گنجور

شمارهٔ ۴۱ - در علو و دنو جنود عقل و جهل

آنان که مست باده قالوا بلی شدند
در کربلا به درد و یل مبتلا شدند
دیدند چون رضای خدا را به بذل جان
دادند تن ز شوق به قتل و رضا شدند
به یگانگی ز خلق نموددن اختیار
تا از یگانگی به خدا آشنا شدند
پیوند مهر از همه اشیاء گسیختند
در صدق عهد خویش قرین وفا شدند
دیدند چون نتیجه هستی ز نیستی
بهر بقا مجاوز ملک بقا شدند
پیوند مهر ازهمه اشیا گسیختند
در صدق عهد خویش قرین وفا شدند
دیدند چون نتیجه هستی ز نیستی
بهر بقا مجاوز ملک بقا شدند
پا در دریار درد نهادند مردوار
از بهر درد عالم و آدم دوا شدند
گردن کشان ز رهگذر طاعت هوا
مالک رقاب خلق به حکم خدا شدند
کردند مشق شیوه یکرنگی و ز شوق
یک باره از بلای دو بینی رها شدند
از بسکه داشتند تمنای وصل دوست
از خویش هم به خواهش جانان جدا شدند
بستند دل به دلیر یکتای خویشتن
بیهوده نیست اینکه چنین دلربا شدند
اول شدند در بدر آنگاه تا به حشر
شاهان تمام بر در ایشان گدا شدند
پای ثبات و صبر فشردند در بلا
در چند روز عمر شفیع جزا شدند
قومی ز بهر دوزخ و برخی پی بهشت
از کوفه و مدینه به کرب و بلا شدند
فوجی پی حمایت پور معاویه
جمعی معین زاده خیرالنسا شدند
دین دادگان به درهم و سراددگان به دین
در جای خویشتن همگی جابجا شدند
بهر نثار مقدم فرزند فاطمه
سرهای سروران همه از شوق پا شدند
در درک جاه و منصب و خلعت ز کوفیان
فوجی کثیر دشمن آل عبا شدند
یک مشت مرد و زن ز نبی مانده یادگار
در چنگ صدهزار بلا مبتلا شدند
سرگشته سر به کوه و بیابان گذاشتند
آنان که خلق را به خدا رهنما شدند
آل رسول مفترض الطاعه دست گیر
در ربقه اطاعت اهل زنا شدند
یک روز شد به کرببلا محشری که خلق
تا روز رستخیز به فکر عزا شدند
از ظلم ابن سعد به صحرای نینوا
آخر که بانوان حرم بینوا شدند
مانند مصحفی کف اطفال بی تمیز
اوراق جزو جزو ز شیرازه وا شدند
چون اوفتاد دست علمدارش ز تن
معلوم شد به خلق که صاحب نوا شدند
رفرف سوارهای سر بال جبرئیل
پامال پا و چکمه شمر دغا شدند
روحی لهم فداه که از یک اشاره‌ای
اسباب نطق (صامت) شیرین ادا شدند

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: سید صادق هاشمی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آنان که مست باده قالوا بلی شدند
در کربلا به درد و یل مبتلا شدند
هوش مصنوعی: افرادی که از نوشیدن شراب شاد و سر مست بودند، در کربلا با درد و مشکلات زیادی مواجه شدند.
دیدند چون رضای خدا را به بذل جان
دادند تن ز شوق به قتل و رضا شدند
هوش مصنوعی: آنگاه که دیدند خداوند چه رضایتی در بخشیدن جان نهفته است، با شوق و با کمال آرامش جان خود را فدای او کردند و این کار برایشان باعث رضایت و خوشحالی شد.
به یگانگی ز خلق نموددن اختیار
تا از یگانگی به خدا آشنا شدند
هوش مصنوعی: مردم با انتخاب و یکپارچگی خود، به شناختی از یگانگی الهی دست یافتند.
پیوند مهر از همه اشیاء گسیختند
در صدق عهد خویش قرین وفا شدند
هوش مصنوعی: محبت و ارتباط با همه چیز از بین رفت، اما آنها در راستای صداقت و عهد خود به یکدیگر وفادار شدند.
دیدند چون نتیجه هستی ز نیستی
بهر بقا مجاوز ملک بقا شدند
هوش مصنوعی: آنها دیدند که چگونه نتیجه وجود از عدم به‌دست می‌آید و برای حفظ جاودانگی، به مرز سلطنت جاودانی دست یافتند.
پیوند مهر ازهمه اشیا گسیختند
در صدق عهد خویش قرین وفا شدند
هوش مصنوعی: محبت و پیوند بین همه چیزها قطع شد و آن‌ها در وفای به وعده‌های خود، به صداقت و راستی دست یافتند.
دیدند چون نتیجه هستی ز نیستی
بهر بقا مجاوز ملک بقا شدند
هوش مصنوعی: آنها مشاهده کردند که وجود و هستی از عدم و نیستی به دست می‌آید و برای ادامه و بقای خود، به ملک و سرای جاویدان دست یافتند.
پا در دریار درد نهادند مردوار
از بهر درد عالم و آدم دوا شدند
هوش مصنوعی: مردان بزرگ در دریاچه درد پا گذاشتند تا سرانجام برای همه ی انسان‌ها و موجودات دارویی بیابند و دردها را درمان کنند.
گردن کشان ز رهگذر طاعت هوا
مالک رقاب خلق به حکم خدا شدند
هوش مصنوعی: برخی افراد که در مسیر نافرمانی و تمرد از دستورات الهی قدم برمی‌دارند، به دلیل خواسته‌های نفسانی خود، بر دیگران تسلط پیدا کرده و به دستورات خداوند پاسخ می‌دهند.
کردند مشق شیوه یکرنگی و ز شوق
یک باره از بلای دو بینی رها شدند
هوش مصنوعی: آنها تمرین کردند که چگونه یکرنگ باشند و از شوق، یک باره از درد و رنج دوگانگی دیدن آزاد شدند.
از بسکه داشتند تمنای وصل دوست
از خویش هم به خواهش جانان جدا شدند
هوش مصنوعی: به خاطر شدت آرزوی دستیابی به وصال معشوق، حتی از خودشان هم جدا شدند و از هم فاصله گرفتند.
بستند دل به دلیر یکتای خویشتن
بیهوده نیست اینکه چنین دلربا شدند
هوش مصنوعی: دل را به مردی بزرگ و یگانه سپردن، بی‌دلیل نیست که این‌قدر دلربا و جذاب شده‌اند.
اول شدند در بدر آنگاه تا به حشر
شاهان تمام بر در ایشان گدا شدند
هوش مصنوعی: ابتدا در میدان بدر پیروز شدند و پس از آن، در روز قیامت همه‌ی شاهان در درگاه آن‌ها به بندگی و گدایی خواهند ایستاد.
پای ثبات و صبر فشردند در بلا
در چند روز عمر شفیع جزا شدند
هوش مصنوعی: در سختی‌ها و مشکلات، کسانی که استقامت و صبر نشان دادند، در نهایت به پاداش‌های بزرگی دست پیدا کردند.
قومی ز بهر دوزخ و برخی پی بهشت
از کوفه و مدینه به کرب و بلا شدند
هوش مصنوعی: گروهی به خاطر ترس از عذاب جهنم و برخی به امید بهشت، از شهرهای کوفه و مدینه به کربلا رفتند.
فوجی پی حمایت پور معاویه
جمعی معین زاده خیرالنسا شدند
هوش مصنوعی: گروهی به حمایت از پسر معاویه جمع شدند که از خانواده‌ی خیرالنسا بودند.
دین دادگان به درهم و سراددگان به دین
در جای خویشتن همگی جابجا شدند
هوش مصنوعی: آنان که از دین و مذهب دفاع می‌کنند، به ارزش‌های مادی مشغولند و کسانی که به درآمدهای مادی اهمیت می‌دهند، در واقع به اصول دینی و معنوی توجهی نشان نمی‌دهند. در این بین، وضعیت هر دو گروه متغیر و دستخوش تغییر است.
بهر نثار مقدم فرزند فاطمه
سرهای سروران همه از شوق پا شدند
هوش مصنوعی: به خاطر استقبال از فرزند فاطمه، همه سروران از شوق به پا ایستادند.
در درک جاه و منصب و خلعت ز کوفیان
فوجی کثیر دشمن آل عبا شدند
هوش مصنوعی: در فهم مقام و موقعیت و نعمت‌های دنیوی، گروه بزرگی از کوفیان به دشمنی با خاندان نبوت برخاستند.
یک مشت مرد و زن ز نبی مانده یادگار
در چنگ صدهزار بلا مبتلا شدند
هوش مصنوعی: گروهی از مردان و زنان از پیامبر یادگار مانده‌اند که در برابر هزاران مشکل و سختی گرفتار شده‌اند.
سرگشته سر به کوه و بیابان گذاشتند
آنان که خلق را به خدا رهنما شدند
هوش مصنوعی: آنانی که مردم را به سوی خدا راهنمایی کردند، خود در جستجوی حقیقت و معنای زندگی، به کوه‌ها و بیابان‌ها رفتند و سرگشته و سردرگم شدند.
آل رسول مفترض الطاعه دست گیر
در ربقه اطاعت اهل زنا شدند
هوش مصنوعی: فرزندان پیامبر که اطاعت از آنها واجب است، در برابر کسانی که به نافرمانی و رفتارهای ناپسند دچار شده‌اند، کمک بکنند.
یک روز شد به کرببلا محشری که خلق
تا روز رستخیز به فکر عزا شدند
هوش مصنوعی: روزی در کربلا حادثه‌ای رخ داد که مردم تا روز قیامت در اندوه و عزای آن خواهند بود.
از ظلم ابن سعد به صحرای نینوا
آخر که بانوان حرم بینوا شدند
هوش مصنوعی: به خاطر ظلم ابن سعد، در صحرای نینوا، زنان بیچاره و مظلوم حرم، دچار مشکلات و رنج‌هایی شدند.
مانند مصحفی کف اطفال بی تمیز
اوراق جزو جزو ز شیرازه وا شدند
هوش مصنوعی: مانند کتابی که در دست کودکان ناتمیز افتاده، ورق‌هایش از هم جدا شدند و نظم خود را از دست دادند.
چون اوفتاد دست علمدارش ز تن
معلوم شد به خلق که صاحب نوا شدند
هوش مصنوعی: زمانی که دست علمدارش از بدن جدا شد، برای مردم مشخص شد که صاحب نوا چگونه از پا درآمد.
رفرف سوارهای سر بال جبرئیل
پامال پا و چکمه شمر دغا شدند
هوش مصنوعی: سواران با پرچم‌های بلند و شکوه جبرئیل، زیر پا و چکمه‌های شمر، نابود و شکست خوردند.
روحی لهم فداه که از یک اشاره‌ای
اسباب نطق (صامت) شیرین ادا شدند
هوش مصنوعی: او که روح و جانم فدای اوست، با یک اشاره‌اش، باعث شد که علت‌های خاموش به شکلی شیرین و زیبا صحبت کنند.