گنجور

بخش ۲۵ - اندر ترک دنیا و ریاضت نفس گوید

ای بلندان به عقل و جان شریف
مکنید آن بلندی را تصحیف
در کفایت بلند رای شدید
آن بلندی چرا پلید کنید
خویشتن را ندیده‌اید همه
آدم نورسیده‌اید همه
همه را در ولایت یزدان
راستی قالبست و معنی جان
زین زمین جز کسان آدم را
نردبان نیست بام عالم را
مایهٔ کفر و پایهٔ دین است
نردبان پایهٔ خرد این است
این هم از فعل تست کاندر تاب
از سرِ آب رفته‌ای به سراب
سرِ آبت سراب شد چکنی
عقل و دینت خراب شد چکنی
میوهٔ این و آن مچین پیوست
چون درختان میوه‌دارت هست
نور خواهی به دست موسی‌وار
دست در گرد جَیْب خویش برآر
راه مدین نرفته پیش شُعَیب
چند گردی به گرد پردهٔ غیب
تا بُده ساعتی شبانِ رمه
چون برآری عصا به روی همه
دل بدان نه که باشد از خانه
پشک تو به ز مشت بیگانه
همه نعمت ترا شده حاصل
تو ز اسباب و خان و مان غافل
خوانت از هرچه نعمت است پُرست
لیک در دست موش سفره بُرست
نبود چون تو ابله هیچ بخیل
کاب لیسی همی تو بر لب نیل
زهد اصلی رساندت در وصل
زاهد مشتری ندارد اصل
هرچه از سعی طبعی و فلکیست
نیست ملک تو ملکت ملکیست
چرخ را فرش او نوردیدست
همچنو کارهاش گردیدست
هیزم بیهده مخواه از کس
آتش دل بس است با همه خس
دارد از بهر پختگی درویش
هیزم خشک ز آتشِ دل خویش
آتش جان تو بدست صواب
شسته‌اند اختران به هفتاد آب
جنبش جبر خلق عالم راست
جنبش اختیار آدم راست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای بلندان به عقل و جان شریف
مکنید آن بلندی را تصحیف
هوش مصنوعی: ای کسانی که دارای عقل و روح بلند هستید، لازم نیست آن بلندی را به اشتباه تفسیر کنید.
در کفایت بلند رای شدید
آن بلندی چرا پلید کنید
هوش مصنوعی: در قدرت و توانایی تفکر و اندیشه شما، چرا بر اثر نقص یا پلیدی دست به کارهایی می‌زنید که به آن مقام و موقعیت آسیب می‌زند؟
خویشتن را ندیده‌اید همه
آدم نورسیده‌اید همه
هوش مصنوعی: شما هرگز به درون خود نگاه نکرده‌اید و تنها به ظواهر و ویژگی‌های بیرونی توجه کرده‌اید.
همه را در ولایت یزدان
راستی قالبست و معنی جان
هوش مصنوعی: همه چیز در دنیای خداوند به حقیقت و درستی است و بافت و مفهوم زندگی از این راست‌گویی نشأت می‌گیرد.
زین زمین جز کسان آدم را
نردبان نیست بام عالم را
هوش مصنوعی: روی این زمین هیچ چیز جز آدمیان برای رسیدن به بلندی‌ها و اوج عالم وجود ندارد.
مایهٔ کفر و پایهٔ دین است
نردبان پایهٔ خرد این است
هوش مصنوعی: نردبانی که به رشد و توسعهٔ فکر کمک می‌کند، هم می‌تواند به بی‌باوری و کفر منجر شود و هم به استحکام دین و ایمان.
این هم از فعل تست کاندر تاب
از سرِ آب رفته‌ای به سراب
هوش مصنوعی: این هم از کار توست که در نور تابش، از جلوی چشمانت ناپدید شده‌ای و به جایی توهمی رفته‌ای.
سرِ آبت سراب شد چکنی
عقل و دینت خراب شد چکنی
هوش مصنوعی: اگر به دنبال آب پاک و واقعی باشی، ولی به سراب برخورد کنی، عقل و دینت به خطر می‌افتد و بی‌فکری به سراغت می‌آید.
میوهٔ این و آن مچین پیوست
چون درختان میوه‌دارت هست
هوش مصنوعی: میوه‌های این و آن را با هم مخلوط نکنید، زیرا درختان شما میوه‌های خود را دارند.
نور خواهی به دست موسی‌وار
دست در گرد جَیْب خویش برآر
هوش مصنوعی: اگر به دنبال نور و روشنایی هستی، همچون موسی بایستی دستت را به سمت جیب خود ببری و نور را از درون خود بیابی.
راه مدین نرفته پیش شُعَیب
چند گردی به گرد پردهٔ غیب
هوش مصنوعی: اگر به راه مدین نروی و به هدایت شُعَیب نرسی، چه فایده‌ای دارد که برای کشف مسائل پنهان تلاش کنی؟
تا بُده ساعتی شبانِ رمه
چون برآری عصا به روی همه
هوش مصنوعی: زمانی که شبان رمه مدتی را به استراحت می‌گذرانید، وقتی که با عصایش به همه اشاره می‌کند، دوباره همه چیز به حرکت در می‌آید.
دل بدان نه که باشد از خانه
پشک تو به ز مشت بیگانه
هوش مصنوعی: دل را به چیزی وابسته کن که از خانه خودت بهتر است، نه به کسی که غریبه است و به تو هیچ ارتباطی ندارد.
همه نعمت ترا شده حاصل
تو ز اسباب و خان و مان غافل
هوش مصنوعی: تمام نعمت‌هایی که داری به خاطر تو و تلاش‌های خودت است، بنابراین از چیزهایی مانند امکانات و خانه و کاشانه غافل نشو.
خوانت از هرچه نعمت است پُرست
لیک در دست موش سفره بُرست
هوش مصنوعی: میزی که برایت چیده‌اند پر از نعمت‌ها و خوشمزه‌هاست، اما به خاطر رفتار ناپسند و بی‌ملاحظه‌ات، آن نعمت‌ها به دست موش‌ها می‌افتد و از بین می‌رود.
نبود چون تو ابله هیچ بخیل
کاب لیسی همی تو بر لب نیل
هوش مصنوعی: هیچ شخصی مثل تو که جاهل و بخیل باشد وجود ندارد، حتی اگر بخواهد با لب‌هایش چیزی بگوید.
زهد اصلی رساندت در وصل
زاهد مشتری ندارد اصل
هوش مصنوعی: پرستش واقعی و خالص، تو را به وصالی می‌رساند که زهد ظاهری و ناقص نمی‌تواند به آن دست یابد. زاهدانی که تنها به ظواهر می‌پردازند، به حقیقتی که در وصال وجود دارد، دست نخواهند یافت.
هرچه از سعی طبعی و فلکیست
نیست ملک تو ملکت ملکیست
هوش مصنوعی: هر آنچه که به خاطر تلاش‌های طبیعی و یا تأثیرات کیهانی به دست می‌آید، ملک شما نیست. سلطنت و قدرت واقعی شما از نوعی دیگر است.
چرخ را فرش او نوردیدست
همچنو کارهاش گردیدست
هوش مصنوعی: چرخ زندگی به کمک او به حرکت درآمده و تمام کارها به خوبی پیش رفته است.
هیزم بیهده مخواه از کس
آتش دل بس است با همه خس
هوش مصنوعی: از کسی هیزم بیهوده نخواه، آتش دل تو خود کافی است، حتی با وجود تمام زباله‌ها.
دارد از بهر پختگی درویش
هیزم خشک ز آتشِ دل خویش
هوش مصنوعی: درویش برای اینکه به کمال و پختگی برسد، هیزم خشک را از آتش دل خودش فراهم می‌کند.
آتش جان تو بدست صواب
شسته‌اند اختران به هفتاد آب
هوش مصنوعی: جان تو را با آتش سختی‌ها شسته‌اند و ستاره‌ها به طور مکرر در این امر تأثیرگذار بوده‌اند.
جنبش جبر خلق عالم راست
جنبش اختیار آدم راست
هوش مصنوعی: حرکت و تغییرات دنیای موجود به خواست و اراده خداوند است، اما انتخاب‌ها و تصمیمات انسان بر اساس اختیار خود او انجام می‌شود.