صامت بروجردیشمارهٔ ۸ - در مدح حضرت جواد(ع)
ز سست عهدی بی‌جا جهان کون و فساد
بود همیشه به طغیان و ابتلا معتاد
پی خرابی ارکان زند کی شب و روز
کند تلاش به سختی جهان کون و فساد
ز ساده لوحی اهل جهان عجب دارم
که بسته‌اند به زال زمانه عقد و داد
دلا به فکر شب گور باش و یوم نشور
تو را چکار به مشروطه یا به استبداد
کس از محبت دنیای دون نخواهد برد
به غیر حسرت و عرفان به موقف میعاد
کشیده پرده غفلت به پیش مردم چشم
غم تعلق فرزند و خانه و اولاد
مکن به غیر خدا دست حرص و آز دراز
که ذات اوست غنی از شراکت انداد
همه ذخیره ما از ز خارف دنیا است
نه فکر یوم ورود و نه یاد زاد معاد
ببین که راه روان از چه ره کجا رفتند
که تا به دست تو آید طریقه ارشاد
اگر به ملک هدایت بود تو را آهنگ
نمای رو به سوی مسلک و سبیل رشاد
نهم سلاله نسل محمد(ص) عربی
محمد بن علی النقی امام جواد
کلام ناطق «لاریب فیه» رب جلیل
بیان فارق معبود و مقتدای عباد
اراده ازلی را جناب اوست غرض
مشیت ابدی را وجود اوست مراد
مفاد معنی من جادّ ساد از او موجود
شده ز رفعت آباء و همت اجداد
چه خواست جود الهی کند ظهور و بروز
برای جلوه وی ساخت مظهر ایجاد
شود ز هندسه مدح او قلم عاجز
هزار بار کند اگر الوف را آحاد
ولی چه چاره که فرضست بایدش کوشد
به قدر طاعت و فهم و ذکاء و استعداد
همه صفات خدایی به ذات اوست نهان
بلی صفات خدا را کجا توان تعداد
خداست مادح وی هر که منکر است بخوان
تو آیه آیه ز قرآن برای استشهاد
به حق دوستش کز برای دشمن اوست
اساس دوزخ و هنگامه غلاظ و شداد
کند محبت او رستگار ورنه چه سود
ز رستگاری سلمان و بوذر و مقداد
به پیش گفته او دم مزن ز چون و چرا
بود مقدمه کفر و اول الحاد
کسی که سرکشد از قید حکم نافذ او
برای اوست عیان «ربک لبا لمرصاد»
چنان شده است حدوثش قرین وجه قدم
که کس به وحدت ذاتش ندارد استبعاد
ز عرش و کرسی و هفت آسمان و لوح و قلم
تمام خلق ز حیوانی و نبات و جماد
همه اوامر او را ز روی طوع مطیع
همه نواهی او را به بندگی منقاد
گر آسمان و زمین سر بسر ورق گردد
شوند جمله اشیاء اگر به جای مداد
کنند جن و بشر مدحتش تمام رقم
ز صبحگاه ازل تا بشام یوم تناد
به عجز خویش کند اعتراف هر نفسی
اگر کنند دو صد چون بیاض دهر سواد
دریغ و درد که کج باخت طاس بوقلمون
ز راستی بشدند این کواکب نراد
چه دید غیرنکویی از او که ام‌الفضل
کمتر بکشتن وی بست از طریق عناد
مگر به غیر هدایت چه کرده بود که زهر
شد از عنادبجان عزیز وی جلاد
فتاد بی‌کفن و غسل و بی‌پناه و غریب
سه روز جسم لطیفش به خاک در بغداد
پس از سه روز با مداد شیعیان گردید
تن مطهر او را مغاک خاک مهاد
ز فیض تربیت او کاظیم به مثل نجف
شریف امکنه گردید و خوشترین بلاد
غریب‌تر ز امام جواد اگر خواهی
بود حسین قتیل سپاه ابن زیاد
در آن زمان که جگر خون برای رفتن شام
به قتلگاه گذر کرد سید سجاد
بداد قافیه صبر و تاب را از دست
چو چشم وی به تن بی‌سر پدر افتاد
چنان نمود فغان از دل شکسته خویش
چنان ز غصه برآورد از جگر فریاد
که شد ز زلزله چو نخاک مضطرب افلاک
فتاد رخنه بر ارکان آب و آتش و باد
پی تسلی وی گفت زینب دل خون
به گریه کای ثمر قلب و ای شفیق فواد
تو حجتی ز خدا بر تمام خلق و بود
ز دودمان رسالت تو را نشان و نژاد
بود ز اشک تو در اضطراب ملک و ملک
نمای صبر و مزن شعله دهر را بنهاد
کشیده آه جهان‌سوز از دل‌غمگین
جواب داد بزینب ز گریه زین‌العباد
که ای در صدف عصمت و حریم رسول
چگونه صبر کنم بر نیارم از دل داد
ببین به پیکر صدپاره علی اکبر
ببین به قامت چون سرو قاسم داماد
که گشته چون گل صدبرگ پاره پاره ز تیغ
که مانده پیکر بی‌سر چو شاخه شمشاد
ببین به قامت پرورده رسول انام
که از قفا شده بی‌سر ز خنجر فولاد
به جای غسل و کفن زیر سم اسب ستم
فتاده هیچ بدن کس چنین ندارد یاد
مگر امام زمان نیست این غریب شهید
به کافری نکند هیچ کس چنین بیداد
بزرگوار خدایا ببخش (صامت) را
به حق جاه نبی و آله الامجاد
شمارهٔ ۷ - در مدح وصی فخر کائنات حضرت امیرالمومنین(ع): چو اندر باختر اورنک حشمت مهر خاور زدشمارهٔ ۹ - در مدح حضرت امیرالمومنین علیه افضل الصلوه: هر که را فیض ازل از بخت برخوردار کرد
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سید صادق هاشمی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ز سست عهدی بی‌جا جهان کون و فساد
بود همیشه به طغیان و ابتلا معتاد
هوش مصنوعی: به خاطر بی‌وفایی و ناپایداری، همیشه دنیا در حال فساد و آشفتگی است و این وضعیت به دلایل چالش‌ها و آزمون‌ها ادامه دارد.
پی خرابی ارکان زند کی شب و روز
کند تلاش به سختی جهان کون و فساد
هوش مصنوعی: اگر بنیادهای زندگی و جهان خراب شود، شب و روز در تلاش و سختی به سر می‌برد.
ز ساده لوحی اهل جهان عجب دارم
که بسته‌اند به زال زمانه عقد و داد
هوش مصنوعی: از سادگی و بی‌خبری مردم دنیا تعجب می‌کنم که به زال و نادانی زمانه وابسته شده‌اند و به او اعتماد کرده‌اند.
دلا به فکر شب گور باش و یوم نشور
تو را چکار به مشروطه یا به استبداد
هوش مصنوعی: ای دل، نگران آینده‌ی خود و روز قیامت باش، پس چه نیازی به فکر کردن درباره‌ی حکومت مشروطه یا استبداد داری؟
کس از محبت دنیای دون نخواهد برد
به غیر حسرت و عرفان به موقف میعاد
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از محبت‌های دنیای پست و بی‌ارزش چیزی به غیر از حسرت و آگاهی به مقام آخرت نخواهد برد.
کشیده پرده غفلت به پیش مردم چشم
غم تعلق فرزند و خانه و اولاد
هوش مصنوعی: پرده‌ی غفلت میان مردم را کشیده‌اند و آن‌ها به غم و مشکلاتی که به فرزند و خانواده و فرزندان مربوط می‌شود، توجهی ندارند.
مکن به غیر خدا دست حرص و آز دراز
که ذات اوست غنی از شراکت انداد
هوش مصنوعی: کمک و درخواست خود را تنها از خدا بکن و به دیگران امید نداشته باش، زیرا خدا خودش نیازی به شریک ندارد و بی‌نهایت غنی است.
همه ذخیره ما از ز خارف دنیا است
نه فکر یوم ورود و نه یاد زاد معاد
هوش مصنوعی: تمام آنچه داریم از دنیای فانی است و نه به روز ورود به دنیا فکر می‌کنیم و نه به یاد روز معاد.
ببین که راه روان از چه ره کجا رفتند
که تا به دست تو آید طریقه ارشاد
هوش مصنوعی: ببین چگونه افرادی که در مسیر حق و هدایت قدم گذاشتند، به کجا رسیدند و چه طریقی را طی کردند تا این راه و روش هدایت به دست تو برسد.
اگر به ملک هدایت بود تو را آهنگ
نمای رو به سوی مسلک و سبیل رشاد
هوش مصنوعی: اگر به راه درست هدایت شده‌ای، پس باید به سوی روش و طرز زندگی صحیح حرکت کنی.
نهم سلاله نسل محمد(ص) عربی
محمد بن علی النقی امام جواد
هوش مصنوعی: من فرزند نسل پیامبر محمد(ص) هستم، نوه محمد بن علی النقی که امام جواد نام دارد.
کلام ناطق «لاریب فیه» رب جلیل
بیان فارق معبود و مقتدای عباد
هوش مصنوعی: سخن ناطق به وضوح و با تأکید بیان می‌کند که در حقیقتی در مورد خداوند بزرگ تردیدی وجود ندارد و این خداوند، معبود و پیشوای بندگان است.
اراده ازلی را جناب اوست غرض
مشیت ابدی را وجود اوست مراد
هوش مصنوعی: خواسته و اراده ازلی به دست اوست و هدف از مشیت ابدی به وجود او مرتبط است.
مفاد معنی من جادّ ساد از او موجود
شده ز رفعت آباء و همت اجداد
هوش مصنوعی: معنای این بیت به این صورت است که وجود من نتیجه‌ی تلاش‌ها و بزرگی اجدادم است. به عبارتی دیگر، من به خاطر مقام و شخصیت والای خانواده‌ام به وجود آمده‌ام.
چه خواست جود الهی کند ظهور و بروز
برای جلوه وی ساخت مظهر ایجاد
هوش مصنوعی: خواست خداوند مهربان این بود که وجودش را نمایان کند و برای این کار، مخلوقاتی را خلق کرد تا جلوه‌ای از او باشند.
شود ز هندسه مدح او قلم عاجز
هزار بار کند اگر الوف را آحاد
هوش مصنوعی: اگر قلمی بخواهد از زیبایی و فضائل او بگوید، حتی اگر هزار بار هم تلاش کند، باز هم ناتوان است و نمی‌تواند به درستی او را وصف کند.
ولی چه چاره که فرضست بایدش کوشد
به قدر طاعت و فهم و ذکاء و استعداد
هوش مصنوعی: اما چه کنم که برای او لازم است به اندازه‌ی ایمان، درک، هوش و استعدادش تلاش کند.
همه صفات خدایی به ذات اوست نهان
بلی صفات خدا را کجا توان تعداد
هوش مصنوعی: تمام ویژگی‌ها و صفات خدایی در وجود او پنهان است و هیچ کس نمی‌تواند برای صفات خدا عدد و شمارش تعیین کند.
خداست مادح وی هر که منکر است بخوان
تو آیه آیه ز قرآن برای استشهاد
هوش مصنوعی: خدا در مدح خود سخن می‌گوید و هر که منکر آن باشد، تو می‌توانی آیات قرآن را یکی یکی بخوانی تا به حقانیت او شاهدی بیاوری.
به حق دوستش کز برای دشمن اوست
اساس دوزخ و هنگامه غلاظ و شداد
هوش مصنوعی: این بیت به این معنی است که کسی که به دوست خود حق و حقوق می‌دهد و به خاطر او با دشمنش می‌جنگد، به نوعی پایه‌گذار عذاب و مشکلات سختی می‌شود که برای دشمنان او ایجاد می‌شود. در واقع، حمایت از دوستی می‌تواند باعث بروز چالش‌ها و سختی‌ها برای افراد بدخواه شود.
کند محبت او رستگار ورنه چه سود
ز رستگاری سلمان و بوذر و مقداد
هوش مصنوعی: محبت او انسان را به رستگاری می‌رساند؛ در غیر این صورت، چه فایده‌ای دارد که سلمان، بوذر و مقداد رستگار شوند؟
به پیش گفته او دم مزن ز چون و چرا
بود مقدمه کفر و اول الحاد
هوش مصنوعی: به او اشاره نکن و در مورد دلیل و چگونگی صحبت نکن، زیرا این کار آغاز بی‌ایمانی و کفر است.
کسی که سرکشد از قید حکم نافذ او
برای اوست عیان «ربک لبا لمرصاد»
هوش مصنوعی: هر کس که از محدودیت‌ها و دستورات خدا سرپیچی کند، در واقع به طور واضح به عواقب کارش روبرو خواهد شد.
چنان شده است حدوثش قرین وجه قدم
که کس به وحدت ذاتش ندارد استبعاد
هوش مصنوعی: اتفاقی که رخ داده به قدری عجیب و شگفت‌انگیز است که هیچ‌کس نمی‌تواند وجود یکتای او را غیرمحتمل بداند.
ز عرش و کرسی و هفت آسمان و لوح و قلم
تمام خلق ز حیوانی و نبات و جماد
هوش مصنوعی: از عرش و کرسی و هفت آسمان و لوح و قلم، تمام موجودات از جمله حیوانات، گیاهان و اجسام بی‌جان وجود دارند.
همه اوامر او را ز روی طوع مطیع
همه نواهی او را به بندگی منقاد
هوش مصنوعی: تمامی دستورها و فرامینش را با میل و رغبت انجام می‌دهند و تمامی نهی‌ها و نهی‌نامه‌هایش را با بندگی و اطاعت می‌پذیرند.
گر آسمان و زمین سر بسر ورق گردد
شوند جمله اشیاء اگر به جای مداد
هوش مصنوعی: اگر آسمان و زمین به ورق تبدیل شوند و همه چیز به جای مداد نوشته شود، چه خواهد شد؟
کنند جن و بشر مدحتش تمام رقم
ز صبحگاه ازل تا بشام یوم تناد
هوش مصنوعی: جن و انسان از ابتدای آفرینش تا پایان روز حساب، در مقام ستایش او به شیوه‌های مختلف سخن می‌گویند و او را ستایش می‌کنند.
به عجز خویش کند اعتراف هر نفسی
اگر کنند دو صد چون بیاض دهر سواد
هوش مصنوعی: هر کسی در هر لحظه به ناتوانی خود اعتراف می‌کند، اگرچه ممکن است دو صد نفر هم در مقابلش باشند، زیرا زندگی خالی از معانی و آثاری است که به آن‌ها بی‌اهمیت نگاه می‌شود.
دریغ و درد که کج باخت طاس بوقلمون
ز راستی بشدند این کواکب نراد
هوش مصنوعی: متأسفانه، متوجه شدم که سرنوشت ناخوشایندی گریبان‌گیر کسی شده است که به حقیقت و صداقت اهمیت می‌داد. او به دلیل زودباوری و عدم توجه به واقعیت‌های زندگی دچار مشکل شده است.
چه دید غیرنکویی از او که ام‌الفضل
کمتر بکشتن وی بست از طریق عناد
هوش مصنوعی: چگونه می‌توان از او انتظار خوبی داشت در حالی که ام‌الفضل به خاطر کینه‌ورزی کمتر او را از راه کشتن باز داشت؟
مگر به غیر هدایت چه کرده بود که زهر
شد از عنادبجان عزیز وی جلاد
هوش مصنوعی: آیا غیر از هدایت و راهنمایی به او چه خطایی مرتکب شده بود که به خاطر کینه‌ورزی دشمنانش، جان عزیزش به خطر افتاد و به کشتن او تصمیم گرفتند؟
فتاد بی‌کفن و غسل و بی‌پناه و غریب
سه روز جسم لطیفش به خاک در بغداد
هوش مصنوعی: او سه روز بدون کفن و غسل، بدون پناه و در تنهایی در بغداد در خاک دفن شد.
پس از سه روز با مداد شیعیان گردید
تن مطهر او را مغاک خاک مهاد
هوش مصنوعی: پس از سه روز، بدن پاک او در دل خاک به زیر رفت و از نظرها پنهان شد.
ز فیض تربیت او کاظیم به مثل نجف
شریف امکنه گردید و خوشترین بلاد
هوش مصنوعی: به برکت تربیت او، کاظمین به مانند نجف شریف خانه و مکان مهمی شد و یکی از زیباترین سرزمین‌ها گردید.
غریب‌تر ز امام جواد اگر خواهی
بود حسین قتیل سپاه ابن زیاد
هوش مصنوعی: اگر بخواهی کسی را پیدا کنی که بیشتر از امام جواد غریب و تنها باشد، حسین، کشته شده در جنگ با سپاه ابن زیاد، بهترین مثال است.
در آن زمان که جگر خون برای رفتن شام
به قتلگاه گذر کرد سید سجاد
هوش مصنوعی: در آن زمان که دل به شدت برای عزاداری و رفتن به کربلا می‌تپید، سید سجاد به محل شهادت حضرت امام حسین (ع) عبور کرد.
بداد قافیه صبر و تاب را از دست
چو چشم وی به تن بی‌سر پدر افتاد
هوش مصنوعی: وقتی چشم او به بدن بی‌سر پدرش افتاد، صبر و تابش را از دست داد.
چنان نمود فغان از دل شکسته خویش
چنان ز غصه برآورد از جگر فریاد
هوش مصنوعی: دل شکسته‌اش چنان فریادی برآورد که گویی از عمق جگرش به خاطر غم و اندوهش صدا زد.
که شد ز زلزله چو نخاک مضطرب افلاک
فتاد رخنه بر ارکان آب و آتش و باد
هوش مصنوعی: پس از حدوث زلزله، مانند خاکی که به شدت متلاطم شده، آسمان نیز به هم ریخته و بر ساختارهای آب، آتش و باد تأثیر گذاشته است.
پی تسلی وی گفت زینب دل خون
به گریه کای ثمر قلب و ای شفیق فواد
هوش مصنوعی: زینب با دل خونین و اشک‌های فراوان به تسلی و دلجویی می‌پردازد و به محبت و دوستی قلبی که همچون میوه‌ای شیرین است اشاره می‌کند.
تو حجتی ز خدا بر تمام خلق و بود
ز دودمان رسالت تو را نشان و نژاد
هوش مصنوعی: تو نشانه‌ای از وجود خداوند هستی که بر تمام مخلوقات دلیلی بر وجود توست و نسب و خانواده‌ات هم نشان‌دهنده رسالت و پیامبری توست.
بود ز اشک تو در اضطراب ملک و ملک
نمای صبر و مزن شعله دهر را بنهاد
هوش مصنوعی: به خاطر اشک‌های تو، آسمان در نگرانی بوده و در عوض، تو نشان از صبر را برافراشته‌ای و شعله‌های زمانه را خاموش کرده‌ای.
کشیده آه جهان‌سوز از دل‌غمگین
جواب داد بزینب ز گریه زین‌العباد
هوش مصنوعی: آه دردناکی از دل غمگین بلند شد و جواب زینب را از گریه زین العابدین شنید.
که ای در صدف عصمت و حریم رسول
چگونه صبر کنم بر نیارم از دل داد
هوش مصنوعی: ای موجود باارزش در پناه عصمت و امانت پیامبر، چطور می‌توانم در دل آرام باشم و این احساس را که در وجودم دارم، پنهان کنم؟
ببین به پیکر صدپاره علی اکبر
ببین به قامت چون سرو قاسم داماد
هوش مصنوعی: نگاهی به بدن تکه‌تکه علی‌اکبر بینداز و به قامت مثل سرو قاسم داماد توجه کن.
که گشته چون گل صدبرگ پاره پاره ز تیغ
که مانده پیکر بی‌سر چو شاخه شمشاد
هوش مصنوعی: شخصی به وضعی دچار شده که مانند گل‌های صد برگ پاره پاره و آسیب‌دیده است. او همچنان که از درد و رنج رنجیده، مانند شاخه‌ای از درخت شمشاد که سرش بریده شده، بی‌روح و بدون هویت به نظر می‌رسد.
ببین به قامت پرورده رسول انام
که از قفا شده بی‌سر ز خنجر فولاد
هوش مصنوعی: به اندام زیبای پیامبر بزرگ توجه کن که در پشت سرش به دلیل ضربه‌ای از خنجری تیز و سرد، دچار آسیب شده است.
به جای غسل و کفن زیر سم اسب ستم
فتاده هیچ بدن کس چنین ندارد یاد
هوش مصنوعی: به جای اینکه برای آماده شدن برای مرگ، غسل و کفن انجام دهند، بدن کسی که زیر سم اسب ستم قرار گرفته، هیچ وقت به یاد نخواهد آمد.
مگر امام زمان نیست این غریب شهید
به کافری نکند هیچ کس چنین بیداد
هوش مصنوعی: آیا این شهید غریب، امام زمان نیست؟ هیچ کس در کفر نمی‌تواند چنین ظلم و بیدادی را انجام دهد.
بزرگوار خدایا ببخش (صامت) را
به حق جاه نبی و آله الامجاد
هوش مصنوعی: ای خداوند بزرگ، لطفا (صامت) را به خاطر مقام و بزرگی پیامبر و خاندان او مورد بخشش قرار بده.