سیف فرغانیشمارهٔ ۲۹
طبیب جان بود آن دل که او را درد دین باشد
برو جان مهربان گردد چو او با تن بکین باشد
تن بی کار تو خاکست بی آب روان ای جان
دل بیمار تو مرده است چون بی درد دین باشد
تن زنده دلان چون جان وطن برآسمان سازد
ولیکن مرده دل را جان چو گور اندر زمین باشد
مشو غافل ز مرگ جان چو نفست زندگی دارد
مباش از رستمی آمن چو خصم اندر کمین باشد
چو نفس گرگ طبعت را نخواهی آدمی کردن
تنت در زیر پیراهن سگی بی پوستین باشد
بشهوت گر نیالایی چو مردان دامن جان را
سزد گر دست قدرت را {ید تو} آستین باشد
چو روز رفته گر یک شب هوا را از پس اندازی
دلت در کار جان خود چو دیده نقش بین باشد
عمل با علم می باید که گردد آدمی کامل
شکر با شهد می باید که خَلّ اسکنجبین باشد
اگر حق الیقین خواهی برو از چرک هستیها
بآبی غسل ده جان را که از عین الیقین باشد
برو از نفس خود برخیز تا با دوست بنشینی
کسی کز باطلی برخاست با حق همنشین باشد
رفیقی کو ترا از حق بخود مشغول میدارد
چو شیطان آن رفیق تو ترا بئس القرین باشد
جز آن محبوب جان پرور چو کس را سر فروناری
فرود از پایه خود دان اگر خلد برین باشد
بخرقه مرد بی معنی نگردد از جوانمردان
نه همچون اسب گردد خر گرش بر پشت زین باشد
اگر تو راه حق رفتی بسنتهای پیغمبر
احادیث تو چون قرآن هدی للمتقین باشد
ازین سان سیف فرغانی سخن گو تا که اشعارت
بسان ذکر معشوقان انیس العاشقین باشد
اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
طبیب جان بود آن دل که او را درد دین باشد
برو جان مهربان گردد چو او با تن بکین باشد
هوش مصنوعی: دلِ کسی که به درد دین آگاه باشد، مانند طبیبِ جان است. وقتی که او با فهم و محبت با بدنِ بیمار برخورد کند، جانِ مهربان و شفابخشی پیدا می‌کند.
تن بی کار تو خاکست بی آب روان ای جان
دل بیمار تو مرده است چون بی درد دین باشد
هوش مصنوعی: بدن تو در غیاب عشق، مثل خاکی خشک و بی‌حیات است. ای جان، دل بیمار تو همچون مرده‌ای است که درد و رنجی برای عشق و ایمان ندارد.
تن زنده دلان چون جان وطن برآسمان سازد
ولیکن مرده دل را جان چو گور اندر زمین باشد
هوش مصنوعی: افراد زنده و دارای احساس، همچون جان وطن به آسمان صعود می‌کنند و زندگی پر از شور و نشاطی دارند، اما افرادی که دل مرده دارند، حتی روحشان هم شبیه به خاک و گور در زیر زمین می‌ماند.
مشو غافل ز مرگ جان چو نفست زندگی دارد
مباش از رستمی آمن چو خصم اندر کمین باشد
هوش مصنوعی: از فکر مرگ غافل نشو، زیرا که روح تو زندگی دارد. همچنین، ایمنی نداشته باش، چون دشمن در کمین است.
چو نفس گرگ طبعت را نخواهی آدمی کردن
تنت در زیر پیراهن سگی بی پوستین باشد
هوش مصنوعی: اگر نخواهی طبیعت خود را شبیه انسان کنی و همچنان به غرایز وحشی خود پایبند بمانی، تن تو زیر لباس باطل و بی‌پرده‌ای به مانند یک سگ خواهد بود.
بشهوت گر نیالایی چو مردان دامن جان را
سزد گر دست قدرت را {ید تو} آستین باشد
هوش مصنوعی: اگر به شهوات پرستی نپردازی و مانند مردان عمل کنی، سزاوار است که دست قدرتت در دامن جانت باشند.
چو روز رفته گر یک شب هوا را از پس اندازی
دلت در کار جان خود چو دیده نقش بین باشد
هوش مصنوعی: اگر روزی در یک شب هوای تو را در دل خود ذخیره کرده باشی، در کار جانت، چشمانت مانند یک نقاشی می‌توانند آن را ببینند.
عمل با علم می باید که گردد آدمی کامل
شکر با شهد می باید که خَلّ اسکنجبین باشد
هوش مصنوعی: انسان باید عملی با دانش خود انجام دهد تا به کمال برسد. همچنین شکر باید با عسل ترکیب شود تا خمیره‌ای خوشمزه به نام سرکه به دست آید.
اگر حق الیقین خواهی برو از چرک هستیها
بآبی غسل ده جان را که از عین الیقین باشد
هوش مصنوعی: اگر به یقین حقی دست پیدا کنی، به جستجوی پاکی از زشتی‌ها برو و با آب پاکی روح خود را بشوی، چرا که این تجدید روح می‌تواند به یقین واقعی منجر شود.
برو از نفس خود برخیز تا با دوست بنشینی
کسی کز باطلی برخاست با حق همنشین باشد
هوش مصنوعی: برای اینکه بتوانی با دوستان خوب و راستین خود نشستی داشته باشی، باید از قید و بندهای نفسانی و خواسته‌های باطل خود دست برداری. تنها کسی که از منجلاب باطل و ناپاکی‌ها فاصله بگیرد، می‌تواند در کنار حق و حقیقت قرار بگیرد و با آن همنشین شود.
رفیقی کو ترا از حق بخود مشغول میدارد
چو شیطان آن رفیق تو ترا بئس القرین باشد
هوش مصنوعی: دوستی که تو را از حقیقت و درستی باز میدارد، مانند شیطان است. این چنین دوستی برای تو بسیار بد و نابجا خواهد بود.
جز آن محبوب جان پرور چو کس را سر فروناری
فرود از پایه خود دان اگر خلد برین باشد
هوش مصنوعی: به جز محبوبی که جان را پرورش می‌دهد، اگر کسی را سر فرو آورد و از مقام خود پایین بیاورد، بدان که او را از باغ بهشت هم پایین‌تر دانسته‌ای.
بخرقه مرد بی معنی نگردد از جوانمردان
نه همچون اسب گردد خر گرش بر پشت زین باشد
هوش مصنوعی: لباس زشت و نادرست کسی که اهل فضیلت نیست، به او شخصیت نمی‌بخشد. او نمی‌تواند با این لباس به خودی خود محترم و بزرگوار شود، همان‌طور که اگر خر بر پشت زین بنشیند، نمی‌شود اسب.
اگر تو راه حق رفتی بسنتهای پیغمبر
احادیث تو چون قرآن هدی للمتقین باشد
هوش مصنوعی: اگر تو در مسیر درست حرکت کنی، سنت‌های پیامبر و احادیث تو به مانند قرآن برای هدایت پرهیزکاران خواهد بود.
ازین سان سیف فرغانی سخن گو تا که اشعارت
بسان ذکر معشوقان انیس العاشقین باشد
هوش مصنوعی: به همین روش، سیف فرغانی صحبت کن تا اشعار تو مانند ذکر و یاد محبوبان، دلنواز و آرامش‌بخش عاشقان باشد.