گنجور

بخش ۵۲ - در شرف و وبال و صعود و هبوط کواکب گوید

شرف آفتاب در حملست
شرف ماه گاو بی‌جدلست
راس را خانهٔ شرف جوزاست
سرطان آنکه مشتری را جاست
شرف تیر خوشه آمد و پس
مر زحل را شرف ترازو و بس
مز ذنب را شرف کمان آمد
ملک بهرام جدی از آن آمد
شرف زهره برج ماهی دان
بعد از این جملگی تباهی دان
می ندانند که این همه وضع است
اختراع حکیم بی‌بضع است
چون ولادت سبک پدید آمد
بستگی را یکی کلید آمد
دومین خانه بیت مال نهند
اصل این حکم بر محال نهند
سومین بیت اخوه و اخوات
ایمن از حادثات و از نکبات
چارمین خان خانهٔ پدرست
که ورا خیر و عافیت ثمرست
خانهٔ پنجم آنِ فرزندست
وآنِ اولاد و خویش و پیوندست
ششمین بیت بیتِ بیماریست
که از آن خانه جای غمخواریست
هفتمین خانه جای جفت و عیال
که از آن به شود همه احوال
هشتمین هست خانهٔ نکبات
که از آن مرد را رسد آفات
نهمین جای ملت و دین است
سفر و راه و کیش و آیین است
دهم از مادران نهند شمار
خانهٔ پادشاه و حرفت و کار
خانهٔ دولتست یازدهم
اینت ترتیبها همه مبهم
از ده و دو نشان که دادستند
خانهٔ دشمنان نهادستند
زین ده و دو نظر به پنج کنند
خود درین پنج‌جا سپنج کنند

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

شرف آفتاب در حملست
شرف ماه گاو بی‌جدلست
هوش مصنوعی: شرف خورشید در نشانه حمل (بره) است و شرف ماه در نشانه گاو بدون هیچ بحث و جدلی می‌باشد.
راس را خانهٔ شرف جوزاست
سرطان آنکه مشتری را جاست
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که در این بیت به موضوعاتی مانند علم نجوم و ویژگی‌های ستاره‌ها و سیارات اشاره شده است. در واقع، این شعر درباره‌ی تأثیرات و شرایط خاص سیارات و رابطه‌ی آن‌ها با یکدیگر صحبت می‌کند. به‌طور خاص، اشاره به برج جوزا و برج سرطان می‌شود و این‌که سیاره مشتری در این میان چه نقشی دارد. در واقع، می‌توان گفت که هر سیاره و برج ویژگی‌ها و جایگاه خاص خود را در علم نجوم دارند که بر زندگی و سرنوشت افراد تأثیر می‌گذارد.
شرف تیر خوشه آمد و پس
مر زحل را شرف ترازو و بس
هوش مصنوعی: شرف تیر در اینجا به معنای برتری و مقام برجسته یک نشانه نجومی است که به خوشه (بروج) می‌رسد. همچنین زحل، که نماد ثبات و نظم است، در اوج خود قرار دارد و ترازو نیز به عنوان نماد توازن و تعادل مورد اشاره قرار می‌گیرد. در کل، این عبارت به موقعیت‌های مثبت و مبارک سیارات و نشانه‌های نجومی اشاره دارد که نشان‌دهنده قدرت و مزیت‌های خاصی هستند.
مز ذنب را شرف کمان آمد
ملک بهرام جدی از آن آمد
هوش مصنوعی: در این بیت به این موضوع اشاره شده است که شرف و مقام یک فرد ناشی از کارهای اوست و به این ترتیب، با مقامی والا و ارزشمند به دنیا می‌آید. در اینجا، نام ملک بهرام جدی به عنوان سمبلی از این شرف و مقام ذکر شده است.
شرف زهره برج ماهی دان
بعد از این جملگی تباهی دان
هوش مصنوعی: شرف زهره در برج ماهی را بعد از این، به عنوان نمادی از تمام بدبختی‌ها و مشکلات در نظر بگیر.
می ندانند که این همه وضع است
اختراع حکیم بی‌بضع است
هوش مصنوعی: آنها نمی‌دانند که این همه حال و شرایطی که می‌بینند، نتیجه‌ی خلاقیت و ابتکار یک دانشمند است که بی‌کم و کاست به وجود آمده است.
چون ولادت سبک پدید آمد
بستگی را یکی کلید آمد
هوش مصنوعی: زمانی که نوزادی به دنیا می‌آید، گویی درهای جدیدی به روی زندگی گشوده می‌شود.
دومین خانه بیت مال نهند
اصل این حکم بر محال نهند
هوش مصنوعی: در خانه دوم، اموال عمومی را قرار می‌دهند و اصل این قانون را غیر ممکن می‌دانند.
سومین بیت اخوه و اخوات
ایمن از حادثات و از نکبات
هوش مصنوعی: سومین بیت درباره برادران و خواهران است که از اتفاقات ناخوشایند و مشکلات در امانند.
چارمین خان خانهٔ پدرست
که ورا خیر و عافیت ثمرست
هوش مصنوعی: چهارمین بخش از خانهٔ پدر، جایی است که در آن خیر و سعادت وجود دارد.
خانهٔ پنجم آنِ فرزندست
وآنِ اولاد و خویش و پیوندست
هوش مصنوعی: خانهٔ پنجم مربوط به فرزندان و رابطه‌های خانوادگی است و به ارتباطات خونی و پیوندهای فامیلی اشاره دارد.
ششمین بیت بیتِ بیماریست
که از آن خانه جای غمخواریست
هوش مصنوعی: ششمین بیت به توصیف حالتی اشاره دارد که فردی در رنج و درد قرار دارد، و این وضعیت او در فضایی است که نشانه‌های غم و اندوه در آن پیداست.
هفتمین خانه جای جفت و عیال
که از آن به شود همه احوال
هوش مصنوعی: در هفتمین منزل، زندگی مشترک و خانواده قرار دارد که در آن تمامی وضعیت‌ها و شرایط به خوبی مشخص می‌شود.
هشتمین هست خانهٔ نکبات
که از آن مرد را رسد آفات
هوش مصنوعی: هشتمین خانه، به منزلگاه نکبت‌ها معروف است و در آنجا، مشکلات و آسیب‌ها به انسان می‌رسد.
نهمین جای ملت و دین است
سفر و راه و کیش و آیین است
هوش مصنوعی: سفر و مسیر، فرهنگ و دین ملت، در جایگاه نهم قرار دارند.
دهم از مادران نهند شمار
خانهٔ پادشاه و حرفت و کار
هوش مصنوعی: در روزگار قدیم، مادران با دقت و توجه به تربیت فرزندان خود می‌پرداختند تا آنها را به مقامات و جایگاه‌های مهم برسانند. در این راستا، زندگی و فعالیت‌های پادشاهان نیز به گونه‌ای تنظیم می‌شد که متناسب با خانواده و تربیت آنها باشد.
خانهٔ دولتست یازدهم
اینت ترتیبها همه مبهم
هوش مصنوعی: خانهٔ دولت یازدهم به گونه‌ای است که همهٔ این ترتیبات و شرایط نامشخص و مبهم به نظر می‌رسند.
از ده و دو نشان که دادستند
خانهٔ دشمنان نهادستند
هوش مصنوعی: دشمنان با نشان‌هایی که از دوازده جا ارائه داده‌اند، خانه‌ی خود را بنا کرده‌اند.
زین ده و دو نظر به پنج کنند
خود درین پنج‌جا سپنج کنند
هوش مصنوعی: از این منزل و دو دیدگاه به پنج چیز نظر می‌افکنند و خود را در این پنج مکان به آتش می‌کشند.