر ز باطل تمام وارستی
حق شناسی به حق چو پیوستی
هوش مصنوعی: اگر از همه چیز نادرست و بی‌ارزش خود را رها کنی و به درک حقیقت نائل شوی، به حق و حقیقت نزدیک‌تر خواهی شد.
جبر تند و قدر بود ویران
مرکب خود میانشان می ران
هوش مصنوعی: زندگی گاهی به شدت unpredictable و غیرقابل کنترل است و انسان در میانه این دو نیروی قدر و جبر از بین می‌رود و تحت فشار قرار می‌گیرد.
تو ز هستی و نیستی بگذر
شاید این جا نایستی بگذر
هوش مصنوعی: از وجود و عدم فراتر برو، شاید اینجا توقف نیکو نیست، ادامه بده.
در ولایت ولی کامل جو
عمر داری ز عمر حاصل جو
هوش مصنوعی: در سرزمین کسی که به کمال رسیده و از مقام‌های والای معنوی برخوردار است، به دنبال کسب تجربه و استفاده از عمر خود باش، تا از عمر خود بهره‌مند شوی و به موفقیت‌های بیشتر دست یابی.
جام گیتی نما به دست آور
دامن اولیا بدست آور
هوش مصنوعی: جهان را همانند جامی در دست بگیر و از یاری و کمک اولیای الهی بهره‌مند شو.
گر ز اسرار حق شدی آگاه
خوش بگو لا اله الا الله
هوش مصنوعی: اگر به رازهای الهی پی بردی، خوشحال باش و با تمام وجود بگو که هیچ معبودی جز الله نیست.
تابع دین جد خود می باش
هر چه بینی به این و آن می باش
هوش مصنوعی: به اعتقادات و اصول دین خانواده‌ات پایبند باش و هر چه که می‌بینی، سعی کن مستقل و با تفکر خود عمل کنی.
هر که حق را به عین او بیند
بد نبیند همه نکو بیند
هوش مصنوعی: هر کسی که حقیقت را به چشم خود ببیند، بدی‌ها را نخواهد دید و همه چیز را خوب خواهد شناخت.
چون هویت یکیست اسما را
به هویت یکی بود اسما
هوش مصنوعی: هرچند نام‌ها و ویژگی‌ها متفاوت به نظر می‌رسند، اما در واقع همه آن‌ها از یک حقیقت واحد ناشی می‌شوند.
دو نظر عالمیست چون سایه
سایه بنگر به نور همسایه
هوش مصنوعی: دو نگاه به دنیا وجود دارد که مانند سایه به هم مرتبط‌اند، بر این نکته تأکید کن که باید به روشنی همسایه‌ات بنگریم.
صفت و ذات و اسم را میدان
سه یکی و یکی به سه میدان
هوش مصنوعی: ذات، صفت و نام به یکدیگر مرتبط‌اند؛ هر کدام به نحوی با دیگری پیوند خورده و در عین حال اختلافاتی دارند. این سه را باید به عنوان یک حقیقت واحد در نظر گرفت، در حالی که هر یک ویژگی خاص خود را نیز دارد.
یک وجود است اگر خبر داری
عین او بین اگر نظر داری
هوش مصنوعی: اگر با چشم دل ببینی، وجود واحدی را درک می‌کنی که همانند آنچه در نظر داری، حقیقت دارد.
در ظهور است مظهر و مظهر
نیک دریاب باطن و ظاهر
هوش مصنوعی: به زودی نشانه‌ای از ظهور در راه است. مظهر این ظهور را بشناس و به عمق و حقیقت آن توجه کن، چه در باطن و چه در ظاهر.
نور و او را به نور او بنگر
در همه آینه نکو بنگر
هوش مصنوعی: به نور و روشنی او توجه کن و در هر آینه زیبا، او را مشاهده کن.
ابدا علم از خدا می جو
چون بیابی به طالبان می گو
هوش مصنوعی: هرگز از یاد نبرد که دانش را باید از خداوند طلب کنی؛ هنگامی که آن را یافتی، به کسانی که به دنبال دانش هستند، بگو.
سخن عارفان خوشی می خوان
معنیش همچو عارفان می دان
هوش مصنوعی: سخنان عارفان را با دلشاد و شادمانی بشنو، اما معنای آن‌ها را باید مانند خود عارفان درک کنی.
یک حقیقت به اسم بسیار است
یک هویت هزار آثار است
هوش مصنوعی: یک واقعیت وجود دارد که در عین حال می‌تواند با عناوین و جنبه‌های متعددی شناخته شود و آثار و تبعات زیادی به همراه داشته باشد.
کثرت و وحدت این چنین گفتم
دُر توحید را نکو سفتم
هوش مصنوعی: من در اینجا به بیان مفهوم کثرت و وحدت پرداختم و گوهر توحید را به زیبایی بیان کردم.