سناییشمارهٔ ۱ - قصیده
ذات رومی محرم آمد پاک دل کرباس را
امتحان واجب نیامد سفتن الماس را
تو کمان راستی را بشکنی در زیر زه
تیر مقصود تو کی بیند رخ برجاس را
موج دریا کی رسد در اوج صحرای خضر
در بیابان راه کمتر گم کند الیاس را
گر هوا را می‌نخواهی دیبه را بستر مکن
دانه‌ها را می نسنگی سنگ بر زن طاس را
از یکی رو ای اخی پیش ریاست می‌روی
وز دگر سو ای ولی می‌پروری ریواس را
بر مخندان بر درر آب رخ لبلاب را
بر مگریان بر خرد چشم سر سیواس را
از برای پاکبازی چاک بر زن پیله را
وز برای خاکبازی خاک برزن پاس را
تا گران حنجر شوی در صومعهٔ تحقیق باش
چون سبک‌سر تر شوی لاحول کن خناس را
گر هوا را چون سکندر سد همی سازی چه سود
چون سکندر هر زمان در سینه کن احواس را
بی بصر چون نرگس اندر بزم نااهلان مشو
رتبت مردم نباشد مردم اجباس را
رو آن داری که از بر بربیاری یک زمان
آن گروه بد که غارت می‌کنند انفاس را
رنگرز را گر کمال جهد و جد باشد رواست
که به کوشش مدتی احمر کند الماس را
چون ضمانی می‌دهی در حق خود مشهور ده
و آنچه ثابت می‌کند حجت بود قرطاس را
از برای کشتنی می‌کند بینی پای را
وز برای خوشه دزدی تیز داری داس را
تا تهی باشد به پیش پردلان خالی مباش
آتش افزایی چو خالی می‌کشی دستاس را
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ذات رومی محرم آمد پاک دل کرباس را
امتحان واجب نیامد سفتن الماس را
هوش مصنوعی: مرد رومی که دارای روحی پاک و بی‌آلایش است، به محافل وارد می‌شود. در اینجا، نیاز و واجبی برای بررسی و آزمایش حقیقت وجود سنگ‌های قیمتی یا ارزش‌ها وجود ندارد، زیرا می‌داند که ارزش واقعی در دل پاک و صداقت است.
تو کمان راستی را بشکنی در زیر زه
تیر مقصود تو کی بیند رخ برجاس را
هوش مصنوعی: اگر تو کمان راستی را بشکنی، تیر هدف تو دیگر نمی‌تواند چهره‌ی زیبای مقصودت را ببیند.
موج دریا کی رسد در اوج صحرای خضر
در بیابان راه کمتر گم کند الیاس را
هوش مصنوعی: موج دریا هرگز به اوج بیابان نمی‌رسد و در دل صحرای خضر، الیاس هم کمتر راه را گم می‌کند.
گر هوا را می‌نخواهی دیبه را بستر مکن
دانه‌ها را می نسنگی سنگ بر زن طاس را
هوش مصنوعی: اگر به دنبال آرامش و خوشی هستی، نباید به چیزهای بی‌اهمیت و ناپایدار تکیه کنی. اگر به چیزهای با ارزش نپردازی، در نهایت به مشکلات و سختی‌ها برخورد خواهی کرد.
از یکی رو ای اخی پیش ریاست می‌روی
وز دگر سو ای ولی می‌پروری ریواس را
هوش مصنوعی: تو از یک طرف به سمت رهبری می‌روی و از طرف دیگر در حال پروراندن ریواس هستی.
بر مخندان بر درر آب رخ لبلاب را
بر مگریان بر خرد چشم سر سیواس را
هوش مصنوعی: این بیت به تصویرسازی زیبایی از طبیعت و احساسات انسانی می‌پردازد. به نوعی نمایانگر شادابی و زیبایی است که در چهره‌ها و درختان مشاهده می‌شود. در این تصویر، لطافت و سرزندگی موجودات زنده و زیبایی آن‌ها به وضوح به چشم می‌آید، که یادآور ارتباط عمیق انسان با طبیعت و زیبایی‌های پیرامونش است.
از برای پاکبازی چاک بر زن پیله را
وز برای خاکبازی خاک برزن پاس را
هوش مصنوعی: برای اینکه در کار پاکی و صداقت پیشه کنی، چاک (دوخت) پیله را بزن و برای خاک بازی و لذت بردن، خاک بر زمین بپاش.
تا گران حنجر شوی در صومعهٔ تحقیق باش
چون سبک‌سر تر شوی لاحول کن خناس را
هوش مصنوعی: برای اینکه بتوانی به بالاترین سطح دانش و تجربه در زمینهٔ تحقیق و مطالعه دست یابی، باید عمیق و جدی کار کنی. اما زمانی که ذهن‌ات از مسائل حاشیه‌ای و بی‌اهمیت پر شود، دچار سردرگمی خواهی شد و از مسیر اصلی دور خواهی افتاد.
گر هوا را چون سکندر سد همی سازی چه سود
چون سکندر هر زمان در سینه کن احواس را
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی همچون سکندر (اسکندر مقدونی) به تسلط بر جهان بپردازی و بر هوا و فضا کنترل پیدا کنی، چه فایده دارد وقتی هر لحظه باید احساسات و اندیشه‌های خود را در درونت مدیریت کنی؟
بی بصر چون نرگس اندر بزم نااهلان مشو
رتبت مردم نباشد مردم اجباس را
هوش مصنوعی: در جشنی که افراد بی‌لیاقت و نالایق حضور دارند، مانند یک نرگس که نمی‌تواند ببیند، نباید به مقام و جایگاه انسان‌ها اعتبار قائل شود، چرا که اجباس (بی‌صلاحیت‌ها) در آنجا حاضرند.
رو آن داری که از بر بربیاری یک زمان
آن گروه بد که غارت می‌کنند انفاس را
هوش مصنوعی: آیا می‌خواهی گروهی را که نفس‌ها را غارت می‌کنند، یک لحظه از خود دور کنی؟
رنگرز را گر کمال جهد و جد باشد رواست
که به کوشش مدتی احمر کند الماس را
هوش مصنوعی: اگر رنگرزی تلاش و کوشش زیادی کند، این حق اوست که بتواند با زحمت کمی، الماس را به رنگ قرمز درآورد.
چون ضمانی می‌دهی در حق خود مشهور ده
و آنچه ثابت می‌کند حجت بود قرطاس را
هوش مصنوعی: هرگاه که ضمانت و تعهدی درباره کار خود می‌کنی، بهتر است مشهور و معروف باشی، و همچنین هر چیزی که بر درستی حرف تو گواهی می‌دهد، باید با سند و مدرک معتبر باشد.
از برای کشتنی می‌کند بینی پای را
وز برای خوشه دزدی تیز داری داس را
هوش مصنوعی: به خاطر کارهایی که باید انجام دهی، پاهایت را آماده می‌کنی و برای چیدن خوشه‌ها، داس را تیز می‌کنی.
تا تهی باشد به پیش پردلان خالی مباش
آتش افزایی چو خالی می‌کشی دستاس را
هوش مصنوعی: تا زمانی که در برابر دلیران و شجاعان هستی، سعی کن خالی و بی‌هدف نباشی. مانند آتشی که در یک دستاس (آسیاب) می‌افروزند، باید سرگرم و فعال باشی تا نتیجه‌ای به دست آوری.