گنجور

بخش ۷۷ - التمثیل فی معنی اولئک کالانعام بل هم اضل

کرهّ‌ای را که شد سه سال تمام
رائضش درکشد به زخم لگام
مر ورا در هنر بفرهنجد
توسنی از تنش بیاهنجد
کرّه را بر لگام رام کند
نام او اسب خوش لگام کند
بارگیر ملوک را شاید
به زر و زیورش بیاراید
چون نیابد ریاضتی در خور
باشد آن کرّه از خری کمتر
بابت بارِ آسیا باشد
دایم از بار در عنا باشد
گاه بارِ جهود و گه ترسا
می‌کشد در عنا و رنج و بلا
آدمی نیز کش ریاضت نیست
پیش دانا ورا افاضت نیست
علف دوزخ است و ترسانست
با حجر در جحیم یکسانست
مر ورا هست جای خوف و هراس
خوانده در نص هم وقودالناس
نفس فرمان‌پذیر و فرمانده
عقل ایمان‌شناس و ایمان‌ده
عکس خور زاب بر جدار شود
سقف از نقش او نگار شود
آنهم از عکسِ آفتاب شمار
آن دوم عکس آب بر دیوار
جان نروبد ز بیم مهجوری
خاک درگاه جز به دستوری
آنِ اویند در مکان و زمان
از کُن امر تا دریچهٔ جان
گفته از بهر خدمتِ درگاه
امر با عقلها اطیعوالله
نفس روینده تا به گوینده
همه چون بنده‌اند جوینده
سوی آن کفر زشت و دین نیکوست
که ز دین نقش بیند از خر پوست
گرچه بی‌اوت قصد و نیرو نه
کار دین بی تو نی و بی‌او نه
کار دین خود نه سرسری کاریست
دینِ حق را همیشه بازاریست
دین حق تاج و افسر مردست
تاج نامرد را چه در خوردست
دین نگهدار تا به ملک رسی
ورنه بی‌دین بدان که هیچ کسی
راه دین رو که راهِ دین چو روی
همچو شاخ از برهنگی ننوی
ای خوشا راه دین و امر خدای
از گِل تیره رو برآر دو پای
در ره جبر و اختیار خدای
بی تو و با تو نیست کار خدای
همه از کار کرد الله است
نیکبخت آن کسی که آگاه است
اندرین ره ز داد و دانش خویش
ره رو و رهبری کن و مندیش

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

کرهّ‌ای را که شد سه سال تمام
رائضش درکشد به زخم لگام
هوش مصنوعی: به حیوانی که سه سال تمام آن را تعلیم داده‌اند، با زخم‌های لگام نمی‌توان آن را به راحتی کنترل کرد.
مر ورا در هنر بفرهنجد
توسنی از تنش بیاهنجد
هوش مصنوعی: او را در هنر به‌گونه‌ای تربیت کن که از جسمش آثاری باارزش و خالص به جا بماند.
کرّه را بر لگام رام کند
نام او اسب خوش لگام کند
هوش مصنوعی: نام او می‌تواند حتی اسب سرکش را آرام کند و به آن قابلیت هدایت و کنترل دهد.
بارگیر ملوک را شاید
به زر و زیورش بیاراید
هوش مصنوعی: شاید برای تاجران و افراد ثروتمند، زیورآلات و طلا زیبایی و جاذبه‌ای خاص به همراه داشته باشد.
چون نیابد ریاضتی در خور
باشد آن کرّه از خری کمتر
هوش مصنوعی: اگر شخصی نتواند زحمت و تلاش لازم را بکشید، به همان اندازه‌ای که یک کره (سکه) ارزش دارد، کمتر از یک الاغ خواهد بود.
بابت بارِ آسیا باشد
دایم از بار در عنا باشد
هوش مصنوعی: زندگی مانند آسیا می‌ماند که همیشه در حال چرخش است و انسان هم باید با چالش‌ها و بارهای زندگی سازگار باشد و همواره در تلاش برای پیشرفت و رفع مشکلات باشد.
گاه بارِ جهود و گه ترسا
می‌کشد در عنا و رنج و بلا
هوش مصنوعی: گاهی انسان در زندگی خود بار سنگینی از مشکلات و دردسرها را به دوش می‌کشد، که ممکن است به خاطر اعمال یا باورهای مختلفی باشد. این دشواری‌ها به اشکال گوناگون مانند رنج و بلا ظاهر می‌شوند.
آدمی نیز کش ریاضت نیست
پیش دانا ورا افاضت نیست
هوش مصنوعی: انسانی که ریاضت و مجاهدت نمی‌کند، در برابر دانا و عالم، ارزشی ندارد و نمی‌تواند چیزی از او دریافت کند.
علف دوزخ است و ترسانست
با حجر در جحیم یکسانست
هوش مصنوعی: علفی که در دوزخ وجود دارد، با تکه سنگ‌ها در جهنم هیچ تفاوتی ندارد و هر دو به شدت نگران‌کننده و ترسناک هستند.
مر ورا هست جای خوف و هراس
خوانده در نص هم وقودالناس
هوش مصنوعی: در آنجا، ترس و نگرانی وجود دارد و در متن نیز به روشنی اشاره شده که مردم در آتش گرفتار خواهند شد.
نفس فرمان‌پذیر و فرمانده
عقل ایمان‌شناس و ایمان‌ده
هوش مصنوعی: نفس مانند یک فرمانبردار است و عقل به عنوان فرمانده، توانایی شناخت و درک ایمان را دارد و ایمان را به انسان منتقل می‌کند.
عکس خور زاب بر جدار شود
سقف از نقش او نگار شود
هوش مصنوعی: چهرۀ زیبای خورشید بر دیوار نقش می‌بندد و بر اثر آن، سقف به شکل‌های زیبا و نوازشگری در می‌آید.
آنهم از عکسِ آفتاب شمار
آن دوم عکس آب بر دیوار
هوش مصنوعی: این بیت به تصویر کشیدن نور و سایه اشاره دارد. نور خورشید که بر آب می‌تابد، به صورت تصاویری بر روی دیوار می‌افتد. در واقع، این تصویر به ما نشان می‌دهد که چگونه نور می‌تواند انعکاس‌هایی را بر روی سطوح مختلف ایجاد کند و زیبایی‌های طبیعی را به ما نشان دهد.
جان نروبد ز بیم مهجوری
خاک درگاه جز به دستوری
هوش مصنوعی: جانم در اثر ترس از تنهایی در برابر خاک درگاه، تنها به خواست و اراده‌ای به اینجا نخواهد آمد.
آنِ اویند در مکان و زمان
از کُن امر تا دریچهٔ جان
هوش مصنوعی: همه چیز در زمان و مکان به او تعلق دارد، از حکم ایجاد تا نقطه‌ای که روح به آن راه پیدا می‌کند.
گفته از بهر خدمتِ درگاه
امر با عقلها اطیعوالله
هوش مصنوعی: این بیت به مضمون اطاعت و فرمانبرداری از دستورات الهی اشاره دارد و به مردم توصیه می‌کند که از عقل و خرد خود استفاده کنند تا به خدمت درگاه خداوند بپردازند. در واقع، اینجا تاکید بر اهمیت پیروی از اصول عقلانی و دینی در زندگی است.
نفس روینده تا به گوینده
همه چون بنده‌اند جوینده
هوش مصنوعی: همه موجودات، از نفس‌هایی که می‌رویند تا کسانی که سخن می‌گویند، مانند بندگانی هستند که در جستجوی حقیقت و دانش‌اند.
سوی آن کفر زشت و دین نیکوست
که ز دین نقش بیند از خر پوست
هوش مصنوعی: به سرزمین کفر زشت و به دین نیکویی توجه کن؛ چرا که از دین، فقط ظاهری را می‌بیند که به مانند پوستی از خر است.
گرچه بی‌اوت قصد و نیرو نه
کار دین بی تو نی و بی‌او نه
هوش مصنوعی: هرچند که تو در کنارم نیستی و قدرت و اراده‌ام کم است، اما بدون تو نه دینی باقی می‌ماند و نه کاری از من برمی‌آید.
کار دین خود نه سرسری کاریست
دینِ حق را همیشه بازاریست
هوش مصنوعی: انجام کارهای دینی نباید بی‌توجهی و سطحی انجام شود، زیرا دین حقیقی همیشه و در هر زمانی نیاز به تلاش و جدیت دارد.
دین حق تاج و افسر مردست
تاج نامرد را چه در خوردست
هوش مصنوعی: دین راستین زینت و ارزش واقعی انسان‌هاست. برای کسی که مردانگی ندارد، این زینت معنایی ندارد و برای او مناسب نیست.
دین نگهدار تا به ملک رسی
ورنه بی‌دین بدان که هیچ کسی
هوش مصنوعی: اگر به دین و اصول آن پایبند باشی، به سعادت و موفقیت خواهی رسید؛ وگرنه اگر دین نداشته باشی، هیچ کسی به تو کمک نخواهد کرد.
راه دین رو که راهِ دین چو روی
همچو شاخ از برهنگی ننوی
هوش مصنوعی: راه دین را مانند درختی بدان که اگر از زبانی نازک و بی‌پایه بیان شود، از بی‌خود بودن و جاودانگی خود جدا نمی‌شود.
ای خوشا راه دین و امر خدای
از گِل تیره رو برآر دو پای
هوش مصنوعی: ای خوشا که راه حق و دستورات خداوند، از تاریکی و گمراهی بیرون بیایی و به حقایق روشن قدم بگذاری.
در ره جبر و اختیار خدای
بی تو و با تو نیست کار خدای
هوش مصنوعی: در مسیر جبر و اختیار، خداوند نه تنها در نبود تو بلکه در حضور تو نیز هیچ کار خاصی را انجام نمی‌دهد.
همه از کار کرد الله است
نیکبخت آن کسی که آگاه است
هوش مصنوعی: همه چیز نتیجه‌ی کار خداوند است و آدمی که به این موضوع آگاه باشد، خوشبخت است.
اندرین ره ز داد و دانش خویش
ره رو و رهبری کن و مندیش
هوش مصنوعی: در این مسیر، با تکیه بر حق و علم خود پیش برو و هدایت کن و نگران نباش.