گنجور

بخش ۱۶ - المنشأ

گشت پیدا ز ملک ما زرداشت
آنکه این نقش را نخست انگاشت
دید در خلوت او مگر انوار
کرد مانندگی به صورت نار
بود او حقه باز و چابک دست
وز طلسمات نقش​ها می​بست
حیلتی چند ساخت سخت نکو
شاه گشتاسب بگروید بدو
مانی چین پس از وی آمد باز
کرد زردشتیی دگر آغاز
شاه شاپور بگروید تمام
باز کشتش به عاقبت بهرام
قول حق راست شد که «جاء الحق»
«زهق الباطل» آنگهی مطلق
اصل این کار اگر بدانی تو
در ره حق فرو نمانی تو
ممکن الذات در مثل سایه است
هستی و نیستی در او مایه است
خیر نور وجودی قِدَم است
شر ز ظلمت که مُحْدَث و عدم است
سرّ این معنی آنکه شرّ خود نیست
هرچه دارد وجود، آن بد نیست
ضدّ همدیگرند ظلمت و نور
هر یکی زان دگر کنند ظهور
«کنت کنزاً» که گفت با داود
چیست جز از عدم ظهور وجود
نور را ذاتی است پیدائی
که به خود دارد او هویدائی
لیک او را ظهور دیگر هست
وان ز ظلمت چو عکس صورت بست
آئینه چون ز عکس خالی بود
عکس صورت از آن جهت بنمود
چیست صوت و صدا و عکس و صُوَر
زان مقالات دان حقیقت شرّ
«الذی احسن» است خیر کلام
«هل تری من فطور» کرد تمام

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

گشت پیدا ز ملک ما زرداشت
آنکه این نقش را نخست انگاشت
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که کسی که اولین بار این طرح یا نقشه را ایجاد کرد، باعث شد که سرزمین ما به آن شکل و وضعیت فعلی برسد. به عبارت دیگر، این فرد نقش مهمی در شکل‌گیری یا تغییراتی که در کشور ما به وجود آمده، ایفا کرده است.
دید در خلوت او مگر انوار
کرد مانندگی به صورت نار
هوش مصنوعی: در خلوت او، شاید نوری مشاهده شد که شبیه به شعله‌ای از آتش است.
بود او حقه باز و چابک دست
وز طلسمات نقش​ها می​بست
هوش مصنوعی: او شخصی زیرک و چابک بود که با ترفندهایش و مهارت در ساختن نقش و نمادها، کارهای شگفت‌انگیزی انجام می‌داد.
حیلتی چند ساخت سخت نکو
شاه گشتاسب بگروید بدو
هوش مصنوعی: شاه گشتاسب به شگردها و تدابیر مختلفی دست زد و از این طریق با اوضاع و مسائل روبه‌رو شد.
مانی چین پس از وی آمد باز
کرد زردشتیی دگر آغاز
هوش مصنوعی: مانی، پس از او، چین را ترک کرد و به ترویج آیینی دیگر از زرتشتیان پرداخت.
شاه شاپور بگروید تمام
باز کشتش به عاقبت بهرام
هوش مصنوعی: شاه شاپور تمامی بازها را به خود اختصاص داد و در نهایت نتیجه کارش به بهرام برمی‌گردد.
قول حق راست شد که «جاء الحق»
«زهق الباطل» آنگهی مطلق
هوش مصنوعی: سخن حقی که گفته شده، به حقیقت می‌پیوندد و با آمدن حق، باطل نابود می‌شود. این روند به طور کامل و بدون هیچ شرطی تحقق می‌یابد.
اصل این کار اگر بدانی تو
در ره حق فرو نمانی تو
هوش مصنوعی: اگر به حقیقت این موضوع پی ببری، هرگز از راه درست منحرف نخواهی شد.
ممکن الذات در مثل سایه است
هستی و نیستی در او مایه است
هوش مصنوعی: ممکن است که وجود و عدم به مانند سایه‌ای باشند که در واقعیت خود آن‌ها حقیقتی ندارند و تنها وابسته به یک منبع دیگر هستند.
خیر نور وجودی قِدَم است
شر ز ظلمت که مُحْدَث و عدم است
هوش مصنوعی: خیر و نیکی از وجود و روشنایی سرچشمه می‌گیرد و همواره با قدم و وجود همراه است، در حالی‌که شر و بدی به خاطر تاریکی و عدم وجود به وجود می‌آید و موقتی است.
سرّ این معنی آنکه شرّ خود نیست
هرچه دارد وجود، آن بد نیست
هوش مصنوعی: راز این موضوع در این است که هر چیزی که وجود دارد، از آنجایی که شر نیست، بد نیست.
ضدّ همدیگرند ظلمت و نور
هر یکی زان دگر کنند ظهور
هوش مصنوعی: ظلمت و نور به گونه ای با هم در تضاد هستند که هر کدام وجود دیگری را به نمایش می‌گذارد.
«کنت کنزاً» که گفت با داود
چیست جز از عدم ظهور وجود
هوش مصنوعی: این جمله به مفهوم این اشاره دارد که آنچه که به عنوان یک گنجینه یا منبع ارزشمند معرفی شده، در واقع چیزی جز ظهور نیافتن وجود نیست. به عبارت دیگر، آنچه که در عمق وجود دارد هنوز به طور کامل نمایان نشده است و گنجینه‌ای که درباره‌اش صحبت می‌شود، در واقع یک پتانسیل نهفته است که باید به شکلی بارزتر و ملموس‌تر درآید.
نور را ذاتی است پیدائی
که به خود دارد او هویدائی
هوش مصنوعی: نور به طور طبیعی خاصیتی دارد که موجب نمایان شدن و روشنایی می‌شود؛ این ویژگی ذاتی آن است.
لیک او را ظهور دیگر هست
وان ز ظلمت چو عکس صورت بست
هوش مصنوعی: اما او یک ظهور دیگر دارد و آن مانند تصویری است که در تاریکی منعکس شده باشد.
آئینه چون ز عکس خالی بود
عکس صورت از آن جهت بنمود
هوش مصنوعی: زمانی که آینه از تصویر خالی باشد، تصویر چهره به همین خاطر نمایان می‌شود.
چیست صوت و صدا و عکس و صُوَر
زان مقالات دان حقیقت شرّ
هوش مصنوعی: صداها و تصاویری که از مقالات و سخنرانی‌ها به گوش می‌رسند، چیستند؟ حقیقت شر در این مطالب را باید شناخت.
«الذی احسن» است خیر کلام
«هل تری من فطور» کرد تمام
هوش مصنوعی: کسی که خوب حرف می‌زند، همانند کسی است که از نابسامانی‌ها و نقص‌ها صحبت می‌کند و در نهایت همه چیز را به خوبی جمع‌بندی می‌کند.